Μαύρος Γάτος (καμπαρέ)

Ο Μαύρος Γάτος (γαλλικά: Le Chat Noir, αγγλικά: The Black Cat) ήταν κέντρο διασκέδασης του 19ου αιώνα, στην μποέμικη συνοικία Μονμάρτρη στο Παρίσι. Άνοιξε στις 18 Νοεμβρίου 1881 στο νούμερο 84 της Boulevard de Rochechouart από τον ιμπρεσάριο Ροντόλφ Σάλις και έκλεισε το 1897 λίγο μετά το θάνατο του.

Ο Μαύρος Γάτος θεωρείται το πρώτο μοντέρνο καμπαρέ· ένα νυχτερινό κέντρο διασκέδασης, όπου οι θαμώνες καθόντουσαν σε τραπέζια, έπιναν αλκοολούχα ποτά και διασκέδαζαν παρακολουθώντας παραστάσεις βαριετέ επί σκηνής. Τις παραστάσεις παρουσίαζε ένας τελετάρχης (conférencier), ο οποίος αλληλοεπιδρούσε με τους θαμώνες που βρίσκονταν ανάμεσα στο κοινό. Με πρότυπο τον Μαύρο Γάτο, άνοιξαν παρόμοια καμπαρέ από την Αγία Πετρούπολη (Stray Dog Café) μέχρι τη Βαρκελώνη (Els Quatre Gats) και το Λονδίνο (Cave of the Golden Claf).

Στην ακμή του αποτέλεσε ένα πολυσύχναστο νυχτερινό μουσικό κέντρο διασκέδασης και στέκι καλλιτεχνών. Από το 1882, τέσσερις μήνες μετά το άνοιγμά του, έως το 1895 εκδιδόταν ένα ομώνυμο εβδομαδιαίο περιοδικό, με αρχισυντάκτη τον Εμίλ Γκουντό, που περιείχε λογοτεχνικά κείμενα, ποίηση, πολιτική σάτιρα, αλλά και ειδήσεις από το καμπαρέ και τη Μονμάρτρη.

Πρώιμη ιστορία

Το καμπαρέ άνοιξε, αρχικά, στο πιο φθηνό κτήριο προς ενοικίαση που βρήκε ο Σάλις. Αποτελούταν από δύο μικρά δωμάτια και βρισκόταν επί της Boulevard Rochechouart στον αριθμό 84, όπου σήμερα έχει τοποθετηθεί μια ιστορική πλάκα, ως μνημείο του καμπαρέ.

Από το άνοιγμα του, ο Μαύρος Γάτος αποτέλεσε στέκι καλλιτεχνών και εσωτερικά ήταν διακοσμημένο σε ψευδο-μεσαιωνικό στυλ, με έπιπλα της εποχής του Λουδοβίκου ΙΓ'. Πολλοί καλλιτέχνες που σύχναζαν στο καμπαρέ παραχώρησαν έργα τους για τη διακόσμησή του χώρου.

Η δημοτικότητα του καμπαρέ εκτοξεύτηκε με τη μαζική άφιξη μιας ομάδας ριζοσπαστικών νέων συγγραφέων και καλλιτεχνών που ονομάζονταν οι Υδροπαθείς (Les Hydropathes) με επικεφαλής τον δημοσιογράφο Εμίλ Γκουντό. Η ομάδα διακήρυττε πως απεχθανόταν το νερό και προτιμούσαν το κρασί και την μπύρα και υποστήριζαν με ζήλο τις κοινωνικοπολιτικές και αισθητικές τους ιδέες. Η λέσχη του Γκουντό, συστάθηκε το 1878 και μέχρι τότε συναντιόταν σε ένα καφέθέατρο στη Λατινική συνοικία της Αριστερής Όχθης, αλλά λόγω της δημοτικότητας τους, σύντομα το καφεθέατρο δεν επαρκούσε για τις συνάντήσεις τους. Ο Σάλις έπεισε τον Γκουντό να μεταφέρει τον τόπο συνάντησης τους στον Μαύρο Γάτο. Επιπλέον, παρά το γεγονός ότι η μουσική απαγορευόταν στα καμπαρέ της εποχής, ο Σάλις παρείχε πιάνο, εγχόρδα και τραγούδια για τις εκδηλώσεις του καμπαρέ. Το λογότυπο του καμπαρέ σχεδίασε ο Αντόλφ Βιλέτ και απεικόνιζε μία μοχθηρή μαύρη γάτα να στέκεται σε ένα φεγγάρι.

Δεύτερoς χώρος

Ο χώρος του Μαύρου Γάτου σύντομα αποδείχθηκε μικρός για να φιλοξενήσει τους επισκέπτες του. Τον Ιούνιο του 1885, τρεισήμισι χρόνια μετά το άνοιγμα του, μετακόμισε στη Rue Victor-Massé, στον αριθμό 12. Εκεί στεγάστηκε σε μία παλιά πολυτελή έπαυλη, ιδιοκτησίας του Βέλγου ζωγράφου Άλφρεντ Στίβενς, ο οποίος, ύστερα από την επιθυμία του Σάλις, την μετέτρεψε σε ένα «μοντέρνο εξοχικό πανδοχείο» με τη βοήθεια του αρχιτέκτονα Μορίς Ιζαμπέι.

Σύντομα πλήθος ποιητών και τραγουδιστών συγκεντρώθηκε στον Μαύρο Γάτο, που αποτελούσε έναν ιδανικό χώρο για να παρουσιάσουν τα έργα τους ενώπιον συναδέλφων καλλιτεχνών.

Με υπερβολική και ειρωνική ευγένεια, ο Σάλις έπαιζε τις περισσότερες φορές το ρόλο του τελετάρχη . Από αυτόν τον χώρο του Μαύρου Γάτου ξεκίνησαν οι συναντήσεις των Incohérents, το διάσημο θέατρο σκιών του Μαύρου Γάτου και οι παραστάσεις κωμικών μονολόγων.

Διάσημοι άντρες και γυναίκες που σύχναζαν στον Μαύρο Γάτο είναι μεταξύ άλλων, οι Ζαν Αβρίλ, Φρανκ Νοεν, Αντόλφ Βιλέτ, Καράν Ντ' Ας, Αντρέ Γκιλλ, Εμίλ Κολ, Πολ Μπιλό, Πολ Βερλαίν, Ανρί Ριβιέρ, Κλωντ Ντεμπυσί, Ερίκ Σατί, Tσαρλς Κρος, Τζουλς Λαφόργκ, Ιβέτ Γκιλμπέρ, Άλμπερτ Σαμέιν, Λουί λε Καρντονέλ, Κοκλέν Καντέτ, Εμίλ Γκουντό, Αλφόνς Αλέ, Μορίς Ρολινά, Μορίς Ντονέ, Αρμάν Μασόν, Αριστίντ Μπριαν, Τεοντόρ Μποτρέλ, Πωλ Σινιάκ, Άουγκουστ Στρίντμπεργκ, Τζορτζ Αoυριόλ, Μαρί Κρισίνσκα και Ανρί ντε Τουλούζ-Λωτρέκ .

Ο θάνατος του Σάλις στις 19 Μαρτίου του 1897 σήμανε το τέλος του Μαύρου Γάτου. Εκείνη την περίοδο η προσέλευση στην Μονμάρτρη είχε ήδη μειωθεί και ο Σάλις σχεδίαζε την μεταφορά του καμπαρέ σε μια πιο κεντρική τοποθεσία στο Παρίσι και είχε ήδη ξεφορτωθεί πολλά από τα περιουσιακά στοιχεία και τις εγκαταστάσεις του καμπαρέ. Λίγο μετά το θάνατο του Σάλις, οι καλλιτέχνες απομακρύνθηκαν και ο Μαύρος Γάτος σιγά σιγά εξαφανίστηκε από το προσκήνιο.

Προσπάθειες αναβίωσης τον 20ο αιώνα

Δέκα χρόνια αργότερα, το 1907, ο Ζέχαν Σαργκό άνοιξε ένα ομώνυμο καφέ σε μια προσπάθεια εκσυγχρονισμού, αναβίωσης και συνέχειας του έργου του Σάλις. Αυτό το νέο καμπαρέ βρισκόταν στο νούμερο 68 της boulevard de Clichy και παρέμεινε δημοφιλές μέχρι τη δεκαετία του 1920. Σήμερα, μια φωτεινή επιγραφή με την εμβληματική αφίσα του Στάινλεν για το Μαύρο Γάτο του 1896, εκτίθεται στο νούμερο 68 της Boulevard de Clichy, όπου σήμερα βρίσκεται ένα ξενοδοχείο με το όνομα Μαύρος Γάτος.

Άλλα καμπαρέ αντέγραψαν και προσάρμοσαν με επιτυχία το μοντέλο του Μαύρου Γάτου. Τον Δεκέμβριο του 1899, ο Ένρι Φουρζί άνοιξε το καμπαρέ Boîte à Fursy στον δεύτερο χώρο του Μαύρου Γάτου στην rue Victor-Massé. Ο Φουρζί ισχυρίστηκε ότι κληρονόμησε το καθήκον του Σάλις και ότι, χάρη στον ίδιο, το καμπαρέ έγινε για άλλη μια φορά προορισμός όσων «ανεβαίνουν στον λόφο της Μονμάρτρης» για να ακούσουν τους αγαπημένους τους τραγουδιστές (chansonniers)...»

Θέατρο σκιών

Αρχικά, στη σκηνή του Μαύρου Γάτου εμφανιζόντουσαν ποιητές, μουσικοί, συγγραφείς και τραγουδιστές, αλλά σύντομα επικράτησαν οι παραστάσεις Θεάτρου Σκιών (théatre d'ombres). Το καμπαρέ φημίζεται ακόμα για τις καινοτομίες του στο θεατρικό αυτό είδος.

Το θέατρο σκιών είχε καθιερωθεί στη Γαλλία ήδη από τον 18ο αιώνα και έγινε δημοφιλές από τον Φρανσουά Ντομινίκ Σεραφέν, αλλά είχε παραγκωνισθεί από τον κόσμο της τέχνης κατά τον 19ο αιώνα. Οι παραστάσεις θεάτρου σκιών στον Μαύρο Γάτο συντέλεσαν στην αναβίωση και την αύξηση της δημοτικότητας του θεάτρου σκιών στη Γαλλία, την ίδια περίοδο που η σκηνοθέτης Λότε Ράινιγκερ στη Γερμανία συνδύαζε τεχνικές του θεάτρου σκιών με τον κινηματογράφο.

Η γέννηση του θεάτρου σκιών του Μαύρου Γάτου πραγματοποιήθηκε με έναν ιδιαίτερο τρόπο· στα τέλη του 1885, ο ζωγράφος Ανρί Σομ και ο εικονογράφος Τζορτζ Αουριόλ κατασκεύασαν εντός του καμπαρέ ένα κουκλοθέατρο, όπου θα παρουσιαζόντουσαν παραστάσεις αποκλειστικά για ενήλικες. Μια μέρα ο Ανρί Ριβιέρ τοποθέτησε μία λευκή πετσέτα στο άνοιγμα του μικρού κουκλοθεάτρου, την φώτισε από πίσω και άρχισε να κουνάει μια κούκλα από χαρτόνι πίσω από την πετσέτα, την ώρα που ο Ζυλ Ζούι τραγουδούσε παίζοντας πιάνο. Αυτή ήταν και ήταν η πρώτη παράσταση θεάτρου σκιών στον Μαύρο Γάτο.

Το 1887 ο Ανρί Ριβιέρ αντικατέστησε το μικρό κουκλοθέατρο στον δεύτερο όροφο του καμπαρέ, με ένα κανονικό θέατρο σκιών. Η οθόνη είχε μέγεθος 112 εκατοστά (44 ίντσες) ύψος και 140 εκατοστά (55 ίντσες) πλάτος. Καλλιτέχνες όπως ο σκιτσογράφος Αντόλφ Βιλέτ, ο ζωγράφος Εμανουέλ Πουαρέ, γνωστός με το ψευδόνυμο Καράν Ντ' Ας, ο Τεοντόρ Στάινλεν, ο Αλμπέρ Ρομπιντά, o Ανρί Ριβιέρ και o Τζορτζ Αουριόλ δημιούργησαν τις παραστάσεις του θεάτρου σκιών του καμπαρέ. Αρχικά χρησιμοποιήθηκαν φιγούρες από χαρτόνι, αλλά σύντομα αντικαταστάθηκαν από φιγούρες ψευδαργύρου. Ο Ανρί Ριβιέρ εργαζόταν με έως και 20 βοηθούς στην μεγάλη, φωτισμένη από υδρογόνο, οθόνη και χρησιμοποίούσε ένα διπλό φανάρι για να προβάλει το φόντο και τις μαριονέτες, προβάλλοντας τη σκιά τους. Αυτή η καινοτόμα για την εποχή τεχνική συντέλεσε στην εξέλιξη στην τέχνη του θεάτρου σκιών. Ο Καράν Ντ' Ας (Εμανουέλ Πουαρέ), σχεδίασε περίπου 50 ομοιώματα για την πολύ δημοφιλή παράσταση του, L'Epopée το 1888. Στο μουσείο της Μονμάρτρης εκτίθενται σήμερα μερικές από τις φιγούρες ψευδαργύρου που είχαν χρησιμοποιηθεί στις εν λόγω παραστάσεις.

Οι συγγραφείς που σύχναζαν στο καμπαρέ έγραφαν ιστορίες για τις παραστάσεις θεάτρου σκιών, τις οποίες διάβαζε δυνατά ο Σάλις. Χάρη στη συνεργασία πολλών καλλιτεχνών, οι ιστορίες εμπλουτίζονταν με περίτεχνα εφέ χρωμάτων, ήχου και κίνησης, καθώς και από τη συνοδεία πιάνου.

Οι παραστάσεις θεάτρου σκιών συμπεριλαμβάνονταν κάθε βράδυ στο πρόγραμμα του Μαύρου Γάτου για έντεκα χρόνια. Υπό τη διεύθυνση του Ροντόλφ Σάλις, παρουσιάστηκαν 45 πρωτότυπα έργα θεάτρου σκιών, μεταξύ 1885 και 1896, μία περίοδο που το συγκεκριμένο θεατρικό είδος έγινε δημοφιλές στην Ευρώπη.

Ο θίασος θεάτρου σκιών του Μαύρου Γάτου πραγματοποίησε πολλές περιοδείες από το 1892 και ύστερα. Στην δημοτικότητα των παραστάσεων συνέβαλλε η αφίσα του Τεοφίλ Στάινλεν που διαφήμισε την περιοδεία του θιάσου (la tournée du Chat Noir avec Rodolphe Salis). Αντίτυπο της αυθεντικής αφίσας εκτίθεται στη μόνιμη συλλογή του Μουσείου της Μονμάρτης. Αρχικά, οι περιοδείες πραγματοποιήθηκαν σε περιοχές της Γαλλίας κατά τη διάρκεια του καλοκαιριού. Αργότερα ο Σάλις με το θίασο επισκέφθηκαν την Τύνιδα, την Αλγερία και άλλες γαλλόφωνες χώρες όπως το Βέλγιο. Μερικοί από τους καλλιτέχνες που έπαιξαν στις παραστάσεις του Σάλις έγιναν τόσο διάσημοι που ίδρυσαν δικούς τους θιάσους ή καμπαρέ. Η τελευταία περιοδεία του θιάσου με τον Σάλις πραγματοποιήθηκε τον Ιανουάριο του 1897, δύο μήνες πριν τον θάνατο του. Στη συνέχεια, η σύζυγός του ανέλαβε την διεύθυνση του καμπαρέ και οργάνωσε περαιτέρω περιοδείες. Κατά τη διάρκεια αυτών των παραστάσεων, ο Ντομινίκ Μπονό αντικατέστησε τον Σάλις στον ρόλο του αφηγητή. Ωστόσο, παρά τις δεξιότητες του Μπονό, η ποιότητα των παραστάσεων έπεσε, ενώ μέχρι τότε αντίστοιχα κέντρα διασκέδασης είχαν γίνει δημοφιλή αντιγράφοντας τις τεχνικές, τα σόου και τη διακόσμηση του Μαύρου Γάτου.

Παραπομπές

Πηγές

• Nichols, Roger (2002). The Harlequin Years: Music in Paris, 1917-1929. University of California Press. ISBN 978-0-520-23736-0. Ανακτήθηκε στις 23 Σεπτεμβρίου 2013. 
• Vogel, Shane (2009). The Scene of Harlem Cabaret: Race, Sexuality, Performance. U of Chicago P. σελ. 30. ISBN 9780226862521. 
• Whiting, Steven Moore (18 Φεβρουαρίου 1999). Satie the Bohemian : From Cabaret to Concert Hall: From Cabaret to Concert Hall. Clarendon Press. ISBN 978-0-19-158452-7. Ανακτήθηκε στις 23 Σεπτεμβρίου 2013. 
• Crépiat, Caroline (2021). Le Chat Noir exposed : The absurdist spirit behind a 19th Century French cabaret. Black Scat Books. σελ. 182. ISBN 978-1-7356159-6-7. 

Περαιτέρω ανάγνωση

• Baldran, Jacqueline (2002). Paris, carrefour des arts et des lettres: 1880-1918. L'Harmattan. σελ. 62. ISBN 978-2-7475-3141-2. 

Εξωτερικοί σύνδεσμοι

• Le Chat Noir 1882-1891 στο BnF