«Լիկորիս» (լատին․՝ Lycoris), ծաղկավոր բույսերի ցեղ, որը բաղկացած է Ամարիլիսների (Amaryllidideae) ընտանիքի Ամարիլիսների (Amaryllidideae) ենթաընտանիքի ավելի քան 20 տեսակներից։ Ցեղը սկզբում տարածված է եղել Հարավային և Արևելյան Ասիայում՝ Ճապոնիայում, Հարավային Կորեայում, Հարավային Չինաստանում, Հյուսիսային Վիետնամում, Լաոսում, Թաիլանդում, Նեպալում, Պակիստանում, Աֆղանստանում և Արևելյան Իրանում։ Հետագայում որոշ տեսակներ բերվեցին Հյուսիսային Կարոլինա, Տեխաս և ԱՄՆ այլ հարավային նահանգներ։ Դրանց մի մասը ժամանակի ընթացքում ընտելացավ։ Անգլերենում կոչվում են փոթորկային լիլիաներ (անգլ.՝ Hurricane lilies) կամ կլաստեր ամարալիս (անգլ.՝ Cluster amaryllis): Բացի այդ, անգլերենում «սարդի լիլիա» (spider lily) արտահայտությունը վերաբերում է Ամարիլիսների (Amaryllidideae) ընտանիքի երեք ցեղերի՝ հիմենոկալիս (անգլ.՝ Hymenocallis), կրինում (լատին․՝ Crinum) և հենց լիկորիս։

Լիկորիս ցեղի բույսերը սոխուկավոր բազմամյա բույսեր են։ Տերևները երկար են և բարակ, հասնում են 30-60 սմ երկարության և 0,5-2 սմ լայնության։ Ցողունը վերգետնյա է՝ 30-70 սմ բարձրությամբ։ Մեկ արմատը կարող է արտադրել 4-7 ծաղիկ, որոնք կարող են լինել սպիտակ, դեղին, նարնջագույն կամ կարմիր։ Ծաղիկները բաժանված են երկու տեսակի. երկար առէջներով, որոնք մի քանի անգամ ավելի երկար են, քան ծաղկաթերթերը, և այնպիսիք, որոնց առէջները մի փոքր են ավելի երկար, քան ծաղկաթերթերը։ Պտուղը եռաստիճան պարկուճ է, որը պարունակում է փոքր քանակությամբ սև սերմեր։ Շատ տեսակներ անպտուղ են և կարող են հայտնվել միայն վեգետատիվ եղանակով՝ խաչասերմամբ։

Տեսակների ցանկ

2014 թվականի հոկտեմբերի դրությամբ փաստագրված է ավելի քան 20 տեսակների և մեկ հիբրիդի առկայություն։

• Lycoris albiflora Koidz. (դիտարկվում է որպես հիբրիդ՝ L. × albiflora) (անգլ.՝ White Spider Lily)
• Lycoris anhuiensis Y.Xu & G.J.Fan
• Lycoris argentea Worsley
• Lycoris aurea (L’Hér.) Herb. (անգլ.՝ Golden Spider Lily)
• Lycoris caldwellii Traub (անգլ.՝ Magic Lily)
• Lycoris chinensis Traub (անգլ.՝ Yellow Surprise Lily)
• Lycoris flavescens M.Kim & S.Lee
• Lycoris guangxiensis Y.Xu & G.J.Fan
• Lycoris haywardii Traub
• Lycoris houdyshelii Traub
• Lycoris incarnata Comes ex Sprenger (անգլ.՝ Peppermint Surprise Lily)
• Lycoris josephinae Traub
• Lycoris koreana Nakai
• Lycoris longituba Y.C.Hsu & G.J.Fan (անգլ.՝ Long Tube Surprise Lily)
• Lycoris radiata (L'Hér.)
• Lycoris rosea Traub & Moldenke
• Lycoris sanguinea Maxim. (անգլ.՝ Orange Spider Lily)
• Lycoris shaanxiensis Y.Xu & Z.B.Hu
• Lycoris sprengeri Comes ex Baker (անգլ.՝ Tie Dye Surprise Lily)
• Lycoris squamigera Maxim. (անգլ.՝ Naked Lady, Surprise Lily, Magic Lily, Resurrection Lily)
• Lycoris straminea Lindl.
• Lycoris uydoensis M.Kim

Հիբրիդներ

• Lycoris × chejuensis chejuensis K.H.Tae & S.C.Ko

Պատկերասրահ

Ծանոթագրություններ

Արտաքին հղումներ

• [1] Արխիվացված 2020-07-28 Wayback Machine информация о таксоне в проекте «Плантариум» (определителе растений и иллюстрированном атласе видов).
• Ликорис на сайте «Энциклопедия декоративных садовых растений»

Ձնծաղիկ (լատին․՝ Galanthus), գալանտուս, ձմեռնածաղիկ, սպիտակածաղիկ, արանգ-պարանգ, շքանարգիզազգիների ընտանիքի բազմամյա, սոխուկավոր խոտաբույսերի ցեղ։

Տարածում

Հանդիպում է Տավուշի մարզում (Իջևան, Աչաջուր գյուղ), աճում է ստորին լեռնային գոտում, կաղնու-բոխու անտառներում (1100 մ բարձրներում)։ Անդրկովկասյան բնաշխարհիկներ են։ Հայտնի է մոտ 20 տեսակ՝ տարածված Փոքր Ասիայում, Կենտրոնական և Հարավային Եվրոպայում, Կովկասում, 1 տեսակը՝ Լիբանանում։ Աճում է հիմնականում նախալեռնային և լեռնային անտառներում կամ բարձրլեռնային մարգագետիններում։

Կենսաբանական նկարագիր

Տերևները մեծ մասամբ երկուսն են, գծաձև։ Ծաղիկները մեկական են, խոնարհված։ Ծաղկում է վաղ գարնանը։ Պտուղը տուփիկ է։ Որոշ (այդ թվում ՀՀ-ում աճող) տեսակներ դեղաբույսեր են, պարունակում են ալկալոիդներ։ Ալպիական ձնծաղիկ տարածված է ստորին լեռնային գոտու կաղնու – բոխու և հաճարենու անտառներում, կենու պուրակներում, նոսր թփուտներում և այլն, անդրկովկասյան ձնծաղիկի՝ ստորին և միջին լեռնային գոտիների կաղնու – բոխու և միայն բոխու անտառների փուխր բուսահողերում։ Այս տեսակները գրանցված են ՀՀ Կարմիր գրքում։

Տեսակներ

Հայտնի է մոտ 20, ՀՀ-ում՝ 3 տեսակ՝ ձնծաղիկ ալպիական (G. alpinus), ձնծաղիկ անդրկովկասյան (G. transcaucasicus), ձնծաղիկ Արտյուշենկոյի (Տ. artjuschenkoae)։

• Galanthus alpinus Sosn.
  • Galanthus alpinus Sosn. var. alpinus = [syn. Galanthus caucasicus (Baker) W.T.Mill.]
• Galanthus angustifolius Koss
• Galanthus cilicicus Baker
• Galanthus elwesii Hook.f.
• Galanthus fosteri Baker
• Galanthus gracilis Čelak.
• Galanthus ikariae Baker
• Galanthus koenenianus Lobin et al.
• Galanthus lagodechianus Kem.-Nath.
• Galanthus nivalis L.
• Galanthus peshmenii A.P.Davis & C.D.Brickell
• Galanthus platyphyllus Traub & Moldenke
  • [syn. Galanthus latifolius Rupr.]
• Galanthus plicatus M.Bieb.
• Galanthus reginae-olgae Orph.
• Galanthus rizehensis Stern
• Galanthus transcaucasicus Fomin
• Galanthus trojanus A.P.Davis & Özhatay
• Galanthus woronowii Losinsk.,
• Galanthus × allenii Baker
• Galanthus × valentinei Baker

Գեղարվեստական գրականության մեջ

• Ձնծաղիկ։ Աննա Սաքսե, «Հեքիաթներ ծաղիկների մասին», Ե., Դարակ, 2020, էջ 3-6։

Պատկերասրահ

Գրականություն

• Артюшенко З. Т.. Критический обзор рода Galanthus L. // Ботанический журнал. М.-Л.։ 1966, 51։1443.
• Артюшенко З. Т. Амариллисовые СССР. — Л.: Наука, 1970. — С. 41—83. — 179 с.
• Головкин Б. Н. и др. Декоративные растения СССР. — М.: Мысль, 1986. — 320 с.
• Диев М. М. Галянтусы. — М.: КМК, 2014. — 168 с. — 1000 экз. — ISBN 978-5-87317-936-7

Սպիտակ ձնծաղիկ (լատին․՝ Galánthus nivális), շքանարգիզազգիների ընտանիքի ձնծաղիկների ցեղին պատկանող բույսերի տեսակ։

Բուսաբանական նկարագրություն

Սոխուկը ձվաձև կամ կոնաձև է, բաց շագանակագույն կամ շագանակագույն կեղևով, 1,2-1,5 սմ տրամագծով և 1,5-2 սմ երկարությամբ։

Տերևները հայտնվում են կոկոնի հետ միաժամանակ և ծաղկման ընթացքում հավասար են կամ զգալիորեն ավելի կարճ ծաղկացողունից։ Տերևները մուգ կանաչ կամ գորշակապույտ են, հարթ նույնիսկ բողբոջման ժամանակ, բավականին բութ են, ծաղկելու ժամանակ մոմային նստվածքով, 8-10 սմ երկարությամբ և 0,4-0,6 լայնությամբ, իսկ ծաղկումից հետո՝ 25 սմ երկարությամբ և 1սմ լայնությամբ։ Ծաղկակիրը գլանաձև է, 7(9)-12 սմ երկարությամբ, իսկ թևերը՝ 2,5-3 սմ երկարությամբ, ծաղկակոթը համաչափ է, ավելի երկար կամ ավելի կարճ թևերով։ Ծաղիկները միայնակ են, սպիտակ, կանաչ տերևների վերջում՝ պայտաձև բծերով, զանգակձև, փակ վիճակում հիշեցնում են կաթիլ, խոնարհված են։ Ծաղկապատյանը բաղկացած է վեց առանձին տերևներից։ Ծաղկապատյանի արտաքին տերևները երկարավուն-հակաձվաձև են, 1,5-2,5 սմ երկարությամբ և 0,7-1,1 սմ լայնությամբ, ներքին-սեպաձև, 0,7-1,2 սմ երկարությամբ և 0,4-0,7 սմ լայնությամբ։ Առէջներն ունեն 0,6-0,7 սմ երկարություն, փոշանոթը սրածայր է։ Սերմնարանի երկարությունը 0,3-0,4 սմ է։ Ծաղկում է հունվար-ապրիլ ամիսներին։

Պտուղը մսոտ տուփիկ է, սերմերը երկարավուն են, հյութալի ելունդով։

Քրոմոսումների թիվը 2n = 24 է։

Տարածում և էկոլոգիա

Աճում է Կենտրոնական Եվրոպայում՝ Ավստրիայում, Չեխիայում, Սլովակիայում, Գերմանիայում, Հունգարիայում, Լեհաստանում, Շվեյցարիայում, Արևելյան Եվրոպայում՝ Ռումինիայում, Մոլդովայում, Ուկրաինայում, Նիժնի Դոնում (հարավային մաս), Հարավային Եվրոպայում՝ Իտալիայում, ներառյալ Սիցիլիան, Ֆրանսիան, Իսպանիան, Բալկաններում՝ Ալբանիա, Հունաստան, Թուրքիա , նախկին Հարավսլավիայի երկրներում՝ Կովկաս, Արևմտյան Անդրկովկասում (Աբխազիա, Բաթումի, Օսիա), Արևելյան Անդրկովկասում (Թբիլիսի)։

Հանդիպում է ստորին, միջին և ալպյան գոտիներում, անտառաեզրերում, թփերի մեջ, բաց վայրերում։

Գյուղատնտեսական նշանակություն և կիրառություն

Փետրվար-ապրիլ ամիսներին մեղուներին նեկտար տվող ամենավաղ մեղրատու բույսն է։

Դեկորատիվ այգեգործության մեջ

Ամենուրեք չափավոր կլիմայական գոտում օգտագործվում է մշակույթի մեջ։ Ուշագրավ է վաղ ծաղկման շրջանում յուրահատուկ ծաղիկներով։ Ունի ավելի քան հիսուն սորտ։

Բժշկության մեջ

Բույսը թունավոր է։

Սոխուկներում պարունակում է նարվեդին, բույսի բոլոր մսերում կա գալանտամին։

Դասակարգում

Ըստ The Plant List–ի (2013) տվյալների բազայի տեղեկատվության՝ տեսակի հոմանիշների մեջ մտնում են հետևյալ անվանումները․

• Chianthemum nivale (L.) Kuntze
• Galanthus alexandri Porcius
• Galanthus imperati Bertol.
• Galanthus melvillei Voss
• Galanthus montanus Schur
• Galanthus nivalis var. atkinsii Mallett
• Galanthus nivalis var. hololeuca Celak.
• Galanthus nivalis subsp. imperati (Bertol.) K.Richt.
• Galanthus nivalis var. majus Ten.
• Galanthus nivalis var. minus Ten.
• Galanthus nivalis f. pictus K.Malý
• Galanthus nivalis f. pleniflorus P.D.Sell
• Galanthus nivalis var. scharlockii Casp.
• Galanthus nivalis var. spitzneri Podp.
• Galanthus scharlokii (Casp.) Baker
• Galanthus umbricus Dammann

Պատկերասրահ

Ծանոթագրություններ

Գրականություն

• Артюшенко, З. Т. Критический обзор рода Galanthus L. // Ботан. журн. — 1966. — № 51. — С. 1443.
• Артюшенко З.Т. Амариллисовые (Amaryllidaceae Jaume St.-Hilaire) СССР. Морфология, систематика и использование. — Л.: Наука, 1970. — 179 с.
• Головкин, Б. Н. и др. Декоративные растения СССР. — М.: Мысль, 1986. — С. 71. — 320 с.

Արտաքին հղումներ

• Սպիտակ ձնծաղիկ [1]
• Սպիտակ ձնծաղիկ

Հարթատերև ձնծաղիկ (լատին․՝ Galanthus platyphyllus), շքանարգիզազգիների (Amaryllidaceae) ընտանիքին, ձնծաղիկների (Galanthus) ցեղին պատկանող բազմամյա սոխուկավոր բույս։

Տարածում և էկոլոգիա

Հանդիպում է Վրաստանում և Հյուսիսային Օսիայում։ Էնդեմիկ է։

Աճում է ենթալպյան և ալպյան մարգագետիններում։ Երբեմն լանջերից իջնում է կիրճեր։

Բուսաբանական նկարագիր

Սոխուկը ունի 4-5 սմ երկարություն, 2,5-3,5 սմ տրամագիծ, արտաքին ծաղկաթեփուկները սպիտակ են։ Տերևապատյանը ունի 3-5 սմ երկարություն։

Ցողունը հավասար է տերևներին կամ մի փոքր գերազանցում է դրանց։

Տերևները մուգ կանաչ են, փայլուն, լայն երկարավուն-նշտարաձև, հարթ, վերին մասում՝ մինչև 20 սմ երկարությամբ, իսկ ներքևում՝ նեղացած կոթունով։ Ծաղկման ժամանակ ունեն 15-16 սմ երկարություն և 1-1,5 սմ լայնություն, իսկ ծաղկումից հետո՝ 20-25 սմ երկարություն և 3-3,5 սմ լայնություն։

Ծաղկակրի երկարությունը 10-15 սմ է, ծաղկումից հետո՝ 20-22 սմ։ Թևի երկարությունը 3-5 սմ է, իսկ ծաղկակոթինը՝ 1,5-2 սմ։

Արտաքին ծայրամասային բլթերը նեղ էլիպսաձև կամ երկարավուն ձվաձև են, 1,8-2,7 սմ երկարությամբ և 0,8-1,5 սմ լայնությամբ, սրածայր գագաթով ներքին՝ 0,8-1 սմ երկարությամբ և 0,5 սմ լայնությամբ, հակադարձ, փոքր կտրվածքով կամ համարյա բութ, անհամապատասխան ձևի կանաչ բծով կամ ընդհանրապես առանց բծի։ Առէջը ունի 0,4-0,5 սմ երկարություն, փոշանոթը բութ է՝ վերևում փոքր-ինչ նեղացած։ Սերմնարանի տրամագիծը 0,3-0,4 սմ է։ Ծաղկում է ապրիլ-մայիս ամիսներին։

Քրոմոսոմների թիվը 2n=24 է։

Ծանոթագրություններ

Գրականություն

• Артюшенко З.Т. Амариллисовые СССР. — Л.: Наука, 1970. — С. 80. — 179 с.