Madryt (hiszp. Madrid) – stolica i największe miasto Hiszpanii, położone w środkowej części kraju, na Wyżynie Kastylijskiej, u podnóża Sierra de Guadarrama, nad rzeką Manzanares.

Centrum administracyjne ma powierzchnię 604,45 km² i liczbę ludności 3 266 126 (2019), natomiast region autonomiczny Comunidad de Madrid ma powierzchnię 8022 km² i liczbę ludności ok. 6,7 mln (2020). Jest to drugie co do wielkości miasto Unii Europejskiej (po Berlinie) oraz drugi co do wielkości monocentryczny obszar miejski w UE (po Paryżu). Madryt jest siedzibą rządu, parlamentu, ministerstw, agencji i innych przedstawicielstw międzynarodowych, jak i też oficjalną rezydencją króla Hiszpanii. Na płaszczyźnie ekonomicznej Madryt jest czwartym najbogatszym miastem w Europie (po Londynie, Paryżu i Moskwie) oraz drugim w ramach UE. Jest głównym centrum finansowym i biznesowym Hiszpanii, obecnie 50,1% z ponad 5000 wiodących na świecie firm hiszpańskich generowanych jest przez spółki znajdujące się w Madrycie. Znajduje się na niej m.in.: trzecia co do wielkości giełda w Europie – Bolsa de Madrid, Latibex – giełda przeznaczona wyłącznie dla papierów wartościowych emitentów z Ameryki Łacińskiej oraz znajduje się tu kilkanaście największych korporacji na świecie jak: Banco Santander – największy bank w strefie euro, Banco Bilbao Vizcaya Argentaria, Telefónica, Repsol, Iberia LAE, Endesa czy FCC, które znajdują się m.in. wśród 200 najlepszych spółek według magazynu Forbes. Madryt jest siedzibą Światowej Organizacji Turystyki, należącej do ONZ, ponadto jest siedzibą sekretariatu generalnego Organizacji Państw Iberoamerykańskich. Mieszczą się tutaj także instytucje związane z regulacją języka hiszpańskiego w świecie m.in.: Akademia Języka Hiszpańskiego, czy Królewska Akademia Hiszpańska. Miasto jest wpływowym ośrodkiem kulturalnym na świecie swoją siedzibę ma tu wiele prestiżowych instytucji, np. Muzeum Prado, Muzeum Narodowe Centrum Sztuki Królowej Zofii czy Muzeum Thyssen-Bornemisza, które znajdują się w gronie jednych z najczęściej odwiedzanych muzeów na świecie. W badaniach dotyczących jakości życia, Madryt uplasował się na 16 miejscu wśród miast świata w 2015 roku według magazynu Monocle i na 51 miejscu wśród miast świata w 2017 roku według Mercer.

Pochodzenie nazwy miasta

Istnieje kilka teorii dotyczących pochodzenia nazwy „Madryt”. Według legendy Madryt został założony przez Ocno Bianora (syna króla Toskanii i Mantui Tyrrheniusa); został on pierwotnie nazwany „Metragirta” lub „Mantua Carpetana”, inni zaś twierdzą, że pierwotną nazwą tego miasta była „Ursaria”, ze względu na dużą liczbę niedźwiedzi, które zostały znalezione w sąsiednich lasach, które wraz z drzewem truskawkowym („madroño” w języku hiszpańskim) stały się herbem miasta od czasów średniowiecza.

Niemniej jednak, obecnie powszechnie uważa się, że obecna nazwa miasta pochodzi z II wieku p.n.e., kiedy to Imperium Rzymskie ustanowiło osadę nad brzegiem rzeki Manzanares. Termin Madryt przechodził w różnych okresach historii ewolucje związane ze swą nazwą. W VII wieku, od czasu islamskiego podboju Półwyspu Iberyjskiego zmieniono nazwę na „al-Majrīṭ” (z arabskiego المجريط – „Mayra”), co oznaczało odniesienie wody (w tym przypadku rzeki Manzanares) jako „drzewa” lub „dawcy życia”. We współczesności nazwa „Madrid” („Madryt” w jęz. polskim) wyewoluowała od słowa „Matrit” w języku mozarbic, która to nazwa jest używana w chwili obecnej.

Historia

Pierwsza wzmianka o mieście, powstałym wokół mauretańskiego zamku Madżrid, pochodzi z X w. Zdobyty w 939 przez króla aragońskiego Ramira II, następnie odbity przez Maurów i w 1083 ostatecznie przejęty przez króla kastylijskiego Alfonsa VI. Prawa miejskie uzyskało w 1118 roku. Osada rozwijająca się przy fortecy przyczyniła się do powstania miasta. Jednak przez pierwsze pięć wieków miasto nie miało większego znaczenia. Okres wzrostu znaczenia miasta jako ośrodka handlowego rozpoczął się w XVI wieku.

Centralne położenie w Kastylii sprzyjało wzrostowi znaczenia politycznego. Dwukrotnie w XVI wieku (1524, 1528) zwoływano do Madrytu posiedzenia kortezów, mimo że stolicą kraju było Toledo.

W 1561 po dokonaniu rozbudowy Alkazaru, król Filip II przeniósł stolicę kraju z Toledo do Madrytu. Następnie rozpoczęto (1563) budowę Eskurialu, położonego niedaleko od Madrytu zespołu pałacowego. Miasto wkrótce stało się największym ośrodkiem handlowym i gospodarczym kraju. W XVII wieku rozbudowane i unowocześnione. W latach 1851–1864 otrzymało pierwsze połączenie kolejowe z Aranjuez. Na przełomie XIX i XX Madryt przebudowano rozbierając stare fortyfikacje miejskie, unowocześniono ciągi komunikacyjne. W latach 1873–1874 Madryt był stolicą pierwszej Republiki Hiszpańskiej.

W okresie wojny domowej (1936–1939) Madryt był jednym z głównych ośrodków sił republikańskich. Obie strony toczyły o niego ciężkie walki. Wobec zagrożenia rząd republikański z czasem przeniósł się do Walencji. W dniu 28 marca 1939 zajęty przez wojska generała F. Franco.

Po II wojnie światowej nastąpił szybki wzrost i rozbudowa miasta. Obecnie wiele firm przenosi swe siedziby właśnie do Madrytu, ze względu na jego centralne położenie i dynamiczny rozwój przemysłowy i gospodarczy.

Centrum Madrytu dzieli się na: Stary Madryt oraz Madryt Burboński. O miano serca miasta konkurują ze sobą znajdujące się w starej części miasta plac Puerta del Sol oraz plac Plaza Mayor, który z kolei słynie z procesów inkwizycyjnych przeprowadzanych na nim aż do końca zniesienia inkwizycji w 1834 roku. Również w tej części miasta znajduje się Pałac Królewski, zamieszkiwany zarówno przez Habsburgów, jak i przez Burbonów.

W dniu 11 marca 2004 islamscy terroryści przeprowadzili zamach w wagonach należących do podmiejskich linii kolejowych. W eksplozjach bomb zginęło 190 osób (w tym czworo Polaków), a 2057 zostało rannych.

Geografia

Położenie geograficzne

Madryt leży w centralnej części Półwyspu Iberyjskiego. Współrzędne geograficzne miasta to: 40° 26 'N 3°41′W, zaś jego średnia wysokość nad poziomem morza to 667 m. Jego położenie w centralnej części półwyspu sprawia iż miasto leży w strefie klimatu kontynentalnego suchego i surowego. Miasto leży kilka kilometrów od łańcucha górskiego Sierra de Guadarrama, pod względem hydrologicznym leży w basenie rzeki Tag.

Klimat

Madryt znajduje się w strefie klimatu subtropikalnego typu śródziemnomorskiego, z zauważalnym wpływem wyżynnego klimatu kontynentalnego. Występują tu łagodne, lecz chłodne zimy i ciepłe, częściowo gorące lata. Średnia roczna temperatura wynosi 20 °C w dzień i 10 °C w nocy.

Średnia temperatura dwóch najchłodniejszych miesięcy roku – grudnia i stycznia wynosi około 10 °C w dzień i 3 °C w nocy. Innymi chłodnymi miesiącami są również listopad i luty ze średnią temperaturą wokół 12–13 °C w dzień i 4–5 °C w nocy. W marcu średnia temperatura wynosi około 16 °C w dzień i 6 °C w nocy. Średnia temperatura pięciu miesięcy letnich, od maja do września wynosi około 28 °C w dzień i 16 °C w nocy. Dwa miesiące – kwiecień i październik ze średnią temperaturą wokół 19 °C w ciągu dnia, pod względem temperatury i nasłonecznienia przypominają odpowiednio maj i wrzesień w Polsce. Temperatury powyżej 30 °C występują w kilkudziesięciu dniach rocznie, głównie w lipcu i sierpniu, od czasu do czasu w czerwcu, w innych miesiącach rzadko. Łagodne nocne przymrozki występują średnio kilkanaście razy rocznie, najczęściej w grudniu i styczniu, rzadziej w listopadzie i lutym.

Madryt ma tylko około 60 dni deszczowych rocznie przy opadach ≥1 mm, 95 dni deszczowych rocznie przy opadach ≥0,1 mm, ze średnią kilka dni deszczowych w miesiącu. Opady wahają się średnio od 1–3 dni w lipcu i sierpniu do 6–12 dni deszczowych w maju. Niewielkie opady śniegu średnio występują kilkukrotnie w ciągu roku. Miasto ma ponad 2700 godzin czystej słonecznej pogody rocznie, od 124 h (średnio 4 godziny dziennie, około 4 razy więcej niż w Polsce) w grudniu do blisko 360 h (średnio 11,5 godziny czystego słońca na dobę, około 1/3 więcej niż w Polsce) w lipcu. Średnia roczna wilgotność wynosi 57%, od 38% w lipcu do 74% w grudniu.

Hydrologia

Główną rzeką, która przepływa przez Madryt jest rzeka Manzanares, dopływ Jaramy, bezpośredniego dopływu Tagu. Manzanares u stóp wsi Manzanares el Real tworzy zalew Santillana, który jest jednym z najważniejszych źródeł wody pitnej dla Madrytu.

Podział administracyjny miasta

Madryt administracyjnie jest podzielony na 21 okręgów, te zaś są z kolei podzielone na 128 obwodów.

Lokalne władze

Rada miejska składa się z 55 radnych (Concejales), jednym z nich jest burmistrz miasta (Alcalde). Funkcję tę w latach 2011–2015 sprawowała Ana Botella; od 2015 – Manuela Carmena.

Burmistrz wraz z radą miasta jest najwyższym organem politycznym w sprawie reprezentacji obywateli w gminnym rządzie, gdyż odnosi się do debaty na temat polityki lokalnej i podejmowania strategicznych decyzji.

Rada miasta jest organem politycznym reprezentacji obywateli w miejskiej administracji, rada zajmuje się kwestiami podatkowymi miasta, zatwierdzeniem zmian dekretów i rozporządzeń, zatwierdzeniem budżetu miasta, usługami itp...

Demografia

Madryt w 2013 roku liczył 3 215 633 mieszkańców wewnątrz centrum administracyjnego na powierzchni 606 km² będąc drugim co do wielkości miastem Unii Europejskiej po Berlinie. Region Madryt obejmujący całą aglomerację liczy 6 495 551 mieszkańców na powierzchni 8022 km². Według danych hiszpańskiego Ministerstwa Rozwoju tzw. Wielki Zespół Miejski (hiszp. Grande Área Urbana) Madrytu liczy 6 052 247 mieszkańców na powierzchni 1063 km², w latach 2001–2011 nastąpił wzrost ludności o 917 022 osób, co stanowi wzrost o 17,9%. Według Demografia zespół miejski liczy 6 171 000 mieszkańców będąc czwartym co do wielkości zespołem miejskim w Unii Europejskiej po Paryżu, Londynie i Zagłębiu Ruhry oraz trzecim co do wielkości monocentrycznym obszarem miejskim (po Londynie i Paryżu). Według kilku innych źródeł, metropolia miejska Madryt również ma około 6 milionów mieszkańców lub więcej. Według World Gazetteer – 6 368 706; według Departamentu Spraw Gospodarczych i Społecznych ONZ – 5 934 000; według Europejskiego Urzędu Statystycznego Eurostat – 6 378 287.

Wokół miasta, rozciąga się szereg miejscowości, które w pewnym sensie są zależne od Madrytu. Zgodnie z projektem obszaru miejskiego Hiszpanii 2005 – AUDES5, obszar metropolitalny Madrytu skupia Madryt oraz czterdzieści okolicznych gmin.

Obecnie stolica Hiszpanii, przyciąga wielu imigrantów z całego świata. 83,8% mieszkańców miasta to rodowici Hiszpanie. Najwięcej imigrantów pochodzi z krajów Ameryki Łacińskiej, Europy, Azji, Afryki zachodniej i północnej, głównie z krajów należących do Maghrebu, populację imigrantów w Madrycie szacuje się na 18% w stosunku do ogółu całkowitej liczby mieszkańców. Największe grupy imigrantów stanowią: Ekwadorczycy (104 184), Marokańczycy (99 242), Rumuni (54 875), Kolumbijczycy (35 971), Peruwiańczycy (34 083), Chińczycy (22 500), Mauretańczycy (12 144). Istnieją również inne społeczności rezydujący w znacznych ilościach m.in.: Gwinejczycy, Boliwijczycy, Bułgarzy, Polacy, Filipińczycy.

Gospodarka

Madryt pełni funkcję głównego ośrodka kulturalnego i naukowego, jest też najważniejszym ośrodkiem przemysłowym kraju. Główny ośrodek biznesu i handlu międzynarodowego. Jedno z największych centrów finansowych Europy i świata oraz największe centrum finansowe Hiszpanii. Znajduje się tu polityczne centrum całej Hiszpanii. Główny ośrodek wielkiego okręgu przemysłowego. Dobrze rozwinięty przemysł elektrotechniczny, maszynowy, włókienniczy i spożywczy, a także przemysł materiałów budowlanych i środków transportu (zakłady produkcji samochodów i taboru kolejowego). Ważną gałąź stanowi przemysł chemiczny. Dobrze rozwinięty handel i rzemiosło. Istnieją tu też zakłady papiernicze, wydawnictwa i wytwórnie filmowe. Centrum komunikacyjne – sieć drogowa i kolejowa promieniście rozchodzi się ku wybrzeżom morskim i granicom państwa. Czwarty co do wielkości port lotniczy kontynentu europejskiego – Barajas (ponad 52 mln pasażerów w 2007). Rozwinięta baza turystyczna. Madryt jest najszybciej rozwijającym się miastem w Hiszpanii, obecnie ulokowanych jest tu wiele przedsiębiorstw i koncernów na skalę światową, wiele firm przeniosło tu swoje siedziby, głównie z Barcelony. Począwszy od 1992 Madryt odnotował znaczny wzrost w sektorze usług. Obecnie Madryt odnotowuje najwyższy wzrost gospodarczy w całym kraju.

Ważny ośrodek polityczny i kulturalno-naukowy. Liczne szkoły wyższe (największy w kraju uniwersytet) oraz placówki naukowo-badawcze.

W 2003 roku Madryt miał PKB o wartości 79 785 mln euro, co stanowi 10% dochodu narodowego. Najważniejszym sektorem gospodarki jest sektor usług, który stanowi 85,09% udziału w gospodarce miasta, w tym sektorze zawierają się usługi finansowych (31,91% całkowitego PKB) oraz działalność handlowa (31,84% całkowitego PKB). Reszta PKB pochodzi z przemysłu (8,96% łącznego PKB), sektora budownictwa (5,93% łącznego PKB). Rolnictwo ma bardzo niski wpływ na PKB stanowi jedynie 0,03% łącznego PKB. PKB na 1 mieszkańca wyniósł w 2005 roku 35 372 USD. PKB w ostatnich latach rośnie na poziomie wyższym niż w pozostałej części kraju, co jest związane z tym, że miasto jest jednym z głównych czynników napędzających hiszpańską gospodarkę.

Branża przemysłowa jest obecnie coraz mniej obecna w mieście, rozprowadzając swe usługi na przedmieścia oraz tereny okolicznych gmin, związane jest to procesem odciążeniem miasta od przemysłu i przeniesie go na okoliczne gminy lub w pobliża granic miasta, tworząc tam parki przemysłowe. Tym niemniej, przemysł nadal ma ważną pozycję we wzroście PKB miasta.

Sektor usług prowadzi się działalność gospodarczą w Madrycie z 85% całkowitego PKB, zatrudnia 2/3 siły roboczej mieszkańców miasta i aglomeracji. Do głównych pracodawców w tym sektorze są: centralna administracja państwa i administracja finansowa (Madryt jest siedzibą dużej części firm działających w całej Hiszpanii, ponad połowa krajowego kapitału finansowego). Duży wpływ ma także wprowadzenie nowych technologii. pracodawcami w Madrycie są: lotniska i IFEMA (Institución Ferial de Madrid). Ponadto turystyka odgrywa ważną rolę w gospodarce miasta, w 2017 roku był 39 najczęściej odwiedzanym miastem na świecie i trzynastym w Europie po Londynie, Paryżu, Rzymie, Stambule, Pradze, Barcelonie, Mediolanie, Amsterdamie, Wiedniu, Berlinie i Wenecji z 5,5 milionem turystów w ciągu roku.

W 2008 zakończona została budowa Strefy Biznesowej Czterech Wież – dużego obszaru biznesowego. Madryt jest trzecim względem PKB najbogatszym miastem w Europie. W badaniach dotyczących jakości życia, Madryt uplasował się na 16 miejscu wśród miast świata w 2015 roku. W 2018 roku miasto zostało zakwalifikowane na 41 miejscu wśród centrów finansowych świata.

W 2014 roku bezrobocie w Madrycie wynosiło 18%, w 2015 roku – 16,5%, natomiast w III kwartale 2016 – 15,2%. Bezrobocie w grudniu 2017 roku wynosiło 10,42%.

Handel i usługi

Madryt jest nowoczesnym centrum handlowym. Mieszczą się tu liczne wyspecjalizowane domy towarowe i handlowe. Jest obecnie jednym z najnowocześniejszych miast Europy i świata. Oprócz nowoczesności Madryt łączy w sobie także elementy historycznego Madrytu, w którym do dziś dnia, przetrwały liczne małe, stare sklepiki. Jest tu wiele warsztatów rzemieślniczych, zakładów kapeluszniczych oraz sklepów z artykułami sakralnymi. W każdą niedzielę dodatkowo odbywa się targowisko Rastro. Madryt jest znany w świecie z handlu sztuką i antykami (centrum handlowe Puerta de Toledo). Znajdują się tutaj liczne galerie, głównie w dzielnicy Salamanca oraz w okolicy Centro Reina Sofia. Na Mercado Puerta de Toledo wystawiane są na sprzedaż liczne antyki, zaś w Parku Retro organizowane są Targi Książki. Kolejnym rodzajem sklepów są sklepy Conde Hermanos, które specjalizują się w sprzedażny instrumentów muzycznych. Wiele sklepów i centrów handlowych znajduje się na Gran Via, jak np. domy towarowe takie jak El Corte Inglés. Hale targowe – mercados del barrio – to miejsca gdzie handluje się żywnością. Największe hipermarkety znajdują się przy stacji metra Barrio de Pilar – Madrid 2 oraz Núnez de Balboa – ABC, przy Paseo de la Castellana, wiele dużych hipermarketów i innych sklepów znajduje się także na obrzeżach miasta oraz na intensywnie zurbanizowanych.

Transport

Położenie miasta w samym środku Hiszpanii sprawia, że siłą rzeczy jest największym i głównym węzłem transportowym tego państwa. Transport odbywa się za pomocą różnych środków, takich jak: metro, pociągi podmiejskie, autobusy miejskie, tramwaje, kolejka linowa – Teleférico, taksówki, miasto jest także siedzibą międzynarodowego portu lotniczego Barajas.

Autostrady

Metro

Metro w Madrycie jest trzecią w Europie oraz jedną z największych tego typu budowli na świecie. Madryt ma dwanaście linii metra, krótką linię wahadłową i trzy linie tramwajowe powiązane z metrem. Metro w Madrycie jest jednym z najbardziej rozbudowanych i najszybciej rozwijających się sieci metra na świecie, ma wiele dogodnych stacji przesiadkowych i połączeń z dworcami autobusowymi, kolejowymi oraz z lotniskiem Barajas.

Tramwaje

Tramwaje w Madrycie to stosunkowo młody system transportu w mieście. Obecnie funkcjonują trzy linie tramwajowe – jedna w północnym Madrycie i dwie w zachodniej części. W planach jest także budowa dwóch kolejnych linii tramwajowych. Wszystkie tramwaje są niskopodłogowe, tabor do obsługi linii dostarczyła firma Alstom. Tramwaje nazywają się Metro Ligero a linia ma pewne fragmenty podziemne.

Transport kolejowy

Madryt ma kilkanaście dworców kolejowych, największe z nich to:

• Madryt Atocha – obsługuje połączenia z południem i wschodem kraju oraz z Portugalią i Francją.
• Madryt Chamartín – ruch pociągów w kierunku północnym i północno-zachodnim
• Madryt Príncipe Pío
• Madryt Nuevos Ministerios.

Połączenia kolejowe realizują różnorodni przewoźnicy kolejowi w Hiszpanii m.in.: Renfe, AVE, FEVE, FGV, Ferrocarril. Madryt ma także system kolei podmiejskiej.

Autobusy

W Madrycie jest ponad 200 linii autobusowych miejskich (zwykłych), obsługiwanych przez tysiące autobusów, kursujących z kilkuminutową częstotliwością po wydzielonych „BUS-pasach”; zapewniają one połączenia ze wszystkimi dzielnicami i przedmieściami miasta, ich liczba z roku na rok rośnie ze względu na zwiększanie się populacji miejskiej oraz budowę nowych osiedli mieszkaniowych. Prócz autobusów miejskich, w mieście funkcjonują także autobusy nocne, uniwersyteckie, turystyczne (zazwyczaj piętrowe) i specjalne. Autobusy obsługują całą madrycką aglomerację.

Teleférico

Jest to kolejka linowa kursująca nad miastem, począwszy od Paseo Pintor Rosales do Casa de Campo.

Transport lotniczy

Port lotniczy Madryt-Barajas położony jest w północno-wschodniej części miasta, 12 kilometrów od centrum. Jest to główne lotnisko w Hiszpanii, jedno z największych w Europie i na świecie. Lotnisko ma połączenie z centrum miasta za pomocą 8 linii metra, jak i wielu autobusów. Miasto ma również drugie mniejsze lotnisko Madryt-Cuatro Vientos, najstarsze lotnisko w kraju, założone w 1911 roku, położone ok. 8 km od centrum miasta, od 1970 r. świadczące usługi cywilno-wojskowe.

Gwałtowny rozwój

W latach 30. XIX stulecia miasto zostało zmodernizowane i znacznie odnowione, co było równoznaczne ze znacznym rozrostem i powiększeniem się jego obszaru: ulice zostały oświetlone, wybudowano też wiele nowych budynków. W drugiej połowie XIX wieku, pod nadzorem Marquesa de Salamanca, podjęto prace nad rozbudową północnej części miasta. W roku 1872 na północ od Calle de Alcala wybudowano 28 nowych ulic. Dzielnica ta do dziś nosi nazwę Salamanca i jest uważana za jedną z najładniejszych i najelegantszych części (barrios) Madrytu oraz jedną z najładniejszych na całym świecie. Na początku XX wieku miasto wciąż się rozbudowywało i powiększało. W 1910 roku wybudowano nową główną ulicę Gran Vía, która oddzielała barrio San Bernardo od Calle de Alcala i biegła dalej do położonej w samym centrum miasta Plaza de España.

W czasie hiszpańskiej wojny domowej w latach 1936–1939 Madryt, który był silnym ośrodkiem republikańskim, został poważnie zniszczony. Wojska generała Franco przez dwa i pół roku oblegały miasto i kiedy w końcu wdarły się do centrum, wojnę uznano za zakończoną. W czasie panowania frankistów, od zakończenia wojny aż do śmierci Franco w 1975 roku, Gran Vía nosiła nazwę Avenida Jose Antonio de Primo de Rivera, na cześć założyciela hiszpańskiej partii nacjonalistycznej. Po zwycięstwie sił demokratycznych i restauracji monarchii (na tronie zasiadł król Jan Karol), wszystkim przemianowanym przez frankistów ulicom przywrócono ich dawne nazwy. Koniec wojny domowej stał się dla Madrytu początkiem kolejnego okresu odnowy i rozbudowy. Było to możliwe między innymi dzięki temu, że Hiszpania nie brała aktywnego udziału w II wojnie światowej. W latach 1948–1951 gwałtownie wzrosła liczba mieszkańców tego miasta. Obecnie sam Madryt liczy 3,3 mln mieszkańców, a jego aglomeracja 6 mln i liczba ta ciągle rośnie. Po wstąpieniu Hiszpanii do UE znaczenie Madrytu na arenie światowej znacznie wzrosło.

Turystyka

Madryt otoczony jest niewielką prowincją zwaną Comunidad de Madrid. Stolica Hiszpanii dzieli się na dwie dzielnice tj.: Stary Madryt; Madryt Burboński. Madryt znany jest z bogatych muzeów zwłaszcza Prado – jednego z najważniejszych w świecie. Ponadto: Pałac Królewski (XVIII wiek), Pałac Senatu, Pałac Kongresowy (1843), Puerta de Alcalá (1778), katedra Almudena (1993), kościół San Pedro el Real (XV wiek), katedra San Isidoro el Real (XVII wiek), klasztor Descalzas Reales (XVI wiek), park Casa de Campo o powierzchni 1447 ha z Fontanną Księcia (1725), mosty, m.in. Toledański (1720-1732), Segovia (1584).

Wiele nowoczesnych budowli wzniesiono po II wojnie światowej (Palacio de Communicaciones, Palacio Nuevos Ministerios, stadion Santiago Bernabéu, dworzec Chamartín, arterie komunikacyjne). Nowoczesne osiedla mieszkaniowe i przemysłowe na peryferiach (Getafe, Alcorcón, Alcalá de Henares).

Na północny zachód od Madrytu znajduje się mauzoleum ofiar wojny domowej – Monumento Nacional de Santa Cruz del Valle de los Caídos (Św. Krzyż w Dolinie Poległych).

Madryt ma ponad 40 parków i ogrodów. Na uwagę zasługują zwłaszcza: ogród botaniczny (założony w 1781 r.) i parki położone nad brzegami rzeki Manzanares na zachodzie i w okolicach Prado na wschodzie. Wielką atrakcją turystyczną jest też świątynia Debod, staroegipska budowla sprowadzona w czasach budowy tamy asuańskiej i pieczołowicie odtworzona w pobliżu Rosales. Rozciąga się z niej widok na całe miasto.

W Madrycie znajduje się największa w Hiszpanii arena, na której odbywają się walki byków – Las Ventas może pomieścić 23 tysiące widzów. Adepci sztuki matadorskiej toczą tu swe pierwsze walki w czasie specjalnych uroczystości inicjacyjnych. Wielką popularnością wśród mieszkańców Madrytu cieszy się też oczywiście piłka nożna, podobnie jak w całej Hiszpanii. W mieście funkcjonują dwa potężne kluby piłkarskie: Real Madryt i Atlético Madryt. Stadion Atlético, Vicente Calderón, może pomieścić 70 tysięcy widzów, a stadion Realu, Santiago Bernabéu, 80 tysięcy.

Dla turystów odwiedzających miasto Urząd Miasta Madrytu przygotował cztery karty ułatwiające turystom dostęp do wydarzeń kulturalnych i zapewniające liczne zniżki: Madrid Card – umożliwiająca różnorodne zniżki w tym także na komunikację miejską; Madrid Phone – umożliwiająca tańsze rozmowy krajowe i międzynarodowe; Madrid Card Promociones – umożliwiająca darmowe przejazdy środkami miejskiej komunikacji czy wejścia do muzeów oraz Madrid Card Congresos – skierowana jest do uczestników kongresów.

Zabytki

Madryt leży 600 m n.p.m. Sercem miasta jest Puerta del Sol (Brama Słońca) – owalny plac otoczony ze wszystkich stron kremowymi XVIII-wiecznymi domami. Jest to hiszpański „kilometr zero”, oznaczony płytą chodnikową naprzeciwko wieży zegarowej – punkt, od którego mierzy się wszystkie odległości i główne drogi Hiszpanii. Na środku placu znajduje się posąg brązowego niedźwiedzia, zjadającego owoce z drzewa poziomkowego (nawiązanie do herbu Madrytu), ulubione miejsce randek. W Sylwestra o północy zbierają się tu mieszkańcy, by zgodnie z tradycją zjeść 12 winogron, jedno po każdym uderzeniu zegara. U wylotu Calle del Carmen – jednej z promieniście odchodzących od placu ulic – stroi trójwymiarowy herb Madrytu.

Atrakcję stanowi również Plaza Mayor (Główny Plac), będąca pozostałością z XVII w., i choć przestała już być centrum miasta, przyciąga wielu mieszkańców. Mówi się o niej „teatr pod niebem Madrytu”. Jest przestronna, wybrukowana i zamknięta dla ruchu kołowego. Plaza Mayor jest symbolem Madrytu. Dziewięć bram otwiera się na plac wzniesiony na kolumnadach. Można tu zobaczyć m.in. freski na Casa de la Panaderia, tutaj znajduje się pomnik Filipa III na koniu. W pobliżu Plaza Mayor znajduje się wiele ciekawych miejsc, takich jak: Torre de los Lujanes, Casa de Cisneros, Casa de la Villa, Pałac Abrantes, Mercado de San Miguel, Arco de Cuchilleros, Basilica de San Miguel, zakon Jeronimos del Corpus Christi, Plaza de la Villa.

Istotnym elementem Madrytu jest Palacio Real (Pałac Królewski) – po tym jak w Wigilię Bożego Narodzenia 1734 r. spłonął doszczętnie alkazar Habsburgów, Filip rozpoczął budowę gmachu bardziej odpowiadającego potrzebom dynastii Burbonów. Pałac wznosi się na pozostałościach starożytnego zamku obronnego Alcazar, pochodzącego z epoki Habsburgów. Pałac został zaprojektowany przez włoskich mistrzów: Sacchettiego i Sabatiniego. Wnętrza zajmują: Farmacia Real, pełna szklanych pojemników z egzotycznymi medykamentami; Museo de la Real Armería, w którym można zobaczyć miecze Cortésa i Ferdynanda Katolickiego, piękny Salon Tronowy, Salon Kolumnowy oraz wytworne apartamenty. Na zewnątrz mieszczą się wyjątkowe Ogrody Sabatiniego i Campo del Moro oraz plac Plaza de la Armeria. Ostatnim stałym mieszkańcem Palacio Real był Alfons XIII. Obecna rodzina królewska zajmuje skromniejsze lokum za miastem, a więc budowla pełni tylko funkcje reprezentacyjne. Istotną częścią Pałacu Królewskiego jest Sala Tronowa, w której znajdują się trony sporządzone specjalnie dla króla Juana Carlosa i królowej Zofii. Przed bramą stoi honorowa straż, a uroczyste zmiany warty odbywają się pomiędzy godziną 12 a 13 w pierwszą środę miesiąca. Naprzeciw Pałacu Królewskiego znajduje się Teatr Królewski wskrzeszony w 1997 roku jako teatr liryczny. W okolicach znajdują się inne ciekawe obiekty takie jak: klasztor Descalzas Reales, Plaza de Oriente, Senat, kościół San Ginem, Puerta del Sol.

Kościół San Isidro – został zaprojektowany przez Pedro Sáncheza na wzór Il Gesu de Roma w Rzymie, pochodzi on za czasów króla Filipa IV. W okolicy kościoła San Isidro zwiedzić można inny ciekawy kościół San Pedro el Viejo o el Real. Warto także zobaczyć Capilla del Obispo, Muzeum San Isidro, Puerta del Toledo oraz słynny most Toledo.

Kościół św. Sebastiana z XVI wieku.

La Almudena – to katedra madrycka, ukończona w roku 1992, na pięćsetlecie odkrycia Ameryki, zaś jej budowę rozpoczęto pod koniec XIX wieku. W nocy, dzięki wspaniałemu oświetleniu, jej białe ściany mienią się feerią barw. Pełna nazwa tej świątyni to Nuestra Senora de la Almudena. Zewnątrz budowla zdobiona jest w stylu neoklasycznym, podczas gdy wewnątrz dominuje klimat neogotycki. Krypta jest z kolei w stylu neoromańskim. Jest to pierwsza hiszpańska katedra poświęcona przez Papieża i pierwsza, którą Jan Paweł II poświęcił poza Rzymem. Znajduje się w centrum miasta.

Plaza de España (pol. Plac hiszpański) – zamknięty z dwóch stron wysokimi wieżowcami jeden z głównych placów Madrytu. Pośrodku placu hiszpańskiego znajduje się wysoki biały cokół – pomnik Cervantesa, przed nim na postumencie wzniesiono wielkie posągi Don Quijote’a i Sancho Panzy wraz z ich wiernymi wierzchowcami, po bokach zaś dwie rzeźby z piaskowca przedstawiają ukochaną rycerza – Dulcyneę.

Gran Vía – jest jedną z najbardziej reprezentacyjnych arterii Madrytu. Ciągną się wzdłuż niej wysokie budynki o ciekawej architekturze – niektóre zwieńczone wieżami. Całości dopełniają sklepy, restauracje, kina, hotele.

Plaza de Cibeles – nazwa tego placu pochodzi od uchodzącej za wizytówkę miasta Fuente de Cibeles, fontanny z posągiem frygijskiej bogini płodności Kybele. Znajduje się tu również Palacio de Comunicaciones, czyli gmach poczty głównej, zbudowany w latach 1904–1917 z zachowanym bizantyjskim stylem oraz neobarokowy Palacio de Linares, mieszczący instytucje związane z Ameryką Łacińską.

Plaza Cánovas del Castillo – plac ten rozpoczyna aleję zwaną Paseo del Prado; jego środek zajmuje Fuente de Neptuno – Fontanna Neptuna. W pobliżu znajdują się: Muzeum Prado, Muzeum Thyssen-Bornemisza prezentujące dzieła malarstwa zachodnioeuropejskiego z XV–XX w. i klasycystyczny Congreso de los Diputados, czyli Kortezy, niższa izba parlamentu hiszpańskiego.

Plaza de Colón (pol. Plac Kolumba) – wraz z przylegającym do niego parkiem Jardines de Descubrimiento – stanowi cały węzeł komunikacyjny miasta. Pod placem ma swoją siedzibę Centrum Kulturalne Madrytu, nad nim zaś wznosi się potężna neogotycka kolumna z posągiem odkrywcy Ameryki, otoczona fontanną. Przy placu mieści się także gmach Biblioteki Narodowej i Muzeum Archeologicznego.

Calle de Serrano – to ciąg ulic najelegantszych sklepów w Madrycie; zamyka dzielnicę Salamanca.

Puerta de Alcalá – niegdyś wschodnia brama miasta – dziś wznosi się na ruchliwej Plaza de Independencia. Potężną budowlę z granitu stworzył architekt Karola III, Sabatini; wieńczą ją rzeźby z białego marmuru, otaczają zaś ukwiecone trawniki. Jest jednym z największych symboli Madrytu. Składa się ona z pięciu przejść, trzy z nich z pełnym łukiem a dwa z płaskim łukiem. W najwyższej, centralnej części jest płyta kamienna upamiętniająca rok budowy oraz króla Karola III, uwieńczona tarczą z herbem przedstawiającym broń trzymaną przez Sławę i geniusza. Dawniej każde przejście było okratowanie, które zamykano co dzień o zmierzchu.

Templo de Debod – (Świątynia Debod) to egipska świątynia boga Amona, podarowana Hiszpanom za pomoc przy budowie tamy asuańskiej; mieści się na terenie Parque del Oeste, na skarpie nad rzeką Manzanares. Ma różne sale, wśród których najważniejsza jest Kaplica zdobiona reliefami, która zachowana jest w oryginalnym stanie i jest to najstarsza część świątyni, gdzie zobaczyć można sceny rytuałów.

El Rastro – najsłynniejszy madrycki targ, czynny tylko w niedzielę, zajmuje tereny przy ulicy Ribera de Curtidores, co w języku polskich oznacza Nadbrzeże Garbarzy. Rozciągają się tutaj także na wąskie przecznice, które na swój sposób symbolizują rodzaj towarów, np. meble.

Plaza de Toros de las Ventas – to madrycka arena do walki byków. Zbudowana w latach 1929–1931; jej czerwony mur zdobią łuki i ceramiczne płytki, przed nią zaś ustawiono dwa pomniki sławnych matadorów. Prócz walk odbywają się tu również koncerty rockowe, a także zawody z cyklu Red Bull X Fighters. Mieści ona niemal 25 tys. widzów i jest to największa arena w całej Hiszpanii oraz jedna z najważniejszych na świecie. Wybudowana została w stylu neomudejar z odkrytej cegły, podstawą jej udekorowania są płytki ceramiczne. Z motywów ornamentalnych wyróżnić należy herby z wszystkich prowincji hiszpańskich. Sezon rozpoczyna się tutaj w marcu a kończy w październiku, zaś walki mają miejsce w niedziele i święta. Przy czym szczególne są uroczystości Świętego Izydora, patrona Madrytu, które trwają od połowy maja do połowy czerwca, kiedy to korridy odbywają się co dzień. Od roku 1951 pod zarządem areny znajduje się Museo Taurino, gdzie wystawiana jest pełna kolekcja przedmiotów związanych z walkami byków i historią areny.

Plaza de Oriente – znajduje się on na wschód od Pałacu Królewskiego w Madrycie. Plaza de Oriente oddzielona jest od pałacu ulicą Bailén, choć obecnie, po przeprojektowaniu plac, łącznie z fasadą wschodnią pałacu, stanowi pewną całość.

Biblioteka Narodowa (Biblioteca Nacional) – założona została przez Filipa V w roku 1712 pod nazwą Biblioteka Królewska. Biblioteka Narodowa powstała w celu szerzenia wiedzy wśród podwładnych i zebrania bibliotek prywatnych. Budowa Gmachu Biblioteki Narodowej, rozpoczęła się w 1866 roku. Fasada na dolnym piętrze jest w stylu doryckim, zaś na górnym piętrze w stylu jońskim. Obecnie jest to jedna z najbogatszych bibliotek pod względem zbiorów bibliograficznych, w zbiorach ok. 6 milionów książek. Zbiory biblioteki podzielone są na zbiory nowe (od roku 1831), księgi dawne (do roku 1830), rękopisy i dokumenty, czasopisma i gazety, ryciny, rysunki i fotografie, mapy i plany, partytury i nagrania dźwiękowe.

Palacio de Cristal – (Pałac Kryształowy) – składa się ze szklanych murów podtrzymywanych jońskimi kolumnami z żelaza. Na zewnątrz wyróżnia się fasada w stylu greckim skierowana w stronę jeziora. Jest to jeden z najbardziej wyróżniających się budynków w ogrodach Parque del Retiro, od lat są w nim wystawiane czasowe ekspozycje współczesnej sztuki.

Metrópolis – to budynek o eleganckiej architekturze i wyjątkowych proporcjach, zwieńczony kopułą z czarnego łupku, z wplatanymi złotymi zdobieniami, ukoronowaną statuą Wiktorii ze skrzydłami. Na drugim piętrze wybudowana została rotunda z podwójnymi kolumnami korynckimi. Podtrzymują one trzecie piętro udekorowane statuami reprezentującymi handel, rolnictwo, górnictwo i przemysł.

Casón del Buen Retiro (Pałac Dobrego Wypoczynku) – zbudowany w XVII wieku do użytku i dla odpoczynku króla Filipa IV. Od tamtego czasu był on kilkakrotnie remontowany, wciąż jednak zachowuje elementy dawnego budynku, takie jak sufit, malowany w XVII wieku przez Lucasa Jordána. Obiekt został przekazany Muzeum Prado i mieści zbiór malarstwa z XIX wieku.

La Casa de Postas (Królewski Gmach Pocztowy) – nowy gmach pocztowy zbudowany w okresie pomiędzy 1795 i 1800 rokiem o klasycznych cechach, oparty został nie planie nieregularnego pięciokąta zorganizowanego wokół centralnego patia i miał tylko dwa piętra. Ten neoklasyczny budynek mieści dziś oddziały Samorządu Regionu Madrytu.

La Real Casa de Aduanas – (Królewskie Biuro Celne) prace budowlane nad tym obiektem zakończyły się w 1769 r. Zewnętrzną część stanowiła wówczas fasada o dobrych proporcjach uwieńczona balustradą zbudowaną z cokołu kamiennego oraz szereg różnych okien i frontonów rozmieszczonych symetrycznie. Obecnie jest to siedziba Ministerstwa Finansów.

Muralla de Madrid – są to pozostałości arabskiego muru obronnego z IX i X wieku, oraz innego chrześcijańskiego z XII i XIII wieku. Wewnątrz arabskiego muru znajdowała się twierdza warowna, meczet i dom emira.

Palacio del Congreso – budowla o klasycznych cechach, stworzona na planie prostokąta, na którym rozmieszczone zostały jego sale. Zewnętrzną część wyróżnia fasada główna z korynckim portykiem z sześcioma kolumnami. Lwy znajdujące się po obu stronach schodów wybudowane zostały z dział z brązu przejętych od wroga po pierwszej wojnie z Marokiem w latach 1859–1860.

Palacio del Senado – pałac ten zbudowany został przez Francisca de More z zamiarem pomieszczenia w nim Salonu Kortezów, na miejscu dawnej szkoły Colegio de la Encarnación. Od pierwszych lat XIX wieku i z uwagi na bliskość od pałacu, a dawna uczelnia agustiańska stała się jednym z najbardziej znaczących politycznie budynków w mieście. Ma on bibliotekę neogotycką z roku 1883.

Puente de Segovia – najstarszy istniejący obecnie w Madrycie most. Jego budowa przypisywana jest architektowi Juanowi de Herrera, który wykonał go w okresie od 1582 do 1584 roku. Składa się on z dziewięciu pełnych łuków z bramą na czele, która wybudowana została w celu nadania wielkości wjazdowi na dwór.

Sociedad General de Autores – budynek, uznany jest za najlepszy przykład madryckiej secesji. Wybudowany jako dom-pałac bankiera Longorii, obecnie jest siedzibą Sociedad General de Autores (Ogólnego Stowarzyszenia Autorów), ma fasadę zdobioną motywami roślinnymi o wijących się kształtach.

El Faro de La Moncloa – to niemal stumetrowa wieża z okrągłym, krytym tarasem widokowym na skraju miasteczka uniwersyteckiego. Widać z niej cały Madryt i góry Guadarrama. W pobliżu mieszczą się budynki rządowe.

Madryt to miasto żyjące głównie nocą. Lokale otwarte są aż do świtu. Największe skupisko barów jest w centrum miasta. Najbardziej uczęszczany jest rejon ulic Huertas i Plaza de Santa Ana oraz okolice Alonso Martinez oraz Plaza de Santa Barbara. Dzielnica Moncloa i Arguelles skupiają głównie studentów i młodszą klientelę. Madryckie bary proponują różnorodną ofertę muzyczną. Dużą atrakcją jest wizyta w klubach zapraszających śpiewających kompozytorów tzw. cantautores.

W aglomeracji Madrytu znajdują się trzy obiekty z listy światowego dziedzictwa UNESCO: Escorial – monumentalny architektoniczny zespół pałacowo-klasztorno-biblioteczny, uniwersytet i historyczny okręg Alcalá de Henares oraz kulturowy krajobraz Aranjuez wraz z pałacem królewskim.

Muzea

Trzy najważniejsze muzea miasta, skupione wokół Paseo del Prado, tworzą tzw. Trójkąt Sztuki (hiszp. Triángulo del Arte). Należą do nich:

• Muzeum Prado – działa od 1918 r. Jego siedzibą jest budynek zaprojektowany przez Juana de Villanueva, wybudowany w 1785 r. Zbiory muzeum tworzy dawna kolekcja królów Hiszpanii, w której znajdują się dzieła takich twórców jak: Francisco Goya, Diego Velázquez, Bartolomé Esteban Murillo, czy Francisco de Zurbarán. Warto zwrócić uwagę na Las Meninas (Panny dworskie, 1656 r.), dzieło Velazqueza przedstawiające infantkę Małgorzatę wśród jej dwórek i autoportret samego artysty. Niedaleko znajduje się dodatkowy budynek muzealnego kompleksu Prado, Casón del Buen Retiro, gdzie znajdują się skarby sztuki hiszpańskiej z XIX wieku.
• Muzeum Thyssen-Bornemisza – zbiory tego muzeum obejmują siedem wieków działalności artystycznej, począwszy od prymitywnej sztuki włoskiej aż do pop-artu.
• Muzeum Narodowe Centrum Sztuki Królowej Zofii – kolekcja zorganizowana w osiemnastowiecznym gmachu Hospital General. Najcenniejszym obiektem jest obraz Guernica autorstwa Pabla Picassa.

Prócz nich wśród muzeów miasta wyróżnić można:

• Królewska Akademia Sztuk Pięknych św. Ferdynanda – jest tu zbiór malarstwa, rzeźby hiszpańskiej i zagranicznej z okresu XVI–XX wieku (szczególny nacisk położony jest na dzieła hiszpańskiego Złotego Wieku); eksponaty ilustrujące działalność Królewskiej Akademii Sztuk Pięknych; sala poświęcona Pablowi Picasso.
• Narodowe Muzeum Archeologiczne w Madrycie – znaleziska z terenów Hiszpanii, a także Egiptu, Grecji i terenów cywilizacji Etrusków (paleolit – wiek XVIII). Dzieła kultury Iberów, między innymi znana Dama z Elche. Sztuka rzymska, wizygocka, islamu; kopia jaskini Altamira z Kantabrii, ozdobionej malowidłami naskalnymi z paleolitu.
• Museo Nacional de Artes Decorativas – muzeum sztuki zdobniczej, przedstawiające życie codzienne Hiszpanii od czasów fenickich do XX wieku – bądź to w formie zrekonstruowanych pomieszczeń, bądź też ekspozycji tematycznych, znajduje się tu kompletna kuchnia z XVIII wieku, wyłożona od sufitu do podłogi ceramiką wymalowaną w scenki rodzajowe oraz zegar wskazujący czas nocny, który nie wybijał godzin.
• Museo del Ejército (pol. Muzeum Wojska) – jednym z głównych eksponatów jest La Tizona, miecz należący do legendarnego (ale i historycznego zarazem) wojownika Cyda. Znajduje się tu również Sala de Ninos, mieszcząca kolekcję 20 tysięcy ołowianych żołnierzyków.
• Museo Nacional de Ferrocarril (pol. Muzeum Kolejnictwa) – znajduje się tutaj m.in. jeden z pierwszych ekspresowych elektrowozów, czy drewniana salonka z pełnym wyposażeniem.
• Museo del Traje (pol. Muzeum Strojów) – kolekcja strojów regionalnych i historycznych, stworzona na wystawę w roku 1925, która z czasem rozrosła się do stałej kolekcji muzealnej.
• Museo Naval – muzeum morskie, w którym zgromadzone są zbiory związane z hiszpańskimi wyprawami morskimi i historią marynarki hiszpańskiej.
• Museo Cerralbo – dom-muzeum sztuki mieszczący prywatną kolekcję sztuki i eksponatów archeologicznych markiza de Cerralbo.
• Museo Lázaro Galdiano – muzeum sztuki mieszczące prywatną kolekcję finansisty José Lázaro Galdiano.
• Dwa muzea miejskie: Museo de los Orígenes de Madrid (pol. Muzeum Początków Madrytu) oraz Muzeum Historii Madrytu. Pierwsze opowiada historię regionu i miasteczka Madryt od czasów prehistorycznych (szkielety zwierząt kopalnych) do przeniesienia siedziby dworu do Madrytu w 1561 r. Drugie opowiada losy miasta jako stolicy Hiszpanii i światowego imperium.

Parki

• Park Retiro – jest to 120 hektarów drzew, krzewów i trawników w samym centrum miasta – na miejscu piętnastowiecznych dóbr zakonników z pobliskiego kościoła hieronimitów. Mieści się tu półkolista kolumnada z pomnikiem Alfonsa XII, stojąca nad prostokątnym stawem. Po drugiej stronie parku zbudowano dwa pawilony, ceglany Palacio de Velázquez i szklany Palacio de Cristal – nad sadzawką zamieszkaną przez wodne ptaki.
• Real Jardín Botanico – Królewski Ogród Botaniczny przy Muzeum Prado; można tu znaleźć między innymi rośliny z Ameryki Południowej, warto odwiedzić szklarnię podzieloną na strefy klimatyczne, od pustynnej po tropikalną.
• Campo del Moro – (pol. Pole Maura) – w początkach XII wieku obozowały tu wojska arabskie. W roku 1890 ów łagodnie opadający od Pałacu Królewskiego ku rzece teren zamieniono w park w stylu angielskim; stał się wtedy placem zabaw dzieci królewskich. Obecnie mieści się w nim muzeum powozów i lektyk.
• Casa de Campo – nie jest to park, lecz duży o powierzchni 1740 ha teren rekreacyjny, porośnięty drzewami i spłowiałą od słońca trawą. Na terenie znajduje się Parque de Atracciones de Madrid, czyli wesołe miasteczko, ogród zoologiczny, liczne fontanny, kilkudziesięciometrowy gejzer. Ciekawym miejscem transportu jest tutaj kolejka linowa (hiszp. teleférico).
• Madrid Río – park nad rzeką Manzanares utworzony na początku XXI wieku na miejscu wpuszczonej w tunel drogi M-30.

Architektura i rzeźba

Niektóre ulice Madrytu są prawdziwymi muzeami rzeźby w plenerze. Działa tutaj Escultura al aire libre de la Castellana – Publiczne Muzeum Sztuki, które w swych zbiorach ma abstrakcyjne prace, wykonane głównie przez hiszpańskiego artystę Eduardo Chillida.

Począwszy od XVIII wieku, przestrzeń Salón del Prado zdobią monumenty z klasycznych źródeł ikonograficznych, takich jak: Fontanna Alcachofa, las Cuatro Fuentes, Fontanna Neptuna, Fontanna Apolla i pomnik bogini Kybele. Na Plaza de Oriente znajduje się szereg królów Hiszpanii od Wizygotów i różnych średniowiecznych królestw chrześcijańskich. Szczególnie ważnym elementem architektonicznym miasta są majestatyczne pałace (np. Palacio de Liria) i imponujące rezydencje, są one pozostałością po panowaniu w kraju dwóch potężnych rodów Habsburgów i Burbonów. W Madrycie istnieje także wiele wąskich uliczek, które otoczone są malowniczymi dzielnicami. Na uwagę zasługuje przede wszystkim Salamanca – dzielnica w północnej części miasta. Uznawana za jedną z najpiękniejszych i najbardziej eleganckich części stolicy Hiszpanii, zaś przez niektórych za najładniejszą na świecie. Miasto doskonale łączy ze sobą architekturę historyczną pochodzącą sprzed wieków wraz z elementami nowoczesnej architektury, której przykładem jest Puerta de Europa – są to dwie, bliźniacze wieże 115 metrowej wysokości, które są nachylone ku sobie pod kątem 15 stopni. Paseo de Castellana to z kolei zbiorowisko różnych pomników o różnorodnej kompozycji architektonicznej znajduje się tu m.in.: pomnik Kolumba, Emilio Castelara – rzeźbiarza i projektanta ulic i budynków w Madrycie, Pomnik Konstytucji z 1978 r. wzniesiony z płaskiej kostki z marmuru, czy też pomnik José Calvo Sotelo. Po całym mieście rozproszone są, zwłaszcza w centrum wiele rzeźb takich jak: lwy z Cortes, rzeźby Miguela de Cervantesa na placu hiszpańskim. Klatka schodowa biblioteki Narodowej obfituje w szereg posągów hiszpańskich pisarzy.

Galerie

Madryt jest uważany za jeden z najważniejszych miejsc Europy odnośnie do muzeów sztuki. Najbardziej znanym jest Triángulo del Arte, położone wzdłuż placu Paseo del Prado, obejmujący trzy muzea. Najbardziej znanym z nich jest Muzeum Prado, znajdują się tu dzieła jednych z najwybitniejszych malarzy m.in.: Diego Velázqueza – Las Meninas (Panny dworskie) czy Francisco Goya – La maja vestida i La maja desnuda. Pozostałe dwa muzea znajdują się w: Museo Thyssen-Bornemisza – jest to druga pod względem wartości kolekcja prywatna sztuki na świecie, znajdują się tu obrazy wszystkich ważnych twórców reprezentujących wszystkie najważniejsze kierunki artystyczne, od malarstwa średniowiecznego po surrealizm i awangardę; oraz Centrum Sztuki Królowej Zofii. Jest to czołowa kolekcja współczesnej sztuki hiszpańskiej, a także miejsce, gdzie wisi słynny obraz Pablo Picassa – Guernica.

Opery

• Hiszpańska Opera Narodowa (hiszp. Orquesta Nacional de España) – jest to najważniejsza w mieście orkiestra grająca muzykę poważna, ma swoją siedzibę w Auditorio Nacional de Música.
• Hiszpańska Orkiestra Symfoniczna Radia i Telewizji (hiszp. Orquesta Sinfónica de Radio Televisión Española)
• Teatr Królewski (hiszp. Teatro Real)
• Teatro de la Zarzuela – poświęcony głównie zarzueli oraz operetce
• Pozostałe zespoły i orkiestry rezydujące w Madrycie to: Orquesta Sinfonica de Madrid, Orquesta Sinfonica de la Comunidad de Madrid, Orquesta de Camara Reina Sofia.

Wieżowce

Praktycznie początkowo Madryt nie miał wieżowców. Pierwszy wieżowiec powstał w XX wieku za sprawą budowy Gran Via. W 1953, w mieście stanął pierwszy wieżowiec. W 1970 r. rozpoczęła się budowa kompleksu finansowej dzielnica w centrum Madrytu AZCA, w której wybudowane wysokie drapacze chmur, takie jak: Torre Picasso i wieża telekomunikacyjna República Argentina, powszechnie nie uznawana za wieżowiec. W 2006 r. na Paseo de la Castellana rozpoczęła się budowa kompleksu biznesowego pod nazwą Cuatro Torres Business Area, gdzie w 2008 zostały oddane do użytku cztery najwyższe wieżowce w Hiszpanii. przekraczające wysokość 250 m.

Spis najwyższych budynków w Madrycie:

Kuchnia

Współczesna kuchnia łączy tradycyjne potrawy z wytrawnymi narodowymi daniami. Typową madrycką potrawą są callos (flaki) oraz cocido madrileño – gulasz z grochem, jarzynami, mięsami oraz peklowiną. Podawane jest również besugo al horno, bacalao, chuletones oraz kastylijska zupa z czosnkiem.

Najlepszym sposobem na poznanie madryckich specjałów kulinarnych jest przechadzanie się od baru do baru i degustowanie kulinarnych specjalności – co, przy okazji, jest starym madryckim zwyczajem. Oczywiście, jedzeniu zwykle towarzyszy hiszpańskie (aczkolwiek niekoniecznie) wino oraz piwo.

Dużą kulinarną atrakcją Madrytu są wyroby cukiernicze. Ich wyrób związany jest z obchodzonymi świętami w ciągu roku. Turrón i marcepany to słodkości podawane w czasie świąt Bożego Narodzenia. Z kolei Torrijas i huesos de barquillos spożywa się w czasie Wielkiego Tygodnia Wielkanocnego. Narodowe Święto San Isidro obfituje w barquillos i rosquillos. Zimą mamy okazję do spróbowania bunuelos de viento. Natomiast o każdej porze roku śniadania obfitują w słodkie churros oraz porras.

Prócz kuchni tradycyjnej, bardzo lubiane i serwowane w wielu restauracjach są dania z różnych zakątków świata – począwszy od kuchni arabskiej a skończywszy na kuchni iberoamerykańskiej.

Rozrywka

Spośród licznych fiest odbywających się w Madrycie przez cały rok największe znaczenie mają obchody święta patrona miasta: Fiesta de San Isidro. Trwają one przez cały tydzień w drugiej połowie maja. Całe miasto tętni wówczas zabawą, odbywa się mnóstwo koncertów, a co wieczór w Jardines Vistillas gra orkiestra. Zabawa tradycyjnie rozpoczyna się od madryckiego tańca chotis. Fiesta rozpoczyna w Madrycie sezon korridy. Z klubów muzycznych znajdujących się w mieście, szczególną popularnością cieszą się te, w których można posłuchać muzyki flamenco i obejrzeć pokaz tańca. Najbardziej znanym jest Café de Chinita. Wraz z imigrantami z dawnych kolonii hiszpańskich przybyła do Hiszpanii i do Madrytu moda na muzykę latynoamerykańską, największym klubem w mieście z tą muzyką jest Salsipuedes, w którym to właśnie codziennie odbywają się tańce do muzyki granej przez orkiestrę.

Nocne życie

Życie nocne w Madrycie jest szczególnie bogate. Do wyboru są tu: discobares, discotecas i bares de copas. Discotecas, czyli dyskoteki są zwykle nieco większe, głośniejsze i dłużej czynne od pozostałych. Do większych i bardziej znanych w centrum należy Boccacio. Bares de copas zapewniają bardziej kameralne wnętrze i często możliwość posłuchania muzyki na żywo. Nocne życie Madrytu ma szczególny charakter, często trwa całą noc do rana, częste są tutaj korki uliczne w nocy i nad ranem, kiedy uczestnicy imprez jadą do domu albo wybierają się do kolejnej dyskoteki.

Głównymi obszarami nocnego życia w Madrycie są:

• Barrio de Huertas: Plaza de Santa Ana, Calle de la Cruz, Calle del Principe
• Barrio Latina: Calle Cava Caja, Calle de los Cuchilleros, Plaza Mayor, Plaza Tirso de Molina
• Barrio de Chueca: Plaza de Chueca
• Barrio de Malasana: Plaza del Dos de Mayo
• Barrio de Lavapies: Plaza de Lavapies
• Barrio Salamanca: Calle Jorge Juan, Calle Recoletos
• Barrio Arguelles: Calle Alberto Aguilera, Calle de Sagasta, Calle de Luchana.

Lokalne święta

• 15 maja – święto św. Izydora patrona Madrytu
• 13 czerwca – wspomnienie św. Antoniego w Kościele San Antonio de la Florida
• 16 lipca – święto Matki Boskiej z Góry Karmel (Nuestra Señora del Carmen), patronki okręgów Puente de Vallecas i Chamberí
• 7 sierpnia – święto Kajetana z Thieny
• 10 sierpnia – święto św. Wawrzyńca z Rzymu
• 15 sierpnia – święto Virgen de la Paloma patronki Madrytu oraz dzielnic Centrum i Centro y Arganzuela
• 12 października – święto Virgen del Pilar patronki dzielnicy Salamnca
• 9 listopada – jedno z najważniejszych świąt Madrytu, święto Virgen de la Almudena patronki Madrytu

Edukacja

Edukacja w Madrycie zależna jest od Zarządu Edukacji Wspólnoty Madrytu, który nakłada na siebie obowiązki kształcenia na poziomie regionalnym. Około 167 tys. dzieci uczęszcza do przedszkoli, 320,8 tys. uczy się w szkole podstawowej, około 4,5 tys. uczęszcza do szkół specjalnych, oraz około 50 tys.do szkół kształcenia zawodowego Kształcenia Zawodowego. Całkowitą liczbę studentów szkolnictwa wyższego szacuje się na ponad milion, z których około 600 tys.studentów studiuje w szkołach publicznych, zaś w prywatnych ok. 410 tys..

Uniwersytety

Madryt jest największym ośrodkiem naukowym Hiszpanii. Znajduje się tu wiele publicznych i prywatnych szkół wyższych. Niektóre z nich są jednymi z najstarszych na świecie. W mieście działa kilka uczelni o randze uniwersytetów, najważniejsze z nich to:

• Universidad Nacional de Educación a Distancia (Uniwersytet Otwarty)
• Universidad Pontificia Comillas (Uniwersytet Katolicki)
• Universidad de Alcalá
• Universidad CEU San Pablo (Uniwersytet Katolicki)
• Universidad Complutense de Madrid
• Universidad Politécnica de Madrid (Politechnika).

Uczelnie skupione są w położonym na peryferiach Madrytu, zbudowanym w latach 20. XX wieku miasteczku uniwersyteckim Ciudad Universitaria. Na północy miasta z kolei swoją siedzibę ma Autonomiczny Uniwersytet Madrycki. Na hiszpańskich uniwersytetach można się uczyć rano (od godz. 8 rano do 14) lub po południu (od 4 do 21). Studenci zwykle mają prawo wyboru godziny, na którą chcą przychodzić.

Sport

Madryt jest siedzibą piłkarskiego królewskiego klubu Real Madryt, który swe rozgrywki prowadzi na Estadio Santiago Bernabéu. Jego kibice są określani mianem vikingos (wikingowie) lub zwyczajnie merengues (bezy). Jego rodzinnym rywalem jest Atlético Madryt, który również pochodzi z Madrytu, jego kibice są nazywane los sufridores (cierpiący). Wraz z Barceloną, Glasgow i Lizboną, Madryt jest jednym z czterech miast w Europie, który ma dwa 5-gwiazdkowe stadiony UEFA: Real Madryt – Santiago Bernabéu i Atlético Madryt – Estadio Wanda Metropolitano. Niektórzy z najlepszych hiszpańskich piłkarzy, związani z Madrytem często nazywani są Madrileños, w tym: Emilio Butragueño, Raúl González, Iker Casillas czy Fernando Torres.

Miasto ma także dwa zespoły prowadzące rozgrywki w koszykówce w lidze ACB oraz tor wyścigowy Permanente Circuito del Jarama, na którym odbywa się Grand Prix Hiszpanii Formuły 1. Narciarstwo jest to możliwe w pobliżu gór Sierra de Guadarrama, gdzie znajdują się narciarskie stoki takie jak: Valdesqui i Navacerrada. Obecnie Madryt jest jednym z trzech kandydatów o organizację XXXII Olimpiady w 2020 roku.

Co roku organizowany jest tutaj turniej tenisowy Mutua Madrid Open na obiekcie Caja Mágica.

Miasta partnerskie

Madryt jest aktywnie zaangażowany we wspieranie inicjatyw między miastami partnerskimi w Unii Europejskiej, a także między miastami na innych kontynentach, w tym z Afryki, Azji i Ameryki.

Zobacz też

• Plaza Mayor
• Plaza de Santa Ana
• Puerta del Sol
• Descalzas Reales
• Cmentarz angielski w Madrycie
• Światowe Dni Młodzieży 2011

Przypisy

Linki zewnętrzne

• Oficjalna strona Madrytu
• Portal turystyczno-biznesowy Madrytu
• Portal turystyczny miasta Madryt (wersja archiwalna)

Rok 2024 ogłoszono

• Rokiem Marka Hłaski (w 90. rocznicę urodzin, Polska)
• Rokiem arcybiskupa Antoniego Baraniaka (w 120. rocznicę urodzin, Polska)
• Rokiem Romualda Traugutta (w 160. rocznicę śmierci, Polska)
• Rokiem Wincentego Witosa (w 150. rocznicę urodzin, Polska)
• Rokiem rodziny Ulmów (w 80. rocznicę śmierci, Polska)
• Rokiem Kazimierza Wierzyńskiego (w 130. rocznicę urodzin, Polska)
• Rokiem Melchiora Wańkowicza (w 50. rocznicę śmierci, Polska)
• Rokiem Zygmunta Miłkowskiego (w 200. rocznicę urodzin, Polska)
• Rokiem Polskich Olimpijczyków (w 100. rocznicę zdobycia przez Polskę pierwszych medali olimpijskich – na IO w Paryżu)
• Rokiem Witolda Gombrowicza (w 120. rocznicę urodzin, Polska)
• Rokiem Czesława Miłosza (w 20. rocznicę śmierci, Polska)
• Rokiem Władysława Zamoyskiego (w 100. rocznicę śmierci, Polska)
• Rokiem Edukacji Ekonomicznej (w 100 rocznicę: reform gospodarczych Władysława Grabskiego, powstania złotego polskiego, powołania Banku Polskiego i Banku Gospodarstwa Krajowego oraz wydania książki Janusza Korczaka „Bankructwo małego Dżeka”)
• Międzynarodowym Rokiem Wielbłądowatych (ONZ)

Wydarzenia w Polsce

Styczeń

• 1 stycznia:
  • Bobrowniki, Kikół, Gąsawa, Piszczac, Turobin, Czemierniki, Brody, Grabów, Kiernozia, Białaczów, Żarnów, Inowłódz, Osjaków, Bolesławiec, Parzęczew, Maciejowice, Głowaczów, Magnuszew, Ciepielów, Sienno, Dobre, Siennica, Osieck, Gielniów, Odrzywół, Przytyk, Strzeleczki, Bircza, Jawornik Polski, Przyrów, Gowarczów, Bogoria, Rychtal i Mieścisko uzyskały prawa miejskie.
  • wejście w życie ustawy z dnia 7 lipca 2023 r. wprowadzającej podniesienie świadczenia Rodzina 500 plus do 800 zł na każde dziecko.
  • wejście w życie nowelizacji ustawy o zdrowiu publicznym z dnia 17 sierpnia 2023 r. wprowadzającej zakaz sprzedaży napojów z dodatkiem tauryny lub kofeiny, czyli tak zwanych „energetyków” osobom poniżej 18 lat. Dodatkowo wprowadzono zakaz sprzedaży napojów na terenie jednostek systemu oświaty, a także w automatach.
• 4 stycznia – w Telewizji Polskiej wyemitowano (pierwsze od 19 grudnia 2023) wydanie „Teleexpresu”.
• 7 stycznia – wejście w życie ustawy z dnia 14 kwietnia 2023 r. o konsumenckiej pożyczce lombardowej.
• 9 stycznia:
  • prezydent RP Andrzej Duda powołał Błażeja Pobożego i Stanisława Żaryna na Doradców Prezydenta RP.
  • na terenie Pałacu Prezydenckiego doszło do zatrzymania Mariusza Kamińskiego i Macieja Wąsika, a następnie do ich doprowadzenia do Aresztu Śledczego w Warszawie-Grochowie.
• 10 stycznia:
  • Sąd Rejonowy dla m. st. Warszawy wydał postanowienie, w którym odmówił wpisania do Krajowego Rejestru Sądowego członków zarządu Telewizji Polskiej, powołanych 19 grudnia 2023 roku, wskazując na formalną właściwość w tej mierze Rady Mediów Narodowych.
  • Izba Pracy i Ubezpieczeń Społecznych Sądu Najwyższego nie uwzględniła odwołania Mariusza Kamińskiego od decyzji marszałka Sejmu Szymona Hołowni o stwierdzeniu wygaśnięcia mandatu poselskiego.
  • w TVP2 wyemitowano (pierwsze od 19 grudnia 2023) wydanie „Panoramy”.
  • rozpoczęcie nadawania stacji telewizyjnej Polsat News Polityka i przeniesienie stacji telewizyjnej Wydarzenia 24 z multipleksu czwartego na pierwszy multipleks naziemnej telewizji cyfrowej.
• 11 stycznia:
  • w Warszawie pod Sejmem odbył się „Protest Wolnych Polaków” organizowany przez środowiska związane z Prawem i Sprawiedliwością. W marszu wzięło udział dużo osób (co najmniej kilkadziesiąt tysięcy).
  • Sąd Rejonowy dla m. st. Warszawy wydał postanowienie, w którym odmówił wpisania do Krajowego Rejestru Sądowego członków zarządu Polskiego Radia powołanych 19 grudnia 2023 roku.
  • prezydent Andrzej Duda zapowiedział wszczęcie postępowania ułaskawieniowego wobec Mariusza Kamińskiego i Macieja Wąsika.
• 12 stycznia – Prokurator Generalny Adam Bodnar podpisał dokument stwierdzający, że Dariusz Barski nadal jest prokuratorem w stanie spoczynku, w związku z czym nie może pełnić funkcji Prokuratora Krajowego. Pełniącym obowiązki Prokuratora Krajowego został Jacek Bilewicz.
• 13 stycznia:
  • były szef Telewizyjnej Agencji Informacyjnej (TAI) Michał Adamczyk oraz jego zastępcy Marcin Tulicki i Samuel Pereira opuścili budynek Telewizji Polskiej (TVP) przy placu Powstańców Warszawy, który zakończył protest okupacyjny dziennikarzy przeciwko zmianom w mediach publicznych.
  • w Gdańsku odbył się wiec w 5. rocznicę zamachu na prezydenta Gdańska Pawła Adamowicza.
• 17 stycznia:
  • Sejm odrzucił wnioski o wyrażenie wotum nieufności wobec ministra kultury i dziedzictwa narodowego Bartłomieja Sienkiewicza oraz o odwołanie Krzysztofa Bosaka z funkcji wicemarszałka Sejmu, natomiast wyraził zgodę na pociągnięcie do odpowiedzialności karnej posła Grzegorza Brauna.
  • Sejm powołał komisję śledczą ds. czynności operacyjno-rozpoznawczych z użyciem systemu Pegasus.
  • Były sekretarz stanu w MSZ w rządzie Mateusza Morawieckiego, Piotr Wawrzyk, został zatrzymany przez CBA, związku z tzw. „aferą wizową”.
• 18 stycznia:
  • Sejm uchwalił ustawę budżetową na rok 2024.
  • Trybunał Konstytucyjny orzekł, że przepisy Kodeksu spółek handlowych o rozwiązaniu i likwidacji spółki akcyjnej w zakresie regulacyjnym, z mocy samej ustawy obejmujące także jednostki publicznej radiofonii i telewizji są niezgodne z Konstytucją RP. Ministerstwo Kultury i Dziedzictwa Narodowego w reakcji na wyrok TK stwierdziło w wydanym do mediów oświadczeniu, że wyroki wydane z udziałem tzw. „sędziów dublerów” nie mają mocy powszechnie obowiązującej i nie są ostateczne.
• 22 stycznia – Sąd Rejonowy dla m. st. Warszawy wydał postanowienie, w którym odmówił postawienia Polskiego Radia S.A. i Telewizji Polskiej S.A. w stan likwidacji.
• 23 stycznia – prezydent RP Andrzej Duda wydał postanowienie w przedmiocie ułaskawienia Mariusza Kamińskiego i Macieja Wąsika, którzy w tym samym dniu po decyzji prezydenta RP opuścili zakłady karne.
• 26 stycznia:
  • Magdalena Łośko złożyła ślubowanie poselskie i rozpoczęła wykonywanie mandatu w miejsce Krzysztofa Brejzy, który objął mandat posła do Parlamentu Europejskiego sprawowany uprzednio przez Radosława Sikorskiego.
  • Mirosław Wróblewski objął stanowisko Prezesa Urzędu Ochrony Danych Osobowych.
• 28 stycznia – odbył się 32. finał Wielkiej Orkiestry Świątecznej Pomocy.
• 31 stycznia – prezydent Rzeczypospolitej Polskiej Andrzej Duda podjął decyzję o podpisaniu, przy jednoczesnym ich skierowaniu do Trybunału Konstytucyjnego ustaw: budżetowej i okołobudżetowej na 2024 rok oraz uchwalonej 16 stycznia 2024 r. nowelizacji Prawa o szkolnictwie wyższym i nauce i Przepisów wprowadzających Prawo o szkolnictwie wyższym i nauce. Skierowanie do Trybunału Konstytucyjnego ma związek ze sprawą posłów Mariusza Kamińskiego i Macieja Wąsika i ich niedopuszczeniem do udziału w pracach Sejmu RP X kadencji.
• 31 stycznia–2 lutego – wizyta króla Danii Fryderyka X. Monarcha odwiedził Warszawę i Szczecin.

Luty

• 1 lutego – rada nadzorcza Orlenu S.A. odwołała Daniela Obajtka z funkcji prezesa oraz ze składu zarządu tej spółki, z upływem dnia 5 lutego.
• 9 lutego – w ponad 200 miejscach w Polsce odbywały się blokady dróg i inne formy protestów rolników, m.in. przeciwko wdrażaniu elementów Europejskiego Zielonego Ładu, importowi żywności z Ukrainy oraz niewystarczającemu wsparciu w hodowli zwierząt.
• 13 lutego – w Pałacu Prezydenckim odbyło się posiedzenie Rady Gabinetowej.
• 14–16 lutego – wizyta przewodniczącej Parlamentu Europejskiego Roberty Metsoli w Polsce.
• 20–21 lutego – protest rolników i myśliwych. Protestujący zablokowali większość przejść granicznych Polski z Ukrainą, a także węzły komunikacyjne i drogi dojazdowe do przeładunkowych stacji kolejowych oraz portów morskich.
• 22 lutego – Sejm odrzucił wniosek o wyrażenie wotum nieufności wobec ministra sprawiedliwości Adama Bodnara.
• 23 lutego – wizyta przewodniczącej Komisji Europejskiej Ursuli von der Leyen w Polsce.
• 24 lutego – papież Franciszek przyjął rezygnację arcybiskupa Andrzeja Dzięgi z urzędu metropolity szczecińsko-kamieńskiego.
• 26 lutego – wizyta premiera Kanady Justina Trudeau w Polsce.
• 27 lutego – protest rolników w Warszawie.

Marzec

• 1 marca – w Katowicach rozpoczęło działalność Ministerstwo Przemysłu.
• 4 marca – 26. ceremonia wręczenia Polskich Nagród Filmowych „Orłów”.
• 5 marca – awaria Facebooka, Instagrama i Messengera.
• 6 marca:
  • Monika Pawłowska złożyła ślubowanie poselskie i rozpoczęła wykonywanie mandatu uprzednio sprawowanego przez Mariusza Kamińskiego.
  • w protestach rolniczych w Warszawie uczestniczyło, według szacunków urzędu miasta, ok. 30 tysięcy osób. Przed budynkiem Sejmu doszło do starć protestujących z Policją.
  • około 1000 osób uczestniczyło w Warszawie w proteście przeciwko pod hasłem „Mam na imię Liza”, w reakcji na zgwałcenie i zabójstwo obywatelki Białorusi.
  • Sejm RP przyjął głosami posłów koalicji KO-PSL-PL2050-NL uchwałę w sprawie „usunięcia skutków kryzysu konstytucyjnego lat 2015–2023 w kontekście działalności Trybunału Konstytucyjnego”. Przeciw uchwale głosowali posłowie opozycji (PiS, Konfederacja, Kukiz’15), której zdaniem jest to „zamach na niezależność TK” i „próba tworzenia anarchii w Polsce”.
• 8 marca – poseł Adam Gomoła został wykluczony z partii Polska 2050 oraz zawieszony w prawach członka jej klubu parlamentarnego. Przyczyną wykluczenia były doniesienia prasowe na temat nieprawidłowości przy finansowaniu kampanii przed wyborami samorządowymi.
• 9 marca – papież Franciszek przyjął rezygnację biskupa Andrzeja Dziuby z urzędu biskupa diecezji łowickiej.
• 11 marca – wznowienie nadawania przez kanał TVP World.
• 14 marca:
  • weszła w życie nowelizacja Kodeksu karnego przewidująca (w niektórych przypadkach) konfiskatę pojazdu mechanicznego prowadzonego przez osobę nietrzeźwą.
  • Dariusz Korneluk został powołany na stanowisko Prokuratora Krajowego.
  • metropolita gdański abp Tadeusz Wojda został wybrany na nowego przewodniczącego Konferencji Episkopatu Polski, zaś metropolita wrocławski abp Józef Kupny na nowego wiceprzewodniczącego Konferencji Episkopatu Polski.
• 15 marca – Jarosław Kaczyński złożył zeznania przed komisją śledczą ds. czynności operacyjno-rozpoznawczych z użyciem systemu Pegasus.
• 19 marca – premier Donald Tusk zapowiedział skierowanie przez grupę posłów wstępnego wniosku do Marszałka Sejmu, w sprawie postawienia w stan oskarżenia w postępowaniu przed Trybunałem Stanu prezesa NBP Adama Glapińskiego.
• 21 marca – insp. Marek Boroń objął stanowisko Komendanta Głównego Policji, którego obowiązki pełnił od 22 grudnia 2023.
• 22 marca – wizyta prezydenta Węgier Tamása Sulyoka.
• 24 marca:
  • o godzinie 4:23 rosyjska rakieta manewrująca, wystrzelona przez bombowiec strategiczny Tu-95, naruszyła polską przestrzeń powietrzną, niedaleko miejscowości Oserdów, i przebywała w niej przez 39 sekund.
  • port lotniczy Rzeszów-Jasionka otrzymał imię Rodziny Ulmów.
• 25 marca – ambasador Rosji Siergiej Andriejew, wezwany w celu złożenia wyjaśnień w związku z naruszeniem dzień wcześniej polskiej przestrzeni powietrznej przez rosyjską rakietę, nie stawił się w polskim Ministerstwie Spraw Zagranicznych.
• 26 marca:
  • wejście w życie ustawy z dnia 17 sierpnia 2023 r. o niektórych zawodach medycznych, która reguluje funkcjonowanie pozostałych zawodów medycznych nieujętych w innych ustawach i zastąpiła ustawę z dnia 18 lipca 1950 r. o odpowiedzialności zawodowej fachowych pracowników służby zdrowia.
  • grupa 191 posłów na Sejm złożyła Marszałkowi Sejmu wstępny wniosek w sprawie pociągnięcia prezesa NBP Adama Glapińskiego do odpowiedzialności konstytucyjnej.
  • dokonano przeszukania w domu byłego ministra sprawiedliwości Zbigniewa Ziobry.
• 28 marca – wizyta premiera Ukrainy Denysa Szmyhala.
• 29 marca – prezydent Andrzej Duda skorzystał z prawa weta względem ustawy o zmianie ustawy – Prawo farmaceutyczne. Ustawa przywracała możliwość sprzedaży bez recepty tzw. tabletki „dzień po”.

Kwiecień

• 1 kwietnia:
  • wejście w życie nowelizacji rozporządzenia ograniczającej zadawanie prac domowych w szkołach podstawowych.
  • 5 osób, w tym 2 dzieci zginęły wskutek wichury w województwie małopolskim.
  • kilkanaście osób zostało rannych w wyniku wybuchu gazu w bloku w Tychach na ulicy Darwina.
• 5 kwietnia – uprzednio wezwany, ambasador Izraela w Polsce Jakow Liwne, stawił się w Ministerstwie Spraw Zagranicznych – w związku ze śmiercią obywatela polskiego w ataku na konwój World Central Kitchen w Strefie Gazy.
• 7 kwietnia – pierwsza tura wyborów samorządowych.
• 8 kwietnia – Sąd Rejonowy dla m.st. Warszawy zatwierdził w Krajowym Rejestrze Sądowym (KRS) postanowienie o postawieniu w stan likwidacji spółek nadawcy publicznego Telewizja Polska S.A. i Polskie Radio S.A..
• 10 kwietnia – Sejm odrzucił wniosek o wyrażenie wotum nieufności wobec ministra spraw wewnętrznych i administracji Marcina Kierwińskiego.
• 11 kwietnia – wspólna wizyta w Polsce przewodniczącego Rady Europejskiej Charlesa Michela oraz premierów: Estonii, Finlandii, Grecji, Hiszpanii, Irlandii i Luksemburga.
• 15 kwietnia – Jacek Protasiewicz został odwołany ze stanowiska II wicewojewody dolnośląskiego, w związku z treścią jego wpisów na platformie „X”.
• 16 kwietnia – oficjalna wizyta prezydent Słowacji Zuzany Čaputovej w Polsce.
• 17 kwietnia – w wyniku wstrząsu w KWK Mysłowice-Wesoła zginął jeden górnik, a 8 zostało rannych.
• 21 kwietnia – w 748 miastach i gminach odbyła się druga tura wyborów samorządowych.
• 23 kwietnia – wizyta premiera Wielkiej Brytanii Rishiego Sunaka i sekretarza generalnego NATO Jensa Stoltenberga w Polsce.
• 24 kwietnia – minister kultury i dziedzictwa narodowego Bartłomiej Sienkiewicz podał się do dymisji. Rezygnacja był spowodowana kandydowaniem Bartłomieja Sienkiewicza w wyborach do Parlamentu Europejskiego z listy Koalicji Obywatelskiej.
• 26 kwietnia – Alicja Łuczak złożyła ślubowanie poselskie i rozpoczęła wykonywanie mandatu w miejsce Grzegorza Rusieckiego, który został wybrany na urząd prezydenta miasta Leszna.
• 30 kwietnia – zakończenie 5,5-letniej kadencji jednostek samorządu terytorialnego w Polsce przedłużonej na mocy ustawy z dnia 29 września 2022 r. o przedłużeniu kadencji organów jednostek samorządu terytorialnego.

Maj

• 1 maja:
  • 20. rocznica przystąpienia Polski do Unii Europejskiej.
  • wejście w życie rozporządzenia wprowadzające program pilotażowy, polegający na dopuszczeniu sprzedaży osobom, które ukończyły 15 lat tzw. „tabletki dzień po”, na podstawie recepty farmaceutycznej.
• 6 maja – sędzia WSA w Warszawie Tomasz Szmydt wystąpił o udzielenie mu azylu politycznego na Białorusi.
• 6–7 maja: wizyta przewodniczącej Komisji Europejskiej Ursuli von der Leyen w Polsce.
• 8 maja – Dominik Jaśkowiec oraz Paweł Masełko złożyli ślubowanie poselskie i rozpoczęli wykonywanie mandatów, zastępując odpowiednio: wybranego na prezydenta Krakowa Aleksandra Miszalskiego i zmarłego Rajmunda Millera.
• 10 maja:
  • premier RP Donald Tusk poinformował o rezygnacji z funkcji ministrów Marcina Kierwińskiego, Bartłomieja Sienkiewicza, Borysa Budki i Krzysztofa Hetmana oraz powołaniu na ich miejsce Tomasza Siemoniaka, Hanny Wróblewskiej, Jakuba Jaworowskiego i Krzysztofa Paszyka.
  • protest rolników w Warszawie.
  • doszło do pożaru nielegalnego składowiska chemikaliów w Siemianowicach Śląskich. W związku z pożarem doszło do skażenia wody w okolicznych ciekach wodnych, następnie wysłano do okolicznych mieszkańców alert RCB mówiący o nieotwieraniu okien w mieszkaniach.
• 10–12 maja: w wyniku burzy magnetycznej w wielu miejscach na terenie Polski obserwowano zorzę polarną.
• 12 maja – doszło do pożaru hali targowej Marywilska 44 w Warszawie – największego centrum handlowego w mieście, w którego terenie swoje usługi oferowało ponad 1400 firm prywatnych.
• 13 maja:
  • prezydent RP Andrzej Duda powołał Tomasza Siemoniaka na funkcję ministra spraw wewnętrznych i administracji, Hannę Wróblewską na funkcję ministra kultury i dziedzictwa narodowego, Jakuba Jaworowskiego na funkcję ministra aktywów państwowych i Krzysztofa Paszyka na funkcję ministra rozwoju i technologii oraz jednocześnie odwołał z funkcji ministrów Marcina Kierwińskiego, Bartłomieja Sienkiewicza, Borysa Budkę i Krzysztofa Hetmana.
  • w trakcie matury w liceum w Grodzisku Mazowieckim doszło do pożaru budynku.
  • doszło do pożaru 10 autobusów w zajezdni w Bytomiu. Pożar był spowodowany celowym podpaleniem.
• 14 maja – w wyniku tąpnięcia w KWK Mysłowice-Wesoła zginęło 3 górników.
• 20 maja – intensywne gradobicie i nawałnica w Gnieźnie.
• 22 maja – Katarzyna Stachowicz złożyła ślubowanie poselskie i rozpoczęła wykonywanie mandatu w miejsce Wojciecha Saługi, który został wybrany na stanowisko marszałka województwa śląskiego.
• 22–24 maja: oficjalna wizyta prezydenta Cypru w Polsce. Nikos Christodulidis odwiedził Warszawę i Kraków.
• 23 maja – do Marszałka Sejmu wpłynął, podpisany przez 185 posłów, wstępny wniosek o pociągnięcie przewodniczącego KRRiT Macieja Świrskiego do odpowiedzialności konstytucyjnej.
• 28 maja – Trybunał Konstytucyjny orzekł, że uchwała Sejmu RP z dnia 6 marca 2024 r. w sprawie „usunięcia skutków kryzysu konstytucyjnego lat 2015–2023 w kontekście działalności Trybunału Konstytucyjnego” jest niezgodna z Konstytucją RP.
• 29 maja – prezydent Andrzej Duda skorzystał z prawa weta względem ustawy uznającej etnolekt śląski za język regionalny.

Czerwiec

• 6 czerwca – zmarł żołnierz 1 Warszawskiej Brygady Pancernej, Mateusz Sitek, który 28 maja został ugodzony nożem w klatkę piersiową przez migranta na granicy polsko-białoruskiej, w okolicy Dubiczów Cerkiewnych. Żołnierz został pośmiertnie odznaczony złotym medalem i awansowany do stopnia sierżanta przez Ministra Obrony Narodowej – Władysława Kosiniaka-Kamysza.
• 9 czerwca – wybory do Parlamentu Europejskiego w Polsce.
• 10 czerwca – jedna osoba zginęła w wybuchu i pożarze w zakładach zbrojeniowych Mesko w Skarżysku-Kamiennej.
• 13 czerwca – przywrócenie strefy buforowej na granicy polsko-białoruskiej.

Spodziewane wydarzenia w Polsce

• 21 lipca – wybory uzupełniające do Senatu w okręgu wyborczym nr 13.
• 1 sierpnia – obchody 80. rocznicy wybuchu Powstania Warszawskiego.
• 23–28 września: w Gdyni odbędzie się 49. Festiwal Polskich Filmów Fabularnych.

Wydarzenia na świecie

Styczeń

• 1 stycznia:
  • Belgia objęła prezydencję w Radzie Unii Europejskiej.
  • oficjalnie rozwiązano struktury państwowe Górskiego Karabachu.
  • Arabia Saudyjska, Egipt, Etiopia, Iran i Zjednoczone Emiraty Arabskie dołączyły do BRICS.
  • Viola Amherd objęła urząd prezydenta Szwajcarii, a Karin Keller-Sutter – wiceprezydenta Szwajcarii.
  • Bad Ischl, Bodø oraz Tartu zostały Europejskimi Stolicami Kultury 2024.
  • pierwsza wersja Myszki Miki przeszła do domeny publicznej w USA.
  • trzęsienie ziemi w Japonii o magnitudzie 7,6 w skali Richtera.
  • w Estonii weszła w życie ustawa dopuszczająca zawieranie małżeństw przez osoby tej samej płci.
  • Succès Masra zastąpił Saleha Kebzabo na stanowisku premiera Czadu.
  • Etiopia podpisała porozumienie z Somalilandem, państwem nieuznawanym przez żadne inne państwo, dotyczącym możliwości wykorzystania portu w Berberze przez Etiopię w zamian za uznanie Somalilandu w przyszłości
• 2 stycznia – zderzenie się dwóch samolotów, pasażerskiego Airbusa A350-900 Japan Airlines oraz Bombardier Q Series należącego do japońskiej straży przybrzeżnej, na płycie lotniska Tokio-Haneda (5 ofiar, 15 rannych).
• 3 stycznia:
  • w trakcie obchodów czwartej rocznicy śmierci generała Ghasema Solejmaniego, w pobliżu jego grobowca, w irańskim mieście Kerman, doszło do dwóch eksplozji ładunków wybuchowych, zabijając ponad 100 osób.
  • Hilda Heine objęła urząd prezydenta Wysp Marshalla, sprawowany przez nią wcześniej w latach 2016–2020.
• 5 stycznia – W magazynie "Monthly Notices of the Royal Astronomical Society" opublikowano badanie zespołu naukowców pod kierownictwem profesora Patricka Irwina z Uniwersytetu Oksfordzkiego, gdzie dokonano retuszu zdjęcia Neptuna z sondy Voyager 2 na podstawie danych z spektrografów Teleskopu Hubble’a oraz Bardzo Dużego Teleskopu. Dotychczas uważano iż kolor atmosfery Neptuna jest ciemnoniebieski, a dzięki badaniu uzyskano rzeczywisty kolor Neptuna, zielonkawo-niebieski, który jest nieznacznie bardziej niebieskawy od koloru Urana, co możliwe, że jest spowodowane cieńszą atmosferą Neptuna.
• 6 stycznia – podczas lotu 1282 linii Alaska Airlines, z Portland w stanie Oregon do Ontario w Kalifornii krótko po wystartowaniu w samolocie Boeing 737 MAX 9 wypadło okno w tylnej lewej stronie kadłuba. Samolot wylądował awaryjnie i nikomu nic się nie stało. Linia lotnicza uziemiła wszystkie swoje Boeing 737 MAX 9.
• 7 stycznia – w wyborach parlamentarnych w Bangladeszu zwyciężyła dotychczas rządząca Liga Awami, uzyskując 222 mandaty (na ogólną liczbę 300) w Zgromadzeniu Narodowym. Wybory zostały zbojkotowane przez część partii, w tym główne ugrupowanie opozycyjne – Nacjonalistyczną Partię Bangladeszu (BNP), a także towarzyszyły im oskarżenia o fałszerstwa i stosowanie przemocy w czasie kampanii wyborczej.
• 8 stycznia:
  • prezydent Ekwadoru, Daniel Noboa, ogłosił stan wojenny, w związku z ucieczką przywódcy gangu Los Choneros, Adolfo Macias.
  • prezydent Francji, Emmanuel Macron, przyjął dymisję rządu Élisabeth Borne.
  • w Berlinie grupa byłych członków Die Linkspartei.PDS, utworzyła partię polityczną Sojusz Sahry Wagenknecht (BSW).
• 9 stycznia – w Ekwadorze doszło do ataku gangu na siedzibę państwowej telewizji TC Televisión podczas transmisji na żywo, biorąc znajdujące się tam osoby jako zakładników
• 11 stycznia:
  • wybuch zamieszek na Papui Nowej Gwinei, po tym, jak policja ogłosiła strajk z powodu braku podwyżek.
  • we Francji powołano rząd Gabriela Attala.
• 11 – 12 stycznia – siły powietrzne Marynarki Wojennej Stanów Zjednoczonych i brytyjskie Królewskie Siły Powietrzne dokonały serii bombardowań pozycji Hutich na terenie Jemenu.
• 13 stycznia – wybory prezydenckie i parlamentarne w Republice Chińskiej (Tajwanie):
  • w wyborach prezydenckich zwyciężył kandydat DPP – dotychczasowy wiceprezydent i były premier Lai Ching‑te (40,1% głosów), przed Hou Yu-ih(Kuomintang; 33,5% głosów) i Ko Wen-je (TPP – 26,5%). Na urząd wiceprezydenta została wybrana iHsiao Bi-khim (DPP).
  • w wyborach parlamentarnych zwyciężył Kuomintang (52 mandaty), przed DPP (51 mandatów) i TPP (8 mandatów).
• 14 stycznia:
  • Bernardo Arévalo objął urząd prezydenta Gwatemali, a Karin Herrera – wiceprezydenta Gwatemali.
  • dotychczasowy książę koronny Fryderyk, wstąpił na tron Danii (jako król Fryderyk X) w następstwie abdykacji swojej matki – królowej Małgorzaty II. Jednocześnie, dotychczasowa księżna koronna Maria została królową duńską, zaś książę Chrystian – księciem koronnym (następcą tronu).
  • w wyniku abdykacji Małgorzaty II, król Szwecji Karol XVI Gustaw stał się najdłużej urzędującą głową państwa na świecie (od 15 września 1973).
• 15 stycznia:
  • Donald Trump zwyciężył w caucusie w stanie Iowa, który zainaugurował tegoroczne prawybory prezydenckie Partii Republikańskiej.
  • Iran przeprowadził atak rakietowy na Irbil, w Irackim Kurdystanie, zabijając 4 osoby. W związku z tym, ambasador Iraku opuścił Iran w ramach protestu.
• 16 stycznia – Iran przeprowadził atak rakietowy i dronowy na Beludżystan w Pakistanie, zabijając dwójkę dzieci. Pakistan w ramach protestu odwołał swojego ambasadora.
• 18 stycznia:
  • Pakistan dokonał odwetowego ataku rakietowego na Iran, w prowincji Sistan i Beludżystan, zabijając 7 osób, w tym 4 dzieci.
  • Alper Gezeravcı stał się pierwszym w historii obywatelem Turcji, który odbył lot kosmiczny (Axiom Mission 3 na Międzynarodową Stację Kosmiczną).
• 19 stycznia – japoński lądownik SLIM wylądował na powierzchni Księżyca.
• 21 stycznia – gubernator Florydy Ron DeSantis wycofał się z prawyborów prezydenckich Partii Republikańskiej i udzielił w nich poparcia Donaldowi Trumpowi.
• 22 stycznia:
  • wizyta premiera RP Donalda Tuska w Kijowie.
  • Joseph Boakai objął urząd prezydenta Liberii, zaś Jeremiah Koung – wiceprezydenta Liberii.
• 23 stycznia:
  • trzęsienie ziemi o magnitudzie 7,1 w Sinciangu w Chinach.
  • parlament Turcji ratyfikował wniosek Szwecji o przystąpienie do NATO.
• 24 stycznia – w katastrofie samolotu Ił-76 w obwodzie biełgorodzkim w Rosji zginęły 74 osoby.
• 28 stycznia:
  • Amerykańska firma Neuralink, jako pierwsza w historii, przeprowadziła udany zabieg wszczepienia chipa do mózgu żywego pacjenta
  • pierwsza tura wyborów prezydenckich w Finlandii; do drugiej tury zakwalifikowali się: kandydat konserwatywnej Partii Koalicji Narodowej, były premier Alexander Stubb (27,21% głosów) oraz niezależny kandydat – popierany przez Ligę Zielonych, były minister spraw zagranicznych Pekka Haavisto (25,80% głosów).
  • Talat Xhaferi objął stanowisko premiera Macedonii Północnej, jako pierwsza w historii osoba narodowości albańskiej.
  • Tshering Tobgay objął stanowisko premiera Bhutanu (uprzednio sprawowane siebie w latach 2013–2018).
  • Niger, Mali i Burkina Faso opuściły ECOWAS.
  • Trzech amerykańskich żołnierzy stacjonujących w amerykańskiej bazie Tower 22 w Jordanii zginęło, a 34 zostało rannych, podczas ataku dronów przeprowadzonego przez bojówki Islamskiego Oporu w Iraku, czyli szyicką organizację wspieraną przez Iran.
• 31 stycznia – sułtan Johoru Ibrahim Ismail, został królem Malezji (Yang di-Pertuan Agong).

Luty

• 1 lutego – Rada Europejska osiągnęła porozumienie w sprawie pakietu wsparcia dla Ukrainy (Instrument na rzecz Ukrainy), o wartości 50 mld € – w tym 17 mld € dotacji oraz 33 mld € pożyczek, do 2027 roku.
• 2 lutego – Siły Powietrzne USA, w odwecie za atak dronów na amerykańską bazę w Jordanii z 28 stycznia, dokonało nalotu na 85 celów znajdujących się w Syrii i Iraku, które miały należeć do różnych bojówek islamskich wspieranych przez Iran.
• 3 lutego:
  • brytyjskie i amerykańskie siły zbrojne ponownie zaatakowały pozycje Hutich w Jemenie.
  • prezydent USA Joe Biden zwyciężył w prawyborach w Karolinie Południowej. Były to pierwsze z tegorocznych prawyborów prezydenckich Partii Demokratycznej.
  • Michelle O’Neill objęła stanowisko pierwszego ministra Irlandii Północnej.
• 4 lutego:
  • wybory (prezydenckie i parlamentarne) w Salwadorze.
    • w wyborach prezydenckich zwyciężył Nayib Bukele (prezydent w latach: 2019–2023), który uzyskał 84,6% głosów. Na urząd wybrany został dotychczasowy wiceprezydent Félix Ulloa.
    • w wyborach do Zgromadzenia Ustawodawczego zwyciężyła partia Nuevas Ideas. Ugrupowanie utworzone przez Nayiba Bukele uzyskało 71,1% głosów (54 mandaty na ogólną liczbę 60).
  • W wyniku śmierci Hage Geingoba urząd prezydenta Namibii objął Nangolo Mbumba.
• 6 lutego:
  • Oljas Bektenov objął stanowisko premiera Kazachstanu.
  • Doszło do katastrofy helikoptera nad jeziorem Ranco w Chile, w której zginął były prezydent Chile Sebastián Piñera.
• 7 lutego – w wyborach prezydenckich w Azerbejdżanie zwyciężył İlham Əliyev. Urzędujący od 2003 roku prezydent uzyskał 92,1% głosów i został wybrany na piątą kadencję. Wybory zostały zbojkotowane przez największe ugrupowania opozycyjne: Musavat i Ludowy Front Azerbejdżanu.
• 8 lutego:
  • generał Wałerij Załużny został odwołany z funkcji głównodowodzącego Sił Zbrojnych Ukrainy przez prezydenta Wołodymyra Zełenskiego. Nowym głównodowodzącym został generał pułkownik Ołeksandr Syrski.
  • Irakli Kobachidze objął stanowisko premiera Gruzji.
  • wybory parlamentarne w Pakistanie. Najwięcej mandatów w Zgromadzeniu Narodowym (101 na ogólną liczbę 336) zdobyli kandydaci niezależni (w tym 93 powiązanych z partią PTI, która nie została dopuszczona do udziału w wyborach), przed PML-N (75 mandatów) i PPP (54 mandaty).
• 10 lutego – Katalin Novák ogłosiła swoją rezygnację ze stanowiska prezydenta Węgier. Rezygnacja miała związek z ujawnieniem informacji, że w kwietniu 2023 roku ułaskawiła Endre Kónyę, byłego zastępcę dyrektora sierocińca w Bicske, który był zamieszany w sprawę pedofilii i został skazany na karę więzienia.
• 11 lutego – były premier Alexander Stubb zwyciężył w drugiej turze wyborów prezydenckich w Finlandii, uzyskując 51,6% głosów.
• 14 lutego – wybory parlamentarne i prezydenckie w Indonezji.
  • w wyborach prezydenckich zwyciężył Prabowo Subianto (58,59% głosów), przed Aniesem Baswedanem (24,95%) i Ganjarem Pranowo (16,47%). Na urząd wiceprezydenta Indonezji został wybrany Gibran Rakabuming Raka.
  • w wyborach parlamentarnych najwyższe poparcie uzyskała PDI-P (16,72% głosów – 110 mandatów), przed: Golkar (15,29% głosów – 102 mandaty), Gerindra (13,22% głosów – 86 mandatów), PKB (10,62% głosów – 68 mandatów), Nasdem (9,66% głosów – 69 mandatów), PKS (8,42% głosów – 53 mandaty), PD (7,43% głosów – 44 mandaty) oraz PAN (7,24% głosów – 48 mandatów).
• 17 lutego – wojska ukraińskie wycofały się z Awdijiwki.
• 22 lutego – amerykańska sonda IM-1 Odysseus wylądowała na Księżycu, jako pierwszy w historii komercyjny księżycowy lądownik.
• 24 lutego – siły powietrzne USA i Wielkiej Brytanii dokonały 18 uderzeń na cele huti.
• 25 lutego – wybory parlamentarne na Białorusi.
• 26 lutego:
  • parlament Węgier: wyraził zgodę (jako ostatni z krajów członkowskich Paktu Północnoatlantyckiego) na ratyfikację protokołu o przystąpieniu Szwecji do NATO, przyjął rezygnację Katalin Novák z urzędu prezydenta Węgier i wybrał na ten urząd Tamása Sulyoka, który był jedynym kandydatem.
  • Feleti Teo objął stanowisko premiera Tuvalu.
  • w Paryżu odbyła się konferencja państw członkowskich NATO w sprawie pomocy dla Ukrainy.
• 27 lutego – w Pradze odbyło się spotkanie szefów rządów państw Grupy Wyszehradzkiej.
• 29 lutego:
  • Żołnierze Izraela dokonali masakry na 118 Palestyńczykach, otwierając ogień do grupy cywilów stłoczonej przy konwoju z pomocą humanitarną.
  • Liczba ofiar w takcie wojny Izraela z Hamasem przekroczyła 30 tysięcy.

Marzec

• 1 marca:
  • Alexander Stubb objął urząd prezydenta Finlandii.
  • wybory w Iranie do Madżlisu i Zgromadzenia Ekspertów.
  • w Moskwie odbył się pogrzeb Aleksieja Nawalnego.
• 2 marca – W stolicy Haiti, Port-au-Prince, doszło do ucieczki ok. 4 tys więźniów z więzienia po tym, jak budynek został zdobyty przez gangi.
• 3 marca – Shehbaz Sharif objął urząd premiera Pakistanu, sprawowany uprzednio przez niego w latach 2022–2023.
• 4 marca:
  • Kongres Parlamentu Francuskiego znowelizował treść art. 34 Konstytucji Francji, gwarantując kobietom możliwość przerwania ciąży. Tym samym, Francja stanie się pierwszym państwem na świecie, w którym prawo do aborcji zostało zagwarantowane na poziomie konstytucyjnym.
  • Sąd Najwyższy Stanów Zjednoczonych uchylił orzeczenia sądów najwyższych stanów Kolorado, Illinois i New Hampshire, wykluczających Donalda Trumpa (na podstawie 14. poprawki do Konstytucji USA) z udziału w tegorocznych prawyborach i wyborach prezydenckich w tych stanach.
• 5 marca:
  • Tamás Sulyok objął urząd prezydenta Węgier.
  • Premier Peru Alberto Otárola poddał się do dymisji po ujawnieniu kompromitujących go nagrań, zostając zastąpionym przez Gustavo Adrianzéna.
• 6 marca:
  • Była gubernator Karoliny Południowej Nikki Haley wycofała się z prawyborów prezydenckich Partii Republikańskiej, jako ostatnia kontrkandydatka Donalda Trumpa.
  • Sidiki Kaba zastąpił Amadou Ba na stanowisku premiera Senegalu.
• 7 marca – Szwecja stała się 32. państwem członkowskim NATO.
• 8 marca – referendum konstytucyjne w Irlandii.
• 9 marca:
  • Kolegium Elekcyjne wybrało Asifa Alego Zardariego na urząd prezydenta Pakistanu.
  • Amerykański stan Utah wprowadzi nową wersję swojej flagi
• 10 marca:
  • w przedterminowych wyborach parlamentarnych w Portugalii zwyciężyła koalicja Sojusz Demokratyczny (PSD, CDS–PP, PPM), która uzyskała 28,85% głosów (80 mandatów), przed PS (28,00% głosów – 78 mandatów), Chega (18,07% gł. – 50 mand.), IL (4,94% gł. – 8 mand.), BE (4,36% gł. – 5 mand.), CDU (3,17% gł. – 4 mand.) i LIVRE (3,16% gł. – 4 mand.).
  • 96. ceremonia wręczenia Oscarów.
• 11 marca – premier, oraz p.o. prezydenta Haiti, Ariel Henry, podczas pobytu na Portoryko, podał się do dymisji, w związku z niemożnością powrotu do kraju, który wynika z trwającego tam chaosu politycznego.
• 12 marca – wizyta prezydenta RP Andrzeja Dudy i premiera RP Donalda Tuska w Waszyngtonie w Białym Domu, z okazji 25. rocznicy przystąpienia Polski do NATO.
• 13 marca – Parlament Europejski zatwierdziłł rozporządzenie – Akt ws. sztucznej inteligencji (AI Act).
• 14 marca – Mohamed Mustafa objął stanowisko premiera Palestyny.
• 15–17 marca – w wyborach prezydenckich w Rosji zwyciężył Władimir Putin (88,48% głosów). Wybory te nie zostały uznane (przez władze wielu państw), za uczciwe, wolne ani demokratyczne.
• 16 marca – w Massachusetts General Hospital w Bostonie doszło do pierwszego przeszczepu nerki z genetycznie modyfikowanej świni człowiekowi.
• 18 marca – chorwacki Sąd Konstytucyjny orzekł, że prezydent Zoran Milanović nie może kandydować w zaplanowanych na 17 kwietnia wyborach parlamentarnych, o ile wcześniej nie zrezygnuje z urzędu.
• 20 marca:
  • Leo Varadkar zrezygnował z funkcji przewodniczącego partii Fine Gael i zapowiedział ustąpienie z urzędu premiera (Taoiseach).
  • w związku z wyborem Any Brnabić na stanowisko przewodniczącej Zgromadzenia Narodowego, wicepremier i minister spraw zagranicznych Ivica Dačić rozpoczął wykonywanie obowiązków premiera Serbii.
  • Vaughan Gething objął stanowisko pierwszego ministra Walii.
• 21 marca – Võ Văn Thưởng ustąpił z urzędu prezydenta Wietnamu.
• 22 marca – w Krasnogorsku pod Moskwą doszło do ataku na halę koncertową Crocus City Hall, w której miał się odbyć koncert rockowy. Śmierć poniosło 144 osoby, a 551 zostało rannych. Do odpowiedzialności za atak przyznało się Państwo Islamskie.
• 23 marca:
  • pierwsza tura wyborów prezydenckich na Słowacji. Do drugiej tury zakwalifikowali się: popierany przez PS, KDH i SaS, były minister spraw zagranicznych Ivan Korčok (42,51% głosów) oraz kandydat partii HLAS-SD (popierany również przez SMER), przewodniczący Rady Narodowej i były premier Peter Pellegrini (37,02%).
  • Maryna Wasileuskaja stała się pierwszą w historii obywatelką Białorusi, która odbyła lot kosmiczny (Sojuz MS-25 na Międzynarodową Stację Kosmiczną).
• 25 marca – Rada Bezpieczeństwa ONZ przyjęła Rezolucję nr 2728 wzywającą Izrael i Hamas do zawieszenia broni w Strefie Gazy oraz zwolnienia izraelskich zakładników uprowadzonych przez Hamas.
• 26 marca – w Baltimore, w następstwie uderzenia przez kontenerowiec MV Dali w podporę, zawalił się Francis Scott Key Bridge.
• 31 marca – Bułgaria i Rumunia przystąpiły w ograniczonym zakresie do strefy Schengen. Zniesione zostały kontrole na granicach wewnętrznych tej strefy, w portach lotniczych i morskich. Pozostawiono kontrole na lądowych przejściach granicznych.

Kwiecień

• 1 kwietnia:
  • Siły Obronne Izraela zaatakowały wyraźnie oznaczony konwój humanitarny składający się z trzech pojazdów należący do organizacji humanitarnej World Central Kitchen, oraz jadący po trasie zatwierdzonej przez wojsko Izraela. W kierunku konwoju zostało wystrzelone trzy pociski z drona. W wyniku zginęło 7 wolontariuszy, w tym obywatele Australii, Kanady, USA, Irlandii, Palestyny oraz Polski.
  • w Niemczech weszły w życie przepisy legalizujące posiadanie marihuany przez osoby które ukończyły 18 lat (w ilości do 25 g przy sobie i do 50 g w domu) oraz uprawę konopi indyjskich (do trzech roślin).
  • Siły Powietrzne Izraela zbombardowały konsulat irański w Damaszku. W nalocie zginęło 16 osób, w tym generał Mohammad Reza Zahedi – jeden z dowódców Sił Ghods Korpusu Strażników Rewolucji Islamskiej.
  • Kneset przyjął tzw. ustawę Al-Dżazira, m.in. upoważniającą rząd do tymczasowego zamykania na terenie Izraela biur zagranicznych stacji telewizyjnych.
  • odbyły się wybory lokalne w Turcji w których wygrała główna opozycyjna partia, CHP, zdobywając 37,8% głosów, oraz wygrywając wybory na burmistrza największych miast: Istambułu i Ankary. Rządząca partia, AKP, zdobyła drugie miejsce z wynikiem 35,5%.
  • Judith Tuluka, jako pierwsza kobieta w historii, objęła stanowisko premiera Demokratycznej Republiki Konga.
• 2 kwietnia:
  • Bassirou Diomaye Faye objął urząd prezydenta Senegalu.
  • Ousmane Sonko objął stanowisko premiera Senegalu.
  • Luís Montenegro objął stanowisko premiera Portugalii.
• 3 kwietnia – trzęsienie ziemi na Tajwanie o magnitudzie 7,7.
• 4 kwietnia:
  • Myriam Spiteri Debono objęła urząd prezydenta Malty.
  • w Brukseli odbyły się uroczystości 75. rocznicy podpisania Traktatu północnoatlantyckiego.
• 5 kwietnia – w Quito ekwadorska policja wkroczyła na teren ambasady Meksyku, gdzie dokonała aresztowania byłego wiceprezydenta Ekwadoru Jorge Glasa. W reakcji na naruszenie eksterytorialności swojej placówki, Meksyk zerwał stosunki dyplomatyczne z Ekwadorem.
• 6 kwietnia:
  • Peter Pellegrini zwyciężył w drugiej turze wyborów prezydenckich na Słowacji, uzyskując 53,12% głosów.
  • od kilkudziesięciu do ponad stu tysięcy osób uczestniczyło w Budapeszcie w proteście przeciwko rządowi Victora Orbána.
• 9 kwietnia:
  • Simon Harris objął stanowisko premiera Irlandii (Taoiseach).
  • Dimityr Gławczew objął stanowisko premiera Bułgarii.
  • Bjarni Benediktsson objął stanowisko premiera Islandii.
• 10 kwietnia: w wyborach parlamentarnych w Korei Południowej zwyciężył Sojusz Demokratyczny Korei (gł. Partia Demokratyczna) – który uzyskał 175 mandatów (na ogólną liczę 300), przed: Partią Władzy Ludowej (108 mandatów), Koreańską Partią Odbudowy (12 mandatów) i Partią Reform (3 mandaty).
• 13 kwietnia – 7 osób (w tym sprawca) zginęło, a 20 zostało rannych w ataku nożownika w centrum handlowym Bondi Junction w Sydney.
• 13–14 kwietnia: Iran przeprowadził atak powietrzny (z wykorzystaniem rakiet i dronów) na terytorium Izraela.
• 16 kwietnia:
  • w Olimpii została zapalona pochodnia olimpijska i rozpoczęła się sztafeta z pochodnią przed Igrzyskami XXXIII Olimpiady.
  • gwałtowna powódź w Dubaju i innych miastach Zjednoczonych Emiratów Arabskich.
• 17 kwietnia – w wyborach parlamentarnych w Chorwacji zwyciężyła HDZ (34,42% głosów – 61 madatów), przed: koalicją Rijeke pravde (m. in. SDP i HSS; 25,40% – 42 mand.), DP (9,56% – 14 mand.), Možemo! (9,10% – 10 mand.) oraz koalicją Most i HS (8,02% – 11 mand.).
• 19 kwietnia– rozpoczęły się wybory parlamentarne w Indiach, które potrwają do 1 czerwca.
• 20 kwietnia – Izba Reprezentantów USA przyjęła ustawy w sprawie wsparcia wojskowego i finansowego Ukrainy oraz Izraela, odpowiednio o wartości 60,8 i 26 mld $.
• 24 kwietnia:
  • prezydent Stanów Zjednoczonych Joe Biden podpisał ustawy o pomocy wojskowej dla Ukrainy, Izraela i Tajwanu.
  • pierwsza tura wyborów prezydenckich w Macedonii Północnej. Do drugiej tury zakwalifikowała się kandydatka WMRO-DPMNE Gordana Siłjanowska-Dawkowa (40,09% głosów) oraz urzędujący prezydent Stewo Pendarowski, popierany przez SDSM (19,93% głosów).
• 25 kwietnia – licząca 9 członków Prezydencka Rada Przejściowa objęła władzę w Haiti.
• 30 kwietnia – w Kijowie rozpoczęto demontaż Pomnika Przyjaźni Narodów, upamiętniającego zjednoczenie Rosji i Ukrainy w 1654 roku, w wyniku ugody perejasławskiej.

Maj

• 2 maja:
  • Jeremiah Manele objął stanowisko premiera Wysp Salomona.
  • Miloš Vučević objął stanowisko premiera Serbii.
• 5 maja – wybory generalne w Panamie. José Raúl Mulino został wybrany na urząd prezydenta (34,23% głosów).
• 7 maja – Władimir Putin rozpoczął piątą kadencję na urzędzie prezydenta Rosji.
• 7–11 maja: w Malmö odbył się 68. Konkurs Piosenki Eurowizji 2024. Zwyciężył Nemo (reprezentujący Szwajcarię) z piosenką „The Code”.
• 8 maja:
  • w przedterminowych wyborach parlamentarnych w Macedonii Północnej zwyciężyła prawicowa koalicja Twoja Macedonia (gł. WMRO-DPMNE; 58 mandatów w Zgromadzeniu Republiki na ogólną liczbę 120), przed centrolewicową koalicją Dla europejskiej przyszłości (gł. SDSM, LDP i NSDP; 18 mand.) oraz koalicjami ugrupowań mniejszości narodowych: Front Europejski (gł. DUI, DPA i DPTM; 19 mand.) i VLEN (gł. ASH i Alternatywa; 13 mand.).
  • Gordana Siłjanowska-Dawkowa, uzyskując 65,14% głosów, zwyciężyła w drugiej turze wyborów prezydenckich w Macedonii Północnej.
  • John Swinney objął stanowisko pierwszego ministra Szkocji.
• 12 maja:
  • Gordana Siłjanowska-Dawkowa objęła urząd prezydenta Macedonii Północnej, jako pierwsza kobieta w historii.
  • pierwsza tura wyborów prezydenckich na Litwie. Do drugiej tury zakwalifikowali się: prezydent Gitanas Nausėda (44,10% głosów) i premier Ingrida Šimonytė (19,86%).
  • referendum w sprawie zmiany konstytucji na Litwie. Za dopuszczalnością posiadania podwójnego obywatelstwa opowiedziało się 72,63% głosujących (42,82% uprawnionych do głosowania), lecz wymagana była większość uprawnionych do głosowania.
• 14–25 maja: 77. Międzynarodowy Festiwal Filmowy w Cannes.
• 15 maja:
  • Lawrence Wong objął stanowisko premiera Singapuru.
  • doszło do zamachu na słowackiego premiera, Roberta Ficę w Handlovej. W kierunku premiera sprawca oddał 4-5 strzałów, poważnie raniąc szefa rządu. Premier, w stanie ciężkim, został przewieziony do szpitala w Bańskiej Bystrzycy.
• 19 maja:
  • w pobliżu Warzaghanu doszło do katastrofy irańskiego prezydenckiego helikoptera, w której zginął prezydent Iranu Ebrahim Ra’isi oraz minister spraw zagranicznych Hosejn Amir Abdollahijan.
  • prezydent Dominikany Luis Abinader został wybrany na drugą kadencję.
• 20 maja – Lai Ching‑te objął urząd prezydenta, Hsiao Bi-khim – wiceprezydenta, zaś Cho Jung-tai – premiera Republiki Chińskiej (Tajwanu).
• 22 maja:
  • Tô Lâm objął urząd prezydenta Wietnamu.
  • Hiszpania, Irlandia oraz Norwegia zapowiedziały uznanie państwowości Palestyny.
• 24 maja:
  • Międzynarodowy Trybunał Sprawiedliwości wydał zarządzenie nakazujące Izraelowi natychmiastowe wstrzymanie ofensywy w Rafah w Strefie Gazy.
  • Doszło do lawiny kamienistej w Papui-Nowej Gwinei, szacunkowo zabijając ok. 2000 ludzi.
• 26 maja – Gitanas Nausėda zwyciężył w drugiej turze wyborów prezydenckich na Litwie. Urzędujący prezydent otrzymał 74,43% głosów.
• 29 maja – w wyborach parlamentarnych w Republice Południowej Afryki zwyciężył ANC (40,18% głosów – 159 mandatów na ogólną liczbę 400), przed: DA (21,81% – 87 mand.), MK Jacoba Zumy (14,58% – 58 mand.), EFF (9,50% – 39 mand.) oraz IFP 3,85% – 17 mand.). Po raz pierwszy w wyborach od czasu zniesienia apartheidu (w 1994 roku), Afrykański Kongres Narodowy nie uzyskał bezwzględnej większości w Zgromadzeniu Narodowym.
• 30 maja – Donald Trump został uznany przez ławę przysięgłych sądu federalnego (Sąd Dystryktowy Stanów Zjednoczonych dla Południowego Dystryktu Nowego Jorku) za winnego 34 zarzutów fałszowania dokumentacji biznesowej, co było pierwszym w historii przypadkiem uznania byłego prezydenta Stanów Zjednoczonych za winnego przestępstwa.

Czerwiec

• 1 czerwca:
  • Nayib Bukele objął urząd prezydenta Salwadoru (sprawowany przez niego uprzednio w latach 2019–2023).
  • w wyborach prezydenckich w Islandii zwyciężyła bezpartyjna kandydatka Halla Tómasdóttir (34,15% głosów), przed: byłą premier Katrín Jakobsdóttir (VG – 25,19%), Hallą Hrund Logadóttir (niezależna – 15,68%) i Jónem Gnarrem (Sojusz – 10,09%).
• 2 czerwca – wybory parlamentarne i prezydenckie w Meksyku. W wyborach prezydenckich zwyciężyła Claudia Sheinbaum, jako pierwsza kobieta w historii Meksyku.
• 5 czerwca – Rozpoczęcie misji Boeing Crew Flight Test – statek kosmiczny Starliner, wraz z załogą, został wystrzelony za pomocą rakiety Atlas V.
• 6 czerwca – główne uroczystości 80. rocznicy lądowania aliantów w Normandii.
• 6–9 czerwca: wybory do Parlamentu Europejskiego.
• 9 czerwca:
  • wybory w Belgii (parlamentarne i regionalne).
  • przedterminowe wybory parlamentarne w Bułgarii.
  • prezydent Francji Emmanuel Macron zapowiedział rozwiązanie Zgromadzenia Narodowego i przedterminowe wybory parlamentarne na 30 czerwca i 7 lipca.
  • premier Belgii Alexander De Croo zapowiedział złożenie dymisji kierowanego przez siebie rządu.
• 10 czerwca – w katastrofie samolotu wojskowegow Malawi zginęło 10 osób, w tym wiceprezydent Saulos Chilima i była pierwsza dama Patricia Shanil Muluzi.
• 13–15 czerwca: w Fasano odbył się 50. szczyt grupy G7.
• 15 czerwca – Peter Pellegrini objął urząd prezydenta Słowacji.
• 15–16 czerwca: w kurorcie Bürgenstock koło Lucerny, odbyła się konferencja pokojowa w sprawie Ukrainy.

Spodziewane wydarzenia światowe

• 28 czerwca:
  • wybory parlamentarne w Mongolii.
  • wybory prezydenckie w Iranie (ewentualna druga tura – 5 lipca).
• 30 czerwca – przedterminowe wybory parlamentarne we Francji (druga tura – 7 lipca).
• 1 lipca:
  • Węgry obejmą prezydencję w Radzie Unii Europejskiej.
  • José Raúl Mulino obejmie urząd prezydenta Panamy.
• 4 lipca – wybory parlamentarne w Wielkiej Brytanii.
• 9–11 lipca: w Waszyngtonie odbędzie się 37. szczyt NATO.
• 16 lipca – rozpocznie się pierwsza sesja plenarna Parlamentu Europejskiego wybranego w 2024 roku.
• 28 lipca – wybory prezydenckie w Wenezueli.
• 1 sierpnia – Halla Tómasdóttir obejmie urząd prezydenta Islandii.
• 17 sierpnia – Nusantara stanie się nową stolicą Indonezji, zastępując Dżakartę.
• 7 września – wybory prezydenckie w Algierii.
• 15 września – wybory prezydenckie w Rumunii (ewentualna II tura – 29 września).
• 1 października – Claudia Sheinbaum obejmie urząd prezydenta Meksyku
• 13 października – wybory parlamentarne na Litwie.
• 20 października – Prabowo Subianto obejmie urząd prezydenta Indonezji
• 26 października – wybory parlamentarne w Gruzji.
• 27 października – wybory parlamentarne i prezydenckie (ewentualna II tura – 24 listopada) w Urugwaju.
• 5 listopada – wybory prezydenckie w USA.
• 11–24 listopada: w Baku odbędzie się 29. konferencja ONZ w sprawie zmiany klimatu (COP 29).
• 18–19 listopada: w Rio de Janeiro odbędzie się 19. szczyt grupy G20.
• 30 listopada – koniec kadencji przewodniczącego Rady Europejskiej Charles’a Michela.
• 8 grudnia – wybory parlamentarne w Rumunii.
• 24 grudnia – otwarciem Drzwi Świętych w Bazylice św. Piotra na Watykanie zainaugurowany zostanie Jubileusz 2025 roku.

Wydarzenia sportowe

Styczeń

• 15 grudnia–3 stycznia – 32. Mistrzostwa Świata w dartach federacji PDC w Londynie. W angielskim finale Luke Humphries pokonał Luke’a Littlera 7:4.
• 29 grudnia–7 stycznia – 2. edycja United Cup, czyli nieoficjalnych Mistrzostw Świata mikstów w tenisie ziemnym w Australii. W finale reprezentacja Niemiec (w składzie: Alexander Zverev, Angelique Kerber i Laura Siegemund) pokonała Polaków (w składzie: Hubert Hurkacz i Iga Świątek) 2:1.
• 19–21 stycznia – 59. Mistrzostwa Czterech Kontynentów w łyżwiarstwie szybkim w Salt Lake City. Klasyfikacje medalową wygrała reprezentacja Kanady. Drugie miejsce zajęli Amerykanie, natomiast trzecie Japończycy.
• 25–28 stycznia – 28. Mistrzostwa Świata w Lotach Narciarskich w Bad Mitterndorf.

Spodziewane wydarzenia sportowe

• 14 czerwca – 14 lipca – Mistrzostwa Europy w Piłce Nożnej 2024 w Niemczech.
• 26 lipca–11 sierpnia – Letnie Igrzyska Olimpijskie w Paryżu.
• 28 sierpnia–8 września – Letnie Igrzyska Paraolimpijskie w Paryżu.

Zmarli

Zdarzenia astronomiczne

• równonoc wiosenna: 20 marca o 04.06
• zaćmienie Słońca 8 kwietnia o 15:42:07 UTC
• przesilenie letnie: 20 czerwca o 22.51
• równonoc jesienna: 22 września o 14.44
• przesilenie zimowe: 21 grudnia o 10.21

Święta ruchome

• Tłusty czwartek: 8 lutego
• Ostatki: 13 lutego
• Popielec: 14 lutego
• Niedziela Palmowa: 24 marca
• Pamiątka śmierci Jezusa Chrystusa: 24 marca
• Wielki Czwartek: 28 marca
• Wielki Piątek: 29 marca
• Wielka Sobota: 30 marca
• Wielkanoc: 31 marca
• Poniedziałek Wielkanocny: 1 kwietnia
• Wniebowstąpienie Pańskie: 9 maja
• Zesłanie Ducha Świętego: 19 maja
• Boże Ciało: 30 maja

Przypisy

Hugo Rafael Chávez Frías (ur. 28 lipca 1954 w Sabanecie, zm. 5 marca 2013 w Caracas) – wenezuelski wojskowy i polityk socjalistyczny, przywódca nieudanego zamachu stanu z 1992. W latach 1999–2013 był prezydentem Wenezueli. Był także przywódcą ruchu rewolucyjnego zwanego rewolucją boliwariańską.

Urodził się w rodzinie robotniczej. Po ukończeniu akademii wojskowej brał udział w walkach z leninowskimi rebeliantami i został awansowany na stopień oficerski. Szybko stał się krytykiem panującego w Wenezueli systemu politycznego i założył tajny Boliwariański Ruch Rewolucyjny. W 1992 roku zorganizował nieudany zamach stanu, za który został uwięziony. Po wyjściu na wolność utworzył Ruch Piątej Republiki, a w 1998 roku został wybrany na prezydenta kraju. Początkowo prowadził politykę gospodarczą zbliżoną do trzeciej drogi, jednak po wymierzonym w jego rządy zamachu stanu w 2002 roku przyjął socjalistyczny kurs w gospodarce. W trakcie kolejnych kadencji wprowadził misje boliwariańskie, rady komunalne, przeprowadził reformę rolną, nacjonalizację wielu kluczowych gałęzi przemysłu, wspomagał budowę spółdzielni. Dzięki funduszom pozyskanym z ropy naftowej zwiększył wydatki publiczne na opiekę zdrowotną i edukację, a jego administracji udało się znacznie zmniejszyć ubóstwo.

Na arenie międzynarodowej zawiązał sojusz z lewicowymi rządami latynoamerykańskimi – Kubą, Boliwią, Ekwadorem i Nikaraguą. Z jego inicjatywy utworzone zostały organizacje takie jak Unia Narodów Południowoamerykańskich, Alianza Bolivariana para los Pueblos de Nuestra América i Bank Południa.

Życiorys

Młodość i edukacja

Dzieciństwo, rodzina

Hugo Chávez urodził się 28 lipca 1954 roku w miejscowości Sabaneta na nizinach andyjskich, w ubogiej rodzinie nauczycielskiej, jako drugi syn Hugo de los Reyes Cháveza i Eleny Frías de Chávez. Hugo Chávez wywodzi się z rodziny o korzeniach afrykańskich, hiszpańskich i indiańskich. Miał pięcioro rodzeństwa, najstarszy był jego brat Adán.

Rodzina Chávezów pochodzi z Llanos w centralnej Wenezueli. Hugo był prawnukiem jednego z organizatorów powstania z roku 1922, Pedro Pereza Delgado (1881-1924), posługującego się pseudonimem Maisanta. Rozległe obszary ziemskie należące do rodziny Maisanta, znane pod nazwą La Marquesena, po stłumieniu powstania zostały skonfiskowane przez władze federalne. Ponad osiemdziesiąt lat później te same tereny zostały wywłaszczone przez rząd Chávez.

Chávez dorastał w małym, trzypokojowym domu zbudowanym z liści palmowych położonych na gołej ziemi. Razem z rodzeństwem został posłany do miasta w celu edukacji. Rodzina Chávezów była pobożna; początkowo jego matka chciała aby został on księdzem katolickim; przez rok służył on jako ministrant. Okres pełnienia tej funkcji Chávez opisał negatywnie w swoich wspomnieniach. Zraził się wówczas do hierarchów religijnych, a szczególnie mocno raził go fakt przedstawiania Jezusa w formie prostych figurek. Jego zdaniem w ten sposób czyniono z Jezusa „idiotę”, a nie „buntownika”, za jakiego on go uważał.

Wraz z bratem Adánem, rodzice wysłali go do babki ze strony ojca, Rosy Ines Chávez, z którą zamieszkali w rodzinnej Sabanecie. Spowodowało to że Chávez stał się bardziej związany z babcią, niż z matką. Później rodzice Cháveza wraz z dziećmi przeprowadzili się do domu znajdującego się nieopodal domu Rosy. Obaj bracia pozostali z babcią i utrzymywali stały kontakt z rodzicami. Hugon uczęszczał do szkoły Julián Pino. Pobierał też naukę malarstwa i śpiewu. W wieku 12–13 lat był nazywany przez rówieśników „Tribilin” (hiszpańska nazwa Goofy’ego z kreskówek Disneya); pseudonim ten przylgnął do niego ze względu na jego wygląd – wysoki wzrost i szczupłą sylwetkę. Po szkole Chávez sprzedawał cukierki wytwarzane przez babcię.

Chávez wspominał później, że wychowując się w pobliżu rzeki Guanare nauczył się szanować naturę. W wolnym czasie uczył się łowić ryby w towarzystwie ojca, a w czasie świąt takich jak Wielkanoc rodzina Chávezów organizowała pikniki na brzegu rzeki. Interesował go również baseball, jako dziecko marzył o tym, aby zostać zawodnikiem amerykańskiej drużyny San Francisco Giants. Jego idolem był zawodnik Isaías „Látigo” Chávez (mimo tego samego nazwiska nie byli spokrewnieni). Gdy „Látigo” zginął w katastrofie lotniczej 16 marca 1969 roku, Chávez tak głęboko przejął się śmiercią lubianego sportowca, że gdy ten zmarł, poprosił rodziców, by w ramach żałoby pozwolili mu opuścić dwa dni w szkole. Jeszcze pięć lat później Chávez dalej pisał o sportowcu w swoim osobistym pamiętniku. W baseball grał nadal przez całe dorosłe życie. Sport ten, jak również softball, uprawiał w drużynie Criollitos de Venezuela, która wzięła udział w krajowych mistrzostwach baseballu z 1969 roku. Chávez poświęcał się też hobby literackiemu, pisał wiersze, opowiadania i dramaty.

Od wczesnego dzieciństwa Chávez interesował się życiorysem i ideologią Simona Bolivara. Fascynacja jego osobą była u niego tak duża, że już we wczesnym dzieciństwie wiązał kluczowe daty swojego życia z ważnymi rocznicami związanymi z działalnością Bolivara.

Chávez przeniósł się do większego miasta, Barinas, gdzie uczęszczał do liceum Daniela Florencio O’Leary. W okresie edukacji w liceum najlepszymi przyjaciółmi Chávez zostali bracia – synowie Jose Ruiza – komunisty, który został uwięziony przez wojskowy rząd ówczesnego dyktatora, Marcosa Péreza Jiméneza. To właśnie w bibliotece rodziny Ruizów Chávez po raz pierwszy zetknął się z książkami poświęconymi socjalizmowi i komunizmowi. W wieku siedemnastu lat Chávez wstąpił do wenezuelskich sił zbrojnych. Jak później wspominał, wstąpił do wojska, gdyż fakt ten uprawniał go do gry w ligach wojskowych baseballu. Później rozpoczął studia na Akademii Nauk Wojskowych Wenezueli jako kadet.

Jako kadet

Studiując na Akademii Wojskowej, Chávez czytał książki historyczne i dyskutował z kolegami ze szkoły. W latach 1971 i 1973 do Akademii przybyła grupa kadetów z Panamy. Od nich Chávez dowiedział się o przywódcy tego kraju, Omarze Torrijosie i niedawnej rewolucji lewicowej w Panamie. Zainteresowanie Cháveza wzbudziły wysiłki Torrijosa w celu odzyskania kontroli nad Kanałem Panamskim i jego strefą od Stanów Zjednoczonych. Później Chávez widział w Torrijosie model przywódcy państwa.

W 1974 roku Chávez wraz z innymi kadetami wyjechał do Ayacucho w Peru, aby uczcić 150. rocznicę bitwy o to miasto. Osobiście powitał ich lewicowy prezydent Peru, Juan Velasco Alvarado, który wręczył każdemu z nich książeczkę La Revolución Nacional Peruana („Peruwiańska Rewolucja Narodowa”). Kadeci byli pod wrażeniem bliskich związków armii Peru ze społeczeństwem. Chávez zachował książkę i stale nosił ją przy sobie; odebrano mu ją dopiero przy aresztowaniu po obaleniu zamachu stanu z 1992 roku. Dwadzieścia lat później, już jako prezydent, Chávez zdecydował o wydrukowaniu milionów egzemplarzy Konstytucji Boliwariańskiej – był to po części hołd dla daru Velasco. Jednak w przeciwieństwie do obydwu wymienionych przywódców był mocno krytyczny wobec Augusto Pinocheta, dyktatora Chile, który przejął władzę z pomocą CIA i obalił demokratycznie wybranego prezydenta, socjalistę Salvadora Allende.

Z biegiem lat Chávez i jego współpracownicy opracowali lewicowo-narodową doktrynę nazwaną „boliwarianizmem”. Chociaż w głównej mierze wywodziła się ona od ideałów Simona Bolivara, duży wpływ na nią miał marksistowski historyk Federico Brito Figueroa, jak również poglądy działaczy takich jak Jorge Eliécer Gaitán, Fidel Castro, Ernesto Guevara, Salvador Allende i innych przedstawicieli latynoamerykańskiego ruchu socjalistycznego i komunistycznego. Duży wpływ miały również poglądy Simóna Rodrígueza i Ezequiela Zamory. W armii drugiego z nich walczył jego prapradziadek. Wszyscy ci działacze mieli kluczowy wpływ na filozofię polityczną Cháveza i jego styl rządzenia. Jak sam później mówił „Za Torijosa, stałem się Torrijistą, za Velasco zostałem Velascoistą, a za Pinocheta, zostałem antypinochetystą”.

Podczas studiów Chávez unikał wszelkich dyskusji o polityce z rodziną, zwłaszcza gdy przebywał z nią na wakacjach. Lubił jednak dyskusje polityczne z ojcem, który był wówczas członkiem chrześcijańsko-demokratycznej partii politycznej, COPEI (Comité de Organización Política Electoral Independiente). Jego ojciec w okresie rządów chadeckiego prezydenta Luisa Herrery Campinsa został Dyrektorem Edukacji Barinas. Chávez nie poruszał tematów politycznych także w trakcie wizyt w domu zaprzyjaźnionych Ruizów. Przez kilka miesięcy w 1974 roku prowadził swój osobisty pamiętnik. Pisał w nim o swojej lewicowej orientacji politycznej, niechęci do polityki zagranicznej USA i Wenezueli, o tym, że jego zdaniem Wenezuela nie wykorzystywała swojej odrębności narodowej i kulturowej. Jako przykład podał to, że zarówno narodowy sport Wenezueli (baseball), jak i muzyka popularna w kraju były pochodzenia amerykańskiego.

Jako tzw. provinciano (prowincjusz), Chávez był postrzegany przez rówieśników jako osoba nieśmiała i uprzejma. Jako młody człowiek miał dwie przyjaciółki, które uznawane były przez innych studentów za nieatrakcyjne. Sam również uważany był za osobę nieatrakcyjną, a przyjaciółki również były bardziej zainteresowane braćmi Ruiz, niż Chávezem. Pewnego razu, gdy zakochał się w pewnej dziewczynie, a ta nie zwróciła na niego uwagi, podrzucił pod jej domem znalezioną przypadkowo głowę osła. Do ukończenia szkoły Chávez prowadził konkurs piękności, jak również zajął się prowadzeniem własnego programu radiowego. Chávez później poznał Marksmanę Herme, z którą uczestniczył w przygotowaniach do pracy magisterskiej. W wieku 23 lat ożenił się z nią. Związek ten przetrwał dziewięć lat, ale Chávez równocześnie spotykał się z Nancy Colmenares.

5 lipca 1975 roku ukończył szkołę ze stopniem podporucznika. Po otrzymaniu na corocznej paradzie miecza oficerskiego, z rąk prezydenta Carlosa Andrésa Péreza, wszedł do regularnej służby wojskowej. Chávez był jednym z najlepszych absolwentów akademii – w swoim roczniku zajął 8. miejsce na 75 osób.

Kariera wojskowa

Po ukończeniu w 1975 roku studiów licencjackich wszedł do czynnej służby wojskowej. Jego pierwszym zadaniem było dowodzenie plutonem łączności walczącym z marksistowsko-leninowskimi rebeliantami. Oddział Cháveza otrzymał pod dowództwo Batalion Piechoty Górskiej Manuela Cedeño, z siedzibą w Barinas i Cumanie. W 1976 roku oddział brał udział w tłumieniu wystąpień rebeliantów z hodżystowskiej Partii Czerwonej Flagi. Po raz pierwszy wziął wówczas udział w prawdziwych działaniach zbrojnych; aktywność powstańców w regionie, w którym działał, była jednak niewielka. Chávez ponadto grał w lokalnej drużynie baseballowej, pisał kolumnę dla miejscowej gazety, organizował konkursy piękności i gry bingo. W pewnym momencie w opuszczonym i podziurawionym kulami samochodzie znalazł zapas literatury marksistowskiej, która najprawdopodobniej wiele lat wcześniej należała do powstańców. Chávez zatrzymał te książki. Były wśród nich prace Karola Marksa, Włodzimierza Lenina i Mao Zedonga. Jego ulubionym tekstem stał się „Czas” autorstwa Ezequiela Zamory, poświęcony XIX-wiecznemu feudalizmowi. Te książki przekonały Cháveza do potrzeby utworzenia w Wenezueli lewicowego rządu. Polityk twierdził następnie, że człowiekiem lewicy stał się w wieku 21–22 lat.

Później, w 1977 roku, Chávez został powołany na oficera łączności Centrum Operacji Taktycznych w San Mateo. Ukończył tam szkolenie w dziedzinie taktyki zwalczania wojsk partyzanckich. Późniejszy prezydent wspominał po latach, że w tym okresie rosła jego sympatia dla ruchów partyzanckich, z którymi walczył jako wojskowy. Ponadto żywił rosnącą niechęć do tego, co postrzegał jako korupcję wśród wojskowej hierarchii, a jako oficer widział problem korupcji politycznej. W czasie walk z partyzantami, interweniował, aby zapobiec pobiciu domniemanego powstańca przez innych żołnierzy. Zaczął mieć wówczas wątpliwości co do metod stosowanych przez armię – w szczególności tortur.

W tym samym roku Chávez ożenił się z Nancy Colmenares, która podobnie jak on pochodziła z Barinas i była silnie zakorzeniona w kulturze równin Wenezueli. Przyjaciele Colmenares plotkowali, że była ona już w ciąży i urodziła pierwszą córkę przed ślubem. Chávez prowadził „podwójne życie”; w rodzinie i wojsku sprawiał wrażenie neutralnego politycznie i zdyscyplinowanego wojskowego, równocześnie w tajemnicy spotykał się ze znanymi socjalistami, komunistami i innymi aktywistami lewicy.

Od 1978 do 1979 był dowódcą batalionu czołgistów Bravos de Apure AMX-30. Szybko awansował i został mianowany dowódcą kompanii oraz szefem Wydziału Wychowania Fizycznego na Akademii Wojskowej Wenezueli, pełnił to stanowisko na przełomie lat 1980/81. W 1982 roku został kierownikiem Wydziału Kultury Akademii Wojskowej. Był pierwszym dowódcą (1983-1984) i założycielem kompanii José Antonio Páez Akademii. Jako wykładowca, posługujący się „przyjaznym” sposobem mowy, uzyskał duże uznanie wśród studentów. Przez całą jego karierę w wojsku rosło u niego zainteresowanie polityką.

Chávez otrzymał liczne odznaczenia: Gwiazdę Karaibów (Estrella de Carabobo), Krzyż Wojsk Lądowych (Cruz de las Fuerzas Terrestres), Order Francisca de Mirandy, Order Rafaela Urdanety i Wojskowy Order Wyzwoliciela V Klasy. W 1976 roku wziął udział w Narodowych Mistrzostwach Baseballowych, które odbyły się w Barinas, i grał w wojskowych turniejach baseballowych, z których najważniejsze były te, które odbył się w Cumanie w 1977 roku i na Dominikanie w 1980. Oprócz tego rozpoczął karierę pisarską, w 1980 roku napisał książkę Sombra de Guerra en el Golfo („Cienie wojny w Zatoce”).

Początek zaangażowania politycznego

Działalność polityczną Chávez rozpoczął w 1977. Utworzył on wówczas Armię Wyzwolenia Ludu Wenezueli (Ejército de Liberación del Pueblo de Venezuela, ELPV). Wiele lat później wspominał, że celem ELVP, było „przygotowanie się na wypadek, gdyby coś się stało”. W 1978 roku, ubrany w mundur armii wenezuelskiej, spotkał się z ówczesnym lewicowym kandydatem na prezydenta José Vicente Rangelem. Następnie Rangel pomagał mu w rozprowadzaniu materiałów wyborczych w Maracay i został wiceprezydentem w jego rządzie. Gdy przełożeni dowiedzieli się o lewicowej działalności Cháveza, groziło mu wydalenie z wojska. Według ówczesnego prawa Wenezueli oficerowie i inny personel wojskowy nie mieli prawa do politycznego zaangażowania; było to surowo karane.

Realną działalność polityczną Chávez rozpoczął na początku lat 80. W latach 1982–1983 zaczął poważnie zastanawiać się nad planami obalenia cywilnych przywódców Wenezueli. 17 grudnia 1982 roku Chávez i jego współpracownicy spiskowcy zebrali się pod dużym drzewem w Samán de Güere. Tam uroczyście powtórzyli nieco zmienioną wersję przysięgi Simona Bolivara, którą złożył on w Monte Sacre we Włoszech, dodając też hasło Ezequiela Zamory z okresu wojny domowej:

14 lipca 1983 roku, Chávez wraz z rówieśnikami z okresu edukacji w akademii wojskowej utworzył „Boliwariańską Armię Rewolucyjną” (EBR-200-„Revolutionary Bolivarian Army”). Liczba 200 symbolizowała powstanie ruchu w 200. rocznicę urodzin Bolivara. Celem politycznym ruchu była realizacja ideologii „boliwarianizmu” poprzez „Rewolucję Boliwariańską”. Chávez nadal grał w wojskowej lidze baseballowej. Poprowadził swoją drużynę do Mistrzostw Ligi Uniwersyteckiej, które odbyły się w Caracas w 1984 i 1985. Napisał zbiory opowiadań i wierszy, w tym Vuelvan Caras, Mauricio i El Genio y el Centauro. Ostatni z wymienionych tekstów przyniósł mu trzecie miejsce w konkursie zorganizowanym w 1987 roku przez Teatro Histórico Nacional w Cañafístoli. W jednym z wierszy uhonorował zmarłego Felipe Acostę Carlesa, jednego ze współzałożycieli ERB-200. Ruch odrzucał kapitalizm, neoliberalizm i komunizm w wykonaniu radzieckim. Jako wykładowca zwerbował do grupy 133 studentów.

W marcu 1986 roku, w San Cristobal, położonej w pobliżu granicy Wenezueli z pogrążoną w wojnie domowej Kolumbią, odbył się III Kongres ERB-200. W tajnej naradzie wzięło udział dziewięć osób, w tym sześciu wojskowych (łącznie z Chávezem) i trzech cywili. W zjeździe uczestniczył Francisco Arias Cardenas, w 2000 roku główny konkurent Cháveza w wyborach prezydenckich, a ówcześnie jego współpracownik. Arias był wojskowym szczególnie zainteresowanym teologią wyzwolenia. Obecny był również jeden z wujów Cháveza. Uczestnicy spotkania szukali sposobu na zdobycie władzy i utworzenie rządu wojskowo-cywilnego.

W spotkaniu uczestniczyła jedna kobieta, Herma Marksman. Odegrała ona kluczową rolę zarówno w życiu politycznym, jak i osobistym Cháveza. Chávez powiedział Marksman, że nigdy nie będzie mógł się z nią ożenić z powodu zakazu jego matki, oznajmił jej jednak, że jest potrzebna w jego życiu. Przez dziewięć lat Marksman pomagała Chávezowi, m.in. dostarczała dla niego wiadomości z całego kraju czy spisywała notatki ze spotkań i rozmów telefonicznych ruchu.

Z Chávezem spotkali się liderzy skrajnie lewicowego ruchu La Causa R – jego założyciel, Alfred Maneira (tuż przed śmiercią w 1983 roku) i Pablo Medina. Medina opowiadał, że w czasie ich spotkań zawsze postrzegał Cháveza jako miłego, lecz małomównego człowieka. Mówił także, że Chávez nie wyrażał swoich opinii, przeciwnie, określił go jako „gąbkę” wchłaniającą ogromne ilości informacji. W związku z tym Chávez zawsze sporządzał obszerną dokumentację wszystkich otrzymywanych doniesień.

Awansowany do stopnia porucznika, pomiędzy 1985 a 1986 stacjonował w Elorzy i Apurze, gdzie był dowódcą zmotoryzowanej Dywizji Konnej Francisco Farfána. Elorza znajdowała się dwanaście godzin na południe (miejscowym autobusem) od Barinas i pozostałych regionów centralnej Wenezueli. Duże odległości od miejsc przebywania jego współpracowników, w tym jego brata Adana, sprawiły, że ruch miał znacznie mniej okazji do przeprowadzenia zaplanowanego puczu. W 1987 rok, Chávez i Arias byli postrzegani jako wyraźni liderzy ERB-200. Wspólne ustalili, że najbardziej dogodnym momentem puczu będzie połowa drugiej kadencji następnego prezydenta. Uważali, że zazwyczaj w połowie rządów prezydent i jego administracja odnotowują najniższy poziom popularności. Wkrótce doszło do sporu ideologicznego między Chávezem a Ariasem. Chávez uważał, że ruch powinien zacząć od bezpośrednich działań wojskowych, co Arias uważał za lekkomyślność.

Od 1986 do 1988 roku Chávez był dowódcą Komórki Cywilno-Wojskowej w regionie Arauca-Meta. Tam wykorzystał swoją władzę do wdrażania eksperymentalnych programów cywilno-wojskowych. W ich ramach zorganizował m.in. pomoc wojskową na rzecz rozwoju społeczno-ekonomicznego dla mieszkańców okolicy, organizował rekonstrukcje historyczne, konkursy oraz uroczystości ku czci świętych, które odbywały się w Elorze pomiędzy 1987 i 1988. Uważał, że takie projekty będą niezbędne do tego, aby Ameryka Łacińska odzyskała autonomiczną tożsamość kulturową niezależną od amerykańskiego „imperializmu kulturowego”. Skontaktował się z lokalnymi tubylczymi plemionami, Cuiva i Yaruro. Początkowo Indianie byli względem niego nieufni z powodu ich złego traktowania przez wojsko w poprzednich dekadach, Chávez zyskał jednak ich zaufanie na skutek wspólnej wyprawy do wioski indiańskiej, którą przeprowadził wraz z antropologami. Jego doświadczenia z plemionami doprowadziły do wprowadzenia wiele lat później (gdy już był prezydentem) przepisów chroniących prawa rdzennych plemion. W czasie wakacji odtworzył on drogę podjętą przez jego pradziadka, rewolucjonistę, chcąc w ten sposób poznać historię swojej rodziny. W czasie podróży spotkał kobietę, która opowiedziała mu jak Maisant stał się lokalnym bohaterem, gdy uratował porwaną dziewczyną.

W 1988 roku Chávez został oddelegowany do pałacu prezydenckiego Miraflores, gdzie objął funkcję asystenta szefa Bezpieczeństwa Narodowego i Rady Obrony, generała Rodrígueza Ochoy, przy prezydencie Jaime Lusinchim. Chávez został też na krótko wysłany w sprawach biznesowych do Ameryki Środkowej, pozostał na stanowisku do 1989 roku.

Reakcja na Caracazo (1989)

W okresie młodości Cháveza Wenezuela była krajem ekonomicznie stabilnym, demokratycznym, co było ewenementem w ówczesnej Ameryce Południowej. Stabilność ta była częściowo oparta na wysokich dochodach, jakie przynosił krajowi eksport ropy naftowej. Często był on określany jako Wenezuela Saudyjska (nawiązanie do Arabii Saudyjskiej, której gospodarka oparta jest na ropie naftowej). Kiedy jednak Arabia Saudyjska i Stany Zjednoczone zwiększyły produkcję ropy, jej ceny osiągnęły najniższy pułap w historii, przez co wenezuelskie zyski z ropy naftowej i stabilność społeczno-gospodarcza zostały zagrożone. W 1980 roku produkt krajowy brutto (PKB) na jednego mieszkańca kraju zmniejszył się o ponad 20%, a w 1989 roku płace realne spadły o dwie trzecie. Naród stanął w obliczu kryzysu bilansu płatniczego.

W 1989 roku wybory prezydenckie wygrał Carlos Andrés Pérez z centrowej Akcji Demokratycznej. W odpowiedzi na kryzys, prezydencka administracja wprowadziła w tym samym roku inspirowany przez Międzynarodowy Fundusz Walutowy program reform neoliberalnych. Reformy te były niepopularne wśród ubogich i klasy robotniczej Wenezueli. Rząd ograniczył wydatki socjalne, przeprowadził rozległą prywatyzację państwowych przedsiębiorstw, zrezygnował z kontroli cen na wiele towarów. Zmiany te przyniosły mieszane rezultaty społeczne i gospodarcze. Zwiększyły się dysproporcje między biedną większością a bogatą mniejszością, a biedni ucierpieli na skutek zmniejszenia podatków dla osób najbogatszych – zamiast tego rząd obarczył wyższymi podatkami najuboższych. Zwiększyły się zjawiska takie jak głód, prostytucja czy morderstwa. Wzrastał też dług narodowy Wenezueli.

Niezadowolenie z kryzysu gospodarczego i neoliberalnej polityki rządu doprowadziło do wybuchu 27 lutego 1989 roku gwałtownych zamieszek zwanych Caracazo. Zamieszki te były największym tego typu wydarzeniem w historii Wenezueli . Według rządu zginęło 372 osób, choć jego krytycy podawali liczby wyższe niż dwa tysiące zabitych (liczba ofiar zwiększyła się pod odnalezieniu masowych grobów ofiar represji ze strony rządu). Do stłumieniu protestów Pérez wysłał wojsko i oddziały policji politycznej DISIP. W ciągu kilku dni wojsko przywróciło porządek. W tym momencie Chávez był chory na ospę wietrzną i przebywał w szpitalu, przez co nie został wezwany do uczestniczenia w tłumieniu zamieszek, które wybuchały głównie w biednych dzielnicach. Żałował później, że z powodu choroby nie mógł właśnie wówczas przeprowadzić zamachu stanu. Zamieszki postrzegał jako nieodwracalny koniec tradycyjnego systemu znanego jako System Punto Fijo.

Po Caracazo Chávez zawsze określał neoliberalizm w stylu praktykowanym przez Pereza jako „dziki neoliberalizm”. W odpowiedzi na narzucony przez Stany Zjednoczone populacjom Ameryki Łacińskiej pakiet dziesięciu punktów „Konsensusu Waszyngtońskiego” i program reform przedstawiony przez Międzynarodowy Fundusz Walutowy, a sporządzony przez Johna Williamsona, Chávez zintensyfikował przygotowania do boliwariańskiego zamachu stanu.

Zamach stanu w 1992 roku

Tydzień po zamieszkach Caracazo Chávez powrócił do pracy w Miraflores. Chávez wspomniał, że w Pałacu Prezydenckim strażnicy zapytali go, czy prawdą jest że ruch boliwariański szykuje zamach stanu, po czym zadeklarowali chęć wzięcia w nim udziału. Plan obalenia rządu nabierał tempa, pod koniec 1989 roku do ERB-200 dołączyli pierwsi cywile. Organizacja przyjęła wówczas nazwę Boliwariański Ruch Rewolucyjny-200 (Movimiento Bolivariano Revolucionario-200) – określenie „armia” (Ejército) zastąpiono nazwą „ruch” (Movimiento).

6 grudnia 1989 roku Chávez wraz z innymi wyższymi oficerami został niespodziewanie aresztowany. Zostali postawieni przed dowództwem wojskowym pod zarzutem spiskowania. Rząd podejrzewał, że spiskowcy zaplanowali zamach na dzień Bożego Narodzenia. Zostali oni oskarżeni o planowanie zabójstwa wysokich urzędników państwowych, w tym prezydenta, zostali jednak zwolnieni z powodu braku dowodów. Także rząd był daleki od oskarżeń wobec oficerów, którzy cieszyli się w wojsku bardzo dużym uznaniem. Po zwolnieniu Hugo Chávez został przeniesiony na posterunek z dala od rządu federalnego w Caracas. W 1990 roku wysłano go do Maturin, gdzie został mianowany urzędnikiem odpowiedzialnym za sprawy cywilne Brygady Cazadoresa. Następnie zdał egzamin wstępny na Uniwersytet Simona Boliwara w Caracas (Universidad Simón Bolívar)i napisał pracę dyplomową w dziedzinie nauk politycznych. Opuścił jednak Uniwersytet, nie uzyskując stopnia naukowego.

Gdy Chávez powrócił do służby wojskowej, został oddelegowany do Cumany, gdzie czekała go praca biurowa. Wspominał, że choć była ona pozornie nudna, czuł się w niej dobrze. Od 1991 do 4 lutego 1992 roku służył w 42. Brygadzie Spadochroniarzy. Oddział okazał się kluczowy w realizacji ambicji politycznych przyszłego prezydenta. Gdy dowódca brygady odszedł na emeryturę, Chávez go zastąpił. W czasie służby w Maracay znajdował się stosunkowo blisko krajowych struktur władzy w Caracas, toteż planów puczu nie utrudniała już izolacja geograficzna. Jeszcze przed przeniesieniem Cháveza do Maracay, pojawiła się dokumentacja wszystkich działań wywrotowych H. Cháveza. Dokument został zignorowany przez wywiad wojskowy, a jego główny autor został odesłany na badania psychiatryczne.

Do 1991 roku Chávez i inni liderzy MBR-200 stworzyli plan zamachu o kryptonimie Plan Zamora (na cześć Ezequiela Zamory). Dopiero w końcu 1991 roku Chávez i inni liderzy ruchu nakreślili wstępne ramy prawne ich przyszłego rządu. Przywódcy MBR-200 zaproponowali kilka różnych dat zamachu. Grozili oni samodzielnym dokonaniem puczu, jeśli Chávez nie wybierze najwcześniejszego proponowanego terminu. Chávez odmówił jednak przystąpienia do działania w grudniu 1991 roku, a oficerowie przekonali się, że bez jego udziału, pucz się nie uda. Chávez utrzymywał, że ruch powinien skupić się głównie na celach wojskowych. Spotkał się z nim były dowódca partyzantki z lat 60. i 70., Douglas Bravo. Spotkanie to miało miejsce w ciągu roku przed zamachem stanu i odbyło się bez wiedzy innych czołowych działaczy MBR-200. Bravo sugerował Chávezowi, aby ten nie ufał cywilom i sugerował, by pucz przeprowadzili sami żołnierze.

Pod koniec stycznia 1992 roku przywódca MBR-200 zdał sobie sprawę z tego, że ruch może zaniknąć. Otrzymał bowiem zawiadomienie, w którym zagrożono, że 14 lutego zostanie przeniesiony do małej miejscowości na granicy ze zniszczoną wojną Kolumbią. Chávez zdał sobie sprawę, że takie przenosiny zagroziłyby jego udziałowi w zamachu, granice kolumbijsko-wenezuelskie znajdowały się bowiem z dala największych miast i ośrodków energetycznych północnej, nadmorskiej Wenezueli. Zaniepokojony tą perspektywą, zorganizował kolejne spotkanie członków ruchu. Członkowie MBR-200 opowiedzieli się za tym, aby pucz przeprowadzić w czasie, gdy Perez wyjedzie na Światowe Forum Ekonomiczne 1992 w Szwajcarii. Siły MBR-200 nadal rosły. Ostatecznie do grupy przystąpiło 5 pułkowników, 14 majorów, 54 kapitanów, 67 poruczników, 65 chorążych i podoficerów personelu technicznego, 101 sierżantów i 2056 kaprali i szeregowców. MRB-200 dysponował więc 2367 żołnierzami z 10 batalionów armii. Termin zamachu ustalono na wtorek, 4 lutego 1992 roku.

Zgodnie z wcześniejszym planem do zamachu doszło w nocy 4 lutego. Wojsko otoczyło kluczowe obiekty rządowe, w tym pałac prezydencki, Ministerstwo Obrony, Muzeum Wojska i lotnisko wojskowe La Carlota. Bezpośrednim celem puczystów było zatrzymanie prezydenta, który wrócił do Miraflores ze Szwajcarii. Pomimo wielu lat planowania, przewrót nie odbył się z powodzeniem. W czasie zamachu stanu, Chávez miał poparcie mniej niż 10% jednostek wojskowych Wenezueli, a ruch osłabiony został na skutek licznych zdrad i dezercji. Ponadto sojusznikom puczystów nie udało się wyemitować na krajowych częstotliwościach radiowych nagrań ruchu (Chávez planował emisje zachęcające do powstania antyrządowego). Siłom wiernym Chávezowi nie udało się też pojmać Pereza. W czasie walk zginęło czternastu żołnierzy.

Gdy było już jasne że pucz się nie udał, Chávez poddał się i oddał w ręce rządu pod warunkiem, że na uczestników zamachu stanu nie spadną represje i będą oni mogli wypowiedzieć się w mediach. W przemowie do społeczności Wenezueli stwierdził, że ruchowi „na razie” nie udało się dokonać przewrotu. Natychmiast po tym Chávez znalazł się w centrum uwagi, a wielu Wenezuelczyków, zwłaszcza tych biedniejszych, zaczęło postrzegać go jako osobę, która może zlikwidować korupcję w rządzie i kleptokrację.

Chávez został aresztowany i osadzony w więzieniu w San Carlos. W kraju wybuchły prochavistowskie demonstracje, w rezultacie władze przeniosły Cháveza do więzienia w Yare. Rząd zaczął prześladowania mediów, które poparły Cháveza i zamach. W listopadzie doszło do kolejnego zamachu stanu, który ponownie został stłumiony przez siły wierne rządowi. Perez rok później został odwołany z urzędu ze względu na sprzeniewierzenie funduszy na rzecz nielegalnych działań i inne przestępstwa.

Działalność polityczna

Chávez i inni starsi członkowie MBR-200 byli w więzieniu, jego związek z Hermą Marksman rozpadł się w lipcu 1993 roku. Została ona później krytykiem Cháveza. W 1994 roku wybrany na prezydenta został chadek Rafael Caldera (1916-2009) z Partii Narodowej. Zrealizował on przedwyborczą obietnicę i wypuścił z więzienia Cháveza i innych więzionych członków MBR-200. Caldera zobowiązał ich jednak do tego że nie powrócą do wojska, gdzie mogliby potencjalnie zorganizować kolejny zamach. Po zwolnieniu Chávez został przywitany przez tłumy zwolenników. Udał się na 100-dniową trasę po kraju, gdzie promował swoją boliwariańską wersję rewolucji społecznej. W tym czasie żył z niewielkiej emerytury wojskowej, jak również darowizn ze strony swoich zwolenników, finansowo wspierał trójkę swoich dzieci i swoją byłą żonę Nancy Colmenarese. W czasie wycieczek po kraju, spotykał się z Marisabel Rodriguez, która urodziła mu kolejną córkę, a w 1997 roku została jego żoną.

W poszukiwaniu pomocy zagranicznej dla ruchu boliwariańskiego rozpoczął też trasę po krajach Ameryki Łacińskiej, odwiedził Argentynę, Urugwaj, Chile, Kolumbię, a na końcu Kubę, gdzie spotkał się z Fidelem Castro. Po spędzeniu ze sobą kilku dni Chávez i Castro zaprzyjaźnili się ze sobą, a Chávez mówił później o tym, że kubański przywódca jest dla niego jak ojciec. Po powrocie do Wenezueli, Chávezowi nie udało się zdobyć uwagi mediów głównego nurtu. Zamiast tego zyskał rozgłos w małych, lokalnych gazetach i innych mediach. Stał się zagorzałym krytykiem prezydenta Caldery, którego neoliberalna polityka gospodarcza spowodowała inflację. W tym czasie prezydent zawiesił konstytucję i aresztował wielu zwolenników Cháveza. Według ONZ, od 1997 roku dochód Wenezuelczyków na osobę spadł do 2858 dolarów amerykańskich z 5192 dolarów w 1990 roku, poziom ubóstwa zwiększył się od 1980 roku o 17,65%. Dwukrotnie od 1986 roku, wzrosły też wskaźniki zabójstw, szczególnie w stolicy kraju, Caracas.

Wewnątrz ruchu boliwariańskiego toczyła się debata nt. jego przyszłej strategii. Jedna z grup działaczy uważała, że ruch powinien przejąć władzę w wyborach, druga wychodziła z założenia, że jedynym skutecznym sposobem doprowadzenia do zmian politycznych jest akcja militarna. Chávez był wówczas zapalonym zwolennikiem tego drugiego punktu widzenia, uważał, że oligarchia nie pozwoli na sukces wyborczy jego opcji politycznej. Tymczasem były towarzysz Cháveza z ruchu MBR-200, Francisco Arias Cárdenas, opowiedział się za pełną realizacją zasad demokracji przedstawicielskiej i dołączył do socjalistycznej partii, Radykalna Zmiana. W grudniu 1995 roku, partia ta, wygrała wybory w bogatej w ropę prowincji Zulia, a Cárdenas został jej gubernatorem. Zwycięstwo to było jednym z czynników, które skłoniło Cháveza do zmiany zdania. Chaviści założyli w lipcu 1997 roku własną partię polityczną – Ruch Piątej Republiki (MRV), utworzony w celu poparcia kandydatury Cháveza w zbliżających się wyborach prezydenckich.

Wybory w 1998 roku

Większość sondaży dawała zwycięstwo Irene Sáez, burmistrzowi najbogatszej dzielnicy Caracas, Chacao. Chociaż była to kandydatka niezależna, miała poparcie jednej z dwóch głównych partii politycznych, COPEI. W opozycji do jej prawicowych i proestablishmentowych poglądów, stanął Chávez i jego organizacja. Boliwarianiści określali swój cel jako „budowę Nowej Republiki”, która miała zastąpić dotychczas istniejącą republikę Wenezueli i likwidację systemu Punto Fijo. Ta rewolucyjna retoryka przechyliła na korzyść Cháveza i MRV, poparcie pozostałych partii lewicowych, w tym Ojczyzny dla Wszystkich, Komunistycznej Partii Wenezueli i Ruchu na rzecz Socjalizmu. Partie te skupiły się w koalicji Polo Patriotic.

Obietnice rozległych reform społecznych i gospodarczych składane przez Cháveza zdobyły duże poparcie wśród wyborców z klasy robotniczej i biedniejszej części społeczeństwa. W maju 1998 roku sondażowe poparcie dla Cháveza wzrosło do 30%, a w sierpniu już do 39%. Duże poparcie Chávez zawdzięczał m.in. charyzmie i wizerunkowi „mocarza”. Wzrost popularności kandydata lewicy zmartwił jego konkurentów, a część mediów rozpoczęła ataki na kandydata. Niektóre z zarzutów sam oskarżony odrzucał jako śmieszne – zarzucono mu m.in. że był kanibalem, który pożerał dzieci. Gdy poparcie dla Sáez topniało kosztem Cháveza, dwie główne partie – COPEI i Akcja Demokratyczna – poparły kandydata centroprawicowej partii Projekt Wenezuela, Henrique Salas Römera, ekonomistę wykształconego na Uniwersytecie Yale.

W wyborach prezydenckich Chávez zdobył 56,20% głosów, drugi był Salas Römer z wynikiem 39,97%, pozostali kandydaci uzyskali nieznaczne poparcie. Akademicka analiza wyborów wykazała, że poparcie dla Cháveza pochodziło głównie ze strony uboższych i rozczarowanej klasy średniej, której poziom życia w poprzedniej dekadzie gwałtownie spadł. Większość głosów oddanych na jego kontrkandydata padło natomiast ze strony z klasy średniej i wyższej.

Pierwsza prezydencja

Zaprzysiężenie Cháveza na prezydenta odbyło się 2 lutego 1999. Składając przysięgę, Chávez zmienił jej słowa, dodając sformułowanie mówiące o nowej konstytucji i dalszych przemianach demokratycznych. Do nowego rządu przystąpili różni przedstawiciele wenezuelskiej lewicy; jeden z założycieli MBR, Jesús Urdaneta, został szefem wywiadu Wenezueli (Servicio Bolivariano de Inteligencia Nacional), a Hernán Grüber Ódreman – jeden z przywódców puczu z 1992 roku – został gubernatorem Dystryktu Federalnego Caracas. Mianowani zostali także politycy ze środowisk konserwatywnych, centrum i centroprawicy. Biznesmen Roberto Mandini został prezesem państwowego koncernu naftowego Petroleos de Venezuela, a ministrem gospodarki – Maritza Izaquirre zasiadająca wcześniej w rządzie centroprawicowego Caldery. Jego krytycy określali tę grupę urzędników jako „Boliburguesía” – „Boliwariańska burżuazja”. Chávez zrezygnował z kilku przywilejów prezydenckich – zezłomował prezydencką limuzynę, rozdał całą swoją prezydencką pensję (1200 dolarów miesięcznie) na fundusz stypendialny, sprzedał także wiele rządowych samolotów. W czerwcu 2000 roku rozstał się z żoną Marisabel, a ich rozwód został sfinalizowany w styczniu 2004 roku.

Choć od początku prezydentury Chávez wykorzystywał silną retorykę rewolucyjną, jego rząd przyjął w tym okresie politykę centrolewicową, kapitalistyczną i umiarkowaną, mającą wiele wspólnego z ówczesnymi rządami lewicy latynoamerykańskiej, np. w Brazylii prezydenta Luli da Silvy. Chávez początkowo wierzył, że kapitalizm jest nadal najlepszym modelem gospodarczym dla Wenezueli, uważał jednak, że nie może być to neoliberalizm wprowadzony przez wcześniejsze ekipy za namową rządu USA. Rząd Cháveza stosował się do wytycznych Międzynarodowego Funduszu Walutowego i zachęcał zagraniczne korporacje do inwestycji w Wenezueli. Nawet w czasie wizyty w New York Stock Exchange prezydent zachęcał inwestorów do inwestowania w jego państwie. W celu zwiększenia popularności za granicą, pierwsze pięćdziesiąt dwa dni prezydentury spędził poza Wenezuelą, odbywając szereg spotkań ze światowymi liderami, m.in. z amerykańskim prezydentem Billem Clintonem, gubernatorem Teksasu George’em W. Bushem i przewodniczącym ChRL Jiang Zeminem.

Chávez przerwał prywatyzację państwowych gospodarstw rolnych, systemu ubezpieczeń społecznych, przemysłu aluminiowego i sektora naftowego. Ograniczył wydobycie wenezuelskiej ropy, mając nadzieję, że doprowadzi to do podwyższenia jej cen, a tym samym zwiększy uzyskiwane tą drogą dochody. Lobbował o zmniejszenie produkcji także wśród innych państw OPEC. W wyniku tych działań Chávez zyskał przydomek „jastrząb cen” w kontaktach z przemysłem naftowym i OPEC. Podjął się też próby kompleksowej renegocjacji 60-letniej umowy z koncernami Philips Petroleum i ExxonMobil.

Choć pod względem fiskalnym pozostawał konserwatystą, wprowadził środki, które miały złagodzić ubóstwo wśród wenezuelskiej klasy robotniczej. Uruchomił program społeczny pod nazwą Plan Bolivar 2000, rozpoczęty w dniu 27 lutego 1999 roku, w dziesiątą rocznicę Caracazo. Kosztował on 113 mln dolarów amerykańskich, a udział w nim wzięło 70 tys. oficerów armii, którzy remontowali drogi i szpitale, oferowali bezpłatną opiekę medyczną i szczepienia, a także sprzedawali żywność po niskich cenach.

Prezydent rozpoczął również prowadzenie własnej audycji radiowej, Aló Presidente, w której wyjaśniał najnowsze plany rządu. Emisja programu odbywała się co rano w niedziele w radiu państwowym. Ruszył także prowadzony przez prezydenta show telewizyjny, De Frente con el Presidente (Twarzą w twarz z prezydentem), emitowany w czwartki wieczorem. W lipcu prezydent utworzył własną gazetę El Correo del Presidente, której został redaktorem naczelnym, pismo zostało jednak dość szybko zamknięte. We własnym programie telewizyjnym i audycjach radiowych odpowiadał na telefony od obywateli, przedstawiał swoje najnowsze pomysły, śpiewał piosenki i opowiadał dowcipy, co było wyjątkowe nie tylko w Ameryce Łacińskiej, ale i w skali światowej.

Reforma konstytucyjna

Chávez wezwał do publicznego referendum (do tej pory referenda nie były w Wenezueli organizowane), w którym obywatele mieli wypowiedzieć się na temat planu utworzenia zgromadzenia konstytucyjnego. W skład zgromadzenia weszli przedstawiciele całego społeczeństwa Wenezueli, w tym miejscowe grupy plemienne. Referendum odbyło się w dniu 25 kwietnia 1999 roku i było wielkim sukcesem prezydenta, gdyż aż 80% obywateli opowiedziało się za projektem rządu.

Na 25 lipca zaplanowano wybory do zgromadzenia konstytucyjnego. Spośród 1171 kandydatów startujących w wyborach do zgromadzenia, ponad 900 z nich było przeciwnikami Cháveza, mimo to jego zwolennicy uzyskali kolejne przytłaczające zwycięstwo wyborcze i zdobyli 125 mandatów (95% ogółu), w tym wszystkie należące do grup plemiennych, podczas gdy opozycja zdobyła tylko 6 miejsc. Zespół konstytucyjny składał się z 21 komisji do pracy na konkretne tematy; władzy obywatelskiej, praw rdzennych mieszkańców, suwerenności, kwestii gospodarczych, obrony edukacji, zdrowia, środowiska, praw człowieka, kobiet, sportu, kultury i sprawiedliwości.

Członkowie zgromadzenia konstytucyjnego ułożyli nową konstytucję, a referendum w sprawie jej uchwalenia odbyło się w grudniu 1999 roku. 72% głosujących opowiedziało się za przyjęciem nowej ustawy zasadniczej. Zwiększała ona ochronę ludności tubylczej i kobiet, ustanawiała powszechne prawo do edukacji, mieszkań, opieki zdrowotnej i żywności. Wzrosły wymogi przejrzystości rządu oraz zwiększono ochronę środowiska. Konstytucja wydłużała kadencję prezydenta z pięciu do sześciu lat, lecz pozwoliła społeczeństwu odwoływać prezydenta w referendum w trakcie kadencji. Dwuizbowy parlament – Izbę Deputowanych i Senat – połączono w jednoizbowy parlament o nazwie Zgromadzenie Narodowe. Konstytucja przyznała większe uprawnienia prezydentowi. Zwiększyła możliwość stanowienia przez niego prawa w zakresie praw obywatelskich, spraw gospodarczych i finansowych. Konstytucja dała wojskowym możliwość uczestniczenia w rządzie, co miało zapewnić zapewnienie porządku publicznego i wspomaganie rozwoju kraju. W ramach nowej konstytucji na wniosek prezydenta, kraj wcześniej znany oficjalnie jako Republika Wenezueli, przemianowany został na Boliwariańską Republikę Wenezueli (República Bolivariana de Venezuela), co miało nawiązywać do ideologii boliwarianizmu.

Druga kadencja Cháveza

30 lipca 2000 roku, zgodnie z nową konstytucją, odbyły się przedterminowe wybory do nowego, jednoizbowego Zgromadzenia Narodowego. Tego samego dnia głosowano na prezydenta, kongresmenów, burmistrzów i radnych. Zwolennicy Cháveza obawiali się, że prezydent utracił poparcie wśród klasy średniej i hierarchii Kościoła katolickiego, która dawniej występowała po jego stronie. Koalicja Cháveza zdobyła jednak większość dwóch trzecich mandatów, a Chávez ponownie został wybrany na prezydenta z wynikiem 59,76% głosów (odpowiednik 3757 000 osób), uzyskał więc większe poparcie, niż w roku 1998. Na Cháveza swój głos oddała większa część uboższych obywateli. Głównym konkurentem Cháveza, okazał się Francisco Arias Cardenas, jeden ze spiskowców z 1992 roku, który od objęcia urzędu gubernatora Zuli zwrócił się w stronę politycznego centrum. Monitorująca wybory amerykańska agencja Carter Center stwierdziła, że wybory prezydenckie wyraziły wolę narodu. Zarazem skrytykowano rząd za polityczną presję rządu, która doprowadziła do przedterminowych wyborów.

W tym samym roku wzmocnił geopolityczne i ideologiczne powiązania z kubańskim rządem Fidela Castro. Wenezuela podpisała umowę na mocy której dostarczała dziennie 53 tys. baryłek ropy po preferencyjnych cenach, w zamian otrzymała 2 tys. wyszkolonych kubańskich lekarzy i nauczycieli. W następnej dekadzie liczbę baryłek zwiększono do 90 tys. dziennie w zamian za przyjazd do Wenezueli 40 tys. kubańskich lekarzy i nauczycieli. Znacznie wspomogło to gospodarkę karaibskiej wyspy i poziom życia jej mieszkańców po kryzysie „okresu Specjalnego” z lat 90., związanego z upadkiem ZSRR. Sojusz Wenezueli z Kubą nastąpił, gdy pogorszyła się stosunki wenezuelsko-amerykańskie. Pod koniec 2001 roku, gdy amerykańskie wojska zaatakowały Afganistan w odwecie za zamachy z 11 września, Chávez w swoim telewizyjnym show pokazał zdjęcia afgańskich dzieci, które zginęły w bombardowaniu. Powiedział „One nie są winne terroryzmu Osamy Bin Ladena, ani nikogo innego” i wezwał rząd USA do zakończenia „rzezi niewiniątek”, oznajmiając, iż „terroryzmu nie można zwalczać terroryzmem”. Komentarz Cháveza został podchwycony przez media na całym świecie, na co negatywnie zareagował rząd USA.

Po wyborczych zwycięstwach z maja i lipca 2000 roku, rząd Wenezueli przegłosował ustawę Ley Habilitante. Pozwoliła ona przez rok wdrażać reformy drogą dekretów. Korzystając z tego, w listopadzie 2001 roku, rząd wdrożył 49 dekretów, wśród z nich regulujące prawo nieruchomościowe i zużycie węglowodorów. Reforma nieruchomościowa dała ziemię na własność tym Wenezuelczykom, którzy mieszkali w prowizorycznych domach na przedmieściach największych miast. Wprowadzono też przepisy dotyczące reformy rolnej, część z nich miała zachęcić ludzi do powrotu na wieś i uprawiania gospodarstw rolnych, wprowadzono m.in. nałożenie kar dla właścicieli nieużywanych użytków. Miało to służyć zachęceniu takich właścicieli do sprzedaży ziemi osobom, które chcą prowadzić własne gospodarstwa, wywłaszczono nieużywane części latyfundiów i podzielono je między biednych rolników. Niektóre z dekretów zostały oprotestowane przez opozycję, która zagroziła, że jeśli dekrety nie zostaną zmienione, to odpowiedzią na nie będą protesty. Następnie zażądano wręcz cofnięcia reform, rząd odmówił jednak zmiany prawa.

Na początku XXI wieku Wenezuela była piątym na świecie eksporterem ropy naftowej. Wskaźnik eksportu ropy wynosił 85,3% całego eksportu, w związku z tym stała się ona dominującym elementem gospodarki kraju. O ile poprzednia administracja dążyła do prywatyzacji tego przemysłu, a wiele firm naftowych trafiło w ręce amerykańskie, administracja Cháveza chciała ograniczyć obcą kontrolę nad zasobami naturalnymi kraju. Szereg firm naftowych znacjonalizowano i włączono do koncernu państwowego, Petroleos de Venezuela SA (PDVSA). W 2001 roku rząd wprowadził nową ustawę, która zwiększyła kontrolę państwa nad przemysłem naftowym, wprowadzono „mieszane przedsiębiorstwa” i zwiększono podatki dla koncernów naftowych. Do 2006 roku pod kontrolą PDVSA było już 51% firm.

Pod koniec trzeciego roku prezydentury z powodzeniem rozpoczęto program parcelacji gruntów i wprowadzono szereg reform mających na celu poprawę opieki społecznej. W tym czasie obniżeniu uległ np. wskaźnik umieralności niemowląt. Chávez wdrożył bezpłatny, finansowany przez rząd system opieki zdrowotnej oraz bezpłatną edukację na poziomie uniwersyteckim. W grudniu 2001 roku inflacja spadła do poziomu 12,3%, był to wskaźnik najniższy od 1986 roku, podczas gdy wzrost gospodarczy był na stałym poziomie czterech procent. W tym okresie odnotowano wzrost liczby studentów – na wenezuelskie uczelnie przybyło milion nowych słuchaczy.

Konflikt z opozycją

Do pierwszego zorganizowanego protestu opozycji przeciwko rządowi boliwariańskiemu doszło w styczniu 2001 roku, gdy administracja Cháveza próbowała wdrożyć reformę edukacyjną. Ruch protestu został utworzony przede wszystkim przez rodziców z klasy średniej, która posyłała swoje dzieci do szkół prywatnych. Odbył się on w centrum Caracas pod hasłem „Nie zadzieraj z moimi dziećmi”. Chávez określił protestujących jako „samolubnych”, jednak zgodził się wycofać z proponowanej reformy i zamiast tego wprowadził ustawę opartą na konsensusie z opozycją. W tym samym roku, założona została organizacja znana jako Coordinadora Democrática de Acción Civica (CD). Zrzeszała ona wenezuelskie partie opozycyjne, korporacje, większość mediów, Federację Izb Handlowych, Frente Institucional Militar i Centralną Unię Robotniczą. Liderem grupy został biznesmen Pedro Carmona. 23 stycznia odbył się duży marsz opozycji, 4 lutego natomiast w kilku miastach Wenezueli maszerowali zwolennicy rządu.

CD i inni przeciwnicy rządu oskarżali prezydenta o zbytnią centralizację władzy i krytykowali go za osobistą przyjaźń z Fidelem Castro. Zarzucali mu, że chce stworzyć zbliżony do Kuby jednopartyjny rząd socjalistyczny. Pozostali przeciwnicy Cháveza nie byli aż tak radykalni, formułując oskarżenia o populizm i rozdawanie pieniędzy ze szkodą dla kraju. Zwolennicy prezydenta uważali, że rząd Cháveza był bardziej demokratyczny niż poprzednie; świadczyć o tym miała zwiększona kontrola społeczna wprowadzona na mocy konstytucji z 1999 roku oraz utworzenie rad robotniczych.

Prochavistowski politolog Gregory Wilpert w swoich pracach o administracji boliwariańskiej pisał, że opozycja była zdominowana przede wszystkim przez członków klasy średniej i wyższej. Jego zdaniem, bogata elita była szczególnie oburzona na rząd, ponieważ sama na skutek wprowadzenia nowej konstytucji straciła wiele wpływów i dominację na scenie politycznej. Jego zdaniem to ta warstwa wykorzystała kontrolę nad mediami, aby zainicjować kampanię antychavistowską skierowaną przede wszystkim do klasy średniej, a kampania łączyła się z zakorzenionymi w kulturze Wenezueli wątkami rasistowskimi i klasowymi. Przytacza on jedną z najczęściej stosowanych przez przeciwników Cháveza, obelg – ese mono („ta małpa”), która miała charakter jednoznacznie rasistowski. Prezydent często oskarżany był o wulgarność, a media określały kręgi boliwariańskie jako „środowiska terrorystyczne” lub „hordy”. Opozycja i część mediów zachodnich twierdziła, że zwolennicy chavizmu byli w większości ludźmi młodymi i biednymi. Tezy te obala badacz Cristóbal Valencia Ramírez; według jego badań zwolennicy Cháveza wywodzili się z wielu warstw społecznych, w większości są wykształceni i nie tolerują używania przemocy (często opozycja przypisywała jego zwolennikom przywiązanie do przemocy politycznej). Także chavistowskie organizacje oskarżały grupy opozycyjne o używanie przemocy. Narodowa Koordynacja Farmerów Ezequila Zamory szacuje, że 50 przywódców chavistowskich zaangażowanych w reformy gruntowne zostało zamordowanych na przełomie 2002 i 2003 roku.

Zamach stanu w 2002 roku

9 kwietnia 2002 roku, CTV wsparta przez Fedecámaras i kilka innych grup opozycji, wezwała do jednodniowego strajku. Mimo upływu 24 godzin, opozycja przedłużyła strajk na bliżej nieokreślony czas. Lider, CTV, Carlos Ortega wezwał też do marszu protestacyjnego pod siedzibą spółki naftowej PDVSA w Caracas.

Zgodnie z apelem Ortegi, 11 kwietnia 2002, w Caracas doszło do masowych protestów opozycji, przerodziły się one w otwartą bitwę z użyciem broni, między zwolennikami a przeciwnikami rządu. Późnym rankiem pod siedzibą PDVSA zebrało się około 200 000 osób, lider CTV, Carlos Ortega wezwał do kontynuacji marszu do pałacu prezydenckiego Miraflores. Ortega wezwał do obalenia urzędującego prezydenta. W tym czasie, zwolennicy Cháveza zdążyli już otoczyć Miraflores przed którym przebywali już od 9 kwietnia. Wczesnym popołudniem obie strony były zaledwie o 200 metrów od siebie. W walkach ulicznych zginęło dwadzieścia osób, a ponad 110 zostało rannych.

Wykorzystując sytuację, grupa wysoko postawionych oficerów kierowanych przez wiceadmirała Ramireza Péreza, przeprowadziła zamach stanu, prawdopodobnie puczyści uzyskali poparcie części środowisk biznesowych, medialnych i niektórych partii politycznych. Pérez pojawił się w telewizji i oznajmił, że prezydent zdradził społeczność kraju i jest winny masakrze opozycjonistów dokonanej przez snajperów (w rzeczywistości od kul snajperów opozycji zginęło czterech zwolenników prezydenta), stąd też przestał on sprawować swój urząd. Komunikat ten nagrany został już w godzinach porannych. Chávez został pojmany i przewieziony przez puczystów do La Orchila, odmówił złożenia rezygnacji z urzędu i poprosił o prawo do opuszczenia kraju. Prezydentem rządu tymczasowego ogłosił się biznesmen Pedro Carmona. Carmona poprzez dekret zniósł konstytucję z 1999 roku, rozwiązał parlament, Sąd Najwyższy i odwołał gubernatorów oraz burmistrzów, powołał też komitety mające wspierać puczystowski rząd w kontrolowaniu kraju.

Szybko wybuchły protesty zwolenników legalnego rządu a poparcie dla reżimu Carmona okazało się niewielkie, większa część Wenezuelczyków uważała, że działania Carmona zmierzają do totalitaryzmu. W odpowiedzi na dekrety Carmona w Caracas wybuchły prochavistowskie powstania. Żołnierze lojalni wobec Cháveza, wezwali Wenezuelczyków do walki z puczystami. Wkrótce żołnierze wierni legalnemu rządowi odzyskali pałac prezydencki i uwolnili Cháveza. W wyniku masowych protestów w dniu 14 kwietnia, Carmona złożył rezygnację a Chávez powrócił do władzy, do swojego urzędu powrócił w sobotnią noc, dnia 13 kwietnia 2002 roku. Po tych wydarzeniach, Chávez ponownie mianował Lucasa Rincóna Romero na stanowisko dowódcy armii, a w 2003 roku dodał on urząd ministra spraw wewnętrznych.

Kontrowersje wokół zamachu

Gdy w kwietniu 2002 wrócił do swej prezydencji, nakazał on przeprowadzenie kilku badań, których celem było zbadanie kulisów zamachu. Oficjalne wyniki wykazały, że zamach był sponsorowany przez Stany Zjednoczone. Już 16 kwietnia Chávez stwierdził, że w czasie gdy został on uwięziony, w bazie lotniczej na wyspie Orchilla wylądował samolot na numerach amerykańskich. 14 maja 2002 roku potwierdził, że dysponuje potwierdzeniem amerykańskiego zaangażowania militarnego w pucz. Twierdził on, że w czasie puczu wenezuelski system radarowy poinformował o obecności na wenezuelskich wodach i przestrzeni powietrznej, amerykańskich okrętów i samolotów. Brytyjskie pismo The Guardian opublikowało artykuł autorstwa Wayne Madsen, zgodnie z tezami artykułu, pucz miał zostać wsparty militarne przez amerykańską marynarkę. Podobnego zdania jest amerykański senator Chris Dodd, wyszedł on wnioskiem o zbadanie kwestii amerykańskiego zaangażowania w puczu, Dodd domagał się informacji na temat ewentualnego wsparcia logistycznego puczu ze strony amerykańskiej marynarki i tego czy amerykańscy urzędnicy działali właściwie i nie zachęcali do dokonaniu kwietniowego zamachu. Democracy Now!, podaje że według dokumentów CIA, administracja Busha wiedziała o zamachu jeszcze w miesiąc przed jego dokonaniem. Według ambsadora USA w Wenezueli, Williama Brownfielda, ambasada jeszcze w kwietniu zdążyła poinformować Cháveza o planowanym puczu. Amerykański Departament Stanu i dochodzenie Urzędu Inspektora Generalnego nie znalazło dowodów na to że finansowanie wenezuelskiej opozycji przez National Endowment for Democracy (NED) było niezgodne z prawem i mogło się przyczynić do zamachu stanu. Płatności dokonywane przez NED zostały zintensyfikowane w tygodniach poprzedzających pucz, według The Observer zamach został zatwierdzony przez rząd Stanów Zjednoczonych, działający przez wyższych urzędników, w tym Otto Reicha i Eliliota Abramsa, którzy już w latach 80. byli zaangażowani w tzw. „brudne wojny” w Ameryce Łacińskiej. The Observer podaje, że na miesiąc przed zamachem Pedro Carmona złożył wizytę w Białym Domu i spotkał się z ludźmi prezydenta Georga Busha. Carmona spotkał się jeszcze z sekretarzem stanu Colinem Powellem w Bogocie, w drugim dniu strajku olejowego 2002-2003, i często spotykał się z ambasadorem USA w Kolumbii, Ann Paterson.

W krótkim czasie po zamachu stwierdził, że USA dąży do jego obalenia. W dniu 6 października 2002 roku ogłosił, że ma dowody na próbę przeprowadzenia nowego zamachu, a w dniu 20 października 2002 roku stwierdził, że ledwo uniknął puczu w czasie powrotu z podróży po Europie.

Powrót na urząd

Po likwidacji puczu, rząd wdrożył nowy zespół ekonomiczny, który wydawał się być bardziej centrowy i przywrócił starą radę zarządzającą państwowym koncernem naftowym Petroleos de Venezuela SA (PDVSA). Aby zapobiec potencjalnym puczom lub inwazji Stanów Zjednoczonych, rząd znacznie zwiększył potencjał militarny kraju – w Rosji zakupiono 100 tys. karabinów szturmowych AK-47 i kilka śmigłowców oraz kupiono od Brazylijczyków kilka samolotów Embraer EMB 314 Super Tucano. W 2005 roku, Chávez ogłosił, że zamierza zwiększyć liczbę rezerw wojskowych z 50 tys. do 2 mln żołnierzy. Chávez zaprosił do kraju różne organizacje międzynarodowe, które miały pomóc w mediacjach między rządem a opozycją.

Mimo podjętych przez Cháveza środków, konflikt trwał przez cały 2002 rok. W dniu 22 października, za udział w zamachu stanu, zawieszono 14 oficerów na czele z generałem Enrique Mediną Gómezem, zajęli oni Francia de Altamira Plaza w zamożnej dzielnicy wschodniego Caracas i oświadczyli że obszar ten jest „wyzwolonym terytorium”. Na początku listopada, w śródmieściu Caracas, doszło do starć między zwolennikami rządu i jego przeciwnikami, kolejne starcia w środku miesiąca w Plaza Bolivar w Caracas, doprowadziły do trzech zgonów.

Blokada olejowa

Fedecámaras i CTV wezwały do czwartej już fali protestów. 2 grudnia 2002 roku rozpoczął się strajk olejowy. Kluczowym elementem strajku było zatrzymanie produkcji w Petroleos de Venezuela. Według niektórych źródeł doszło do tego na skutek zmiany haseł komputerowych i wyłączeniu sprzętu oraz jeszcze innych aktów sabotażu. Na skutek tych działań, produkcja ropy naftowej spadła o jedną trzecią. Na skutek działań opozycji, Wenezuela miała problem ze spełnieniem zagranicznych zobowiązań a benzyna stała się praktycznie nieosiągalna, wiele stacji zamknięto, a w innych ustawiały się długie kolejki. Wiele firm prywatnych zostało zamkniętych lub ich działalność zawieszono, głównie z powodu braku paliwa i paraliżu gospodarczego, niektóre z nich dołączyły do strajku. Protesty poparły też media prywatne, symbolicznie zawiesiły one nadawanie regularnych programów i reklam oraz przekazywały darowizny na rzecz opozycji.

9 grudnia odbyły się duże marsze zwolenników i przeciwników rządu. Opozycja opowiedziała się za blokadą olejową na czas nieokreślony. Blokada, która doprowadziła do poważnych trudności gospodarczych, zaczęła ustępować w lutym 2003. Według doniesień na skutek blokady, miliony obywateli, nawet w centralnym Caracas, w celu przygotowywania posiłków powróciło do korzystania z ognisk. Blokada poskutkowała 15% bezrobociem, które w marcu 2003 roku osiągnęło 20,35%, produkcja ropy spadła o 5%, a dochody z niej wyniosły o 17% mniej.

Blokada zaczęła upadać w lutym 2003 roku, gdy opozycja doznawała coraz większej niechęci ze strony małych i średnich przedsiębiorców, w których najbardziej uderzyła blokada. Rząd przywrócił kontrolę nad PDVSA, produkcja ropy powróciła do poziomu z kwietnia 2003 roku (przed blokadą). W wyniku strajku zwolniono 18 000 pracowników PDVSA (40% pracowników przedsiębiorstwa) odpowiedzialnych za zaniedbania okresu blokady.

Stabilizacja gospodarcza po blokadzie, referendum, Socjalizm XXI wieku (2003–2006)

W 2003 i 2004 r. Chávez rozpoczął kilka kampanii społecznych i gospodarczych, które stały się możliwe dzięki uzdrowieniu gospodarki kraju. Przemysł naftowy produkował 80% eksportu Wenezueli o wartości 25% PKB i 50% dochodów rządu. Po raz pierwszy w historii przemysł naftowy znalazł się w rękach Wenezueli (wcześniej jego wydobyciem zajmowały się zagraniczne, głównie amerykańskie, koncerny). W lipcu 2003 rozpoczęła się „Misja Robinson” – kampania mająca na celu naukę czytania i pisania dorosłych Wenezuelczyków, objęła ona ponad 1 500 000 Wenezuelczyków. W dniu 12 października 2003 roku, Chávez zainicjował „Misję Guacaipuro”, program ochrony religii, ziemi, kultury i praw ludów tubylczych Wenezueli. Pod koniec 2003 prezydent Wenezueli rozpoczął „Misję Sucre” (nazwa pochodzi od nazwiska bohatera wojny niepodległościowej Wenezueli, generała Antonio Jose de Sucre) – program stypendialny dla szkolnictwa wyższego. Od około 2005 roku, co roku wydano 100 tys. stypendiów dla uczniów którzy w przeszłości byli wykluczeni z możliwości edukacji wyższej.

9 maja 2004, w czasie nalotu na zajmowaną przez kolumbijski oddział paramilitarny farmę w pobliżu Caracas aresztowano grupę 126 Kolumbijczyków. Zostali oni oskarżeni o tworzenie zagranicznej organizacji paramilitarnej działającej w celu obalenia rządu Wenezueli. Wydarzenie to posłużyło do dalszej polaryzacji wenezuelskiego społeczeństwa na obóz boliwariański i antyboliwariański. Możliwość ewentualnego zamachu stanu z 2004 roku do tej pory budzi spory i kontrowersje. W październiku 2005 roku sąd uznał winę 27 Kolumbijczyków oskarżonych o udział w planowaniu zamachu, reszta została zwolniona z aresztu i deportowana.

Po fiasku zbrojnej próby obalenia boliwariańskiego rządu, opozycja zdecydowała się na próbę odsunięcia Cháveza poprzez środki prawne. Opozycja wezwała do referendum w sprawie dymisji prezydenta. Referendum odbyło się w 2004, udział w nim wzięło 70% uprawnionych do głosowania, z czego 59% z nich opowiedziało się za pozostaniem prezydenta na stanowisku do końca kadencji. W przeciwieństwie do pierwszego wyborczego zwycięstwa z 1998, tym razem poparcie dla Cháveza pochodziło prawie w całości ze strony klasy robotniczej, a nie jak to miało miejsce wcześniej ze strony klasy średniej. Spowodowane to było m.in. zwrotem na lewo, który nastąpił w ciągu pięciu i pół lat rządów Ruchu Piątej Republiki. W obliczu kolejnego zwycięstwa Cháveza, niektóre kręgi opozycji posunęły się nawet do wezwania rządu Stanów Zjednoczonych do dokonania zbrojnej inwazji w celu obalenia Cháveza.

Różne próby obalenia rządu boliwariańskiego doprowadziły do dalszej radykalizacji stanowiska Cháveza. W styczniu 2005 roku Chávez zaczął głosić postulat „socjalizmu XXI wieku”. Owa koncepcja różniła się od wcześniejszych form boliwarianizmu, które były z natury socjaldemokratyczne i łączyły elementy kapitalizmu i socjalizmu. Nowy termin został przeciwstawiony socjalizmowi demokratycznemu, który Chávez chciał promować w Ameryce Łacińskiej. Doktryna socjalizmu XXI wieku pozostawała w opozycji do marksizmu-leninizmu obowiązującego w krajach demokracji ludowej, takich jak ZSRR i Chińska Republika Ludowa. Zdaniem Cháveza nie były to prawdziwe demokracje, cierpiały one z powodu braku demokracji uczestniczącej i nadmiernie autorytarnych struktur rządów.

W maju 2006 Chávez odwiedził Europę, gdzie zapowiedział dostarczanie taniej wenezuelskiej ropy dla biednych społeczności kontynentu. Przywitał go centrolewicowy burmistrz Londynu, Ken Livingstone, który opisał wizytę jako „najlepszą wieść z Ameryki Łacińskiej, od wielu lat”.

Według Datos Information Resources od 2003 do 2006 o ponad 150% wzrósł dochód najbiedniejszych klas społecznych Wenezueli.

Zwrot w polityce zagranicznej

Na skutek zamachu stanu z 2002 w dużym stopniu zmieniła się polityka międzynarodowa Wenezueli. Kraj, kosztem relacji z USA, zbliżył się do pozostałych państw Ameryki Południowej (z wyjątkiem Kolumbii, z którą do 2010 pozostawał w napiętych stosunkach). W 2004 Chávez zainicjował utworzenie bloku państw Ameryki Łacińskiej i Karaibów, ALBA.

W ciągu lat 2004 i 2005 Wenezuela ograniczyła więzi militarne z USA. Wenezuela zamiast tego coraz częściej kupowała broń z innych państw, takich jak Brazylia, Chiny i Hiszpania. Zmniejszenie sprzedaży amerykańskiej broni do Wenezueli spowodowało tarcia na linii USA-Wenezuela, w odpowiedzi Chávez zawiesił współpracę między siłami zbrojnymi obu państw. W swoich wypowiedziach poruszył też temat opuszczenia przez amerykańskich żołnierzy terenu Wenezueli. W 2005 roku Chávez ogłosił „Misję Miranda” – program mający na celu zwiększenie rezerwy wojskowej do 1 500 000 żołnierzy. Miało to posłużyć ochronie Wenezueli przed obcą interwencją lub inwazją. Dodatkowo, w październiku 2005 roku, rząd Wenezueli nakazał opuścić kraj przedstawicielom amerykańskiej organizacji New Tribes Mission. New Tribes Mission oskarżona została o „imperialistyczną infiltrację” i ukrywanie powiązań z CIA.

W 2005 Chávez zażądał od USA, ekstradycji Luisa Posady Carrilesa, terrorysty i byłego agenta CIA, oskarżonego o dokonanie w 1976 roku zamachu na samolot Cubana de Aviación Flight 455. Ekstradycję zablokował jednak teksański sędzia, argumentując to tym że terroryście mogą grozić tortury. Decyzję tę zaskarżyła Ambasada Wenezueli w USA. Chávez wnosił również o ekstradycję byłych oficerów i członków grupy Militares democraticos, poruczników Rodolfa Varele i Jose Antonio Colina, poszukiwanych za zamachy bombowe na ambasady Hiszpanii i Kolumbii.

W 2005 prezydent Chávez zainicjował program zapewnienia tańszego paliwa grzewczego dla ubogich w kilku obszarach Stanów Zjednoczonych. Program został rozszerzony we wrześniu 2006 i objął cztery z pięciu dzielnic Nowego Jorku. Na pomoc biednym mieszkańcom metropolii przeznaczono 25 mln galonów paliwa o 40% zniżkach na ceny hurtowe. Program objął 200 tysięcy nowojorczyków, 70 000 mieszkań i zapewniał dostateczną ilość gazu na całą zimę. Chávez wysłał również olej opałowy do biednych w odległych wioskach na Alasce. Niektórzy amerykańscy politycy i media kwestionowali motywy tej hojności. Lokalni republikańscy politycy z Maine poprosili gubernatora stanu, aby odmówił przyjmowania pomocy ze strony Wenezueli a New York Daily News określił Cháveza jako „olejowego alfonsa”.

W tym okresie Chávez kładł znacznie większy nacisk na rozwój gospodarczy i budowę alternatywnych modeli handlu międzynarodowego, w większości w postaci umów o pomocy międzynarodowej. Na przykład w dniu 20 sierpnia 2005 podpisano porozumienie z Kubą, na mocy którego zapewniono bezpłatne szkolenia medyczne. Koszt projektu wyniósł od 20 do 30 miliardów i objął ponad 100 tysięcy lekarzy, którzy zobowiązali się do pracy w najbiedniejszych społecznościach Globalnego Południa. Zapowiedziano, że projekt będzie prowadzony przez kolejną dekadę, i że nowa szkoła medyczna ma przyjąć co najmniej 30 tys. ubogich studentów, zarówno z Ameryki Południowej, jak i Karaibów.

Chávez pozostawał też aktywny na arenie międzynarodowej poprzez udział w pracach organizacji tj. ONZ, w swoich przemówieniach często potępiał model funkcjonowania neoliberalnej globalizacji. W swoim przemówieniu na Światowym Szczycie ONZ z 2005 roku, potępił neoliberalny model rozwoju, usuwanie barier handlowych, prywatyzację i liberalny przepływ kapitału. Prezydent określił te zjawiska jako powodujące ubożenie krajów rozwijających się. Chávez ostrzegł przed kryzysem energetycznym spowodowanym wyczerpywaniem się węglowodorów. 7 listopada 2005 roku, w czasie IV Szczytu Ameryk, który odbył się w Mar del Plata w Argentynie, Chávez skrytykował działanie Strefy Wolnego Handlu Obu Ameryk. W dniu 14 grudnia 2004 roku, Wenezuela i Kuba powołały Alianza Bolivariana para los Pueblos de Nuestra América (ALBA), organizacja ta stanowiła przeciwwagę dla FTAA. Powstanie ALBA, prezydent Wenezueli określił jako wielką przegraną George’a Busha.

W 2006 Chávez ogłosił, że Wenezuela zamierza zdobyć stałe miejsce w Radzie Bezpieczeństwa ONZ. Urzędnicy Waszyngtonu zachęcali kraje Ameryki Łacińskiej i Karaibów do głosowania na proamerykańską Gwatemalę i odrzucenia kandydatury Wenezueli. W rezultacie Wenezuela nie była w stanie uzyskać więcej głosów od Gwatemali. Ze względu na to, jako kandydata konsensowego wybrano Panamę. W tym samym roku Wenezuela przeznaczyła duże dotacje na rzecz pomocy dla walczącej z powodziami Argentyny i oskarżyła USA o pomoc militarną dla skonfliktowanej z Wenezuelą Kolumbii.

20 września 2006 Chávez w swoim przemówieniu do Zgromadzenia Ogólnego Organizacji Narodowych Zjednoczonych określił prezydenta USA, George’a Busha jako diabła (diabeł przyszedł tu wczoraj – Bush przemawiał w Zgromadzeniu Ogólnym dzień przez Chávezem), zarzucił rządowi USA dominację, wyzyskiwanie i ograbianie narodów świata. Wezwał Amerykanów do powstrzymanie tego zagrożenia, które jest jak miecz, wiszący nad naszymi głowami. Mimo że wypowiedź ta była powszechnie potępiana przez amerykańskie media i polityków, mowa otrzymała w Zgromadzeniu „dziki aplauz”.

Trzecia kadencja

W wyborach prezydenckich w grudniu 2006 Chávez zdobył rekordowe 63% głosów poparcia, pokonał tym samym swojego głównego rywala Manuela Rosalesa z partii Nowa Era. Frekwencja w wyborach wyniosła 74%. Wybory zostały uznane za przeprowadzone prawidłowo i wolne przez amerykańskie Centrum Cartera i Organizację Państw Amerykańskich. Po tym zwycięstwie, Chávez obiecał „ekspansję rewolucji” i bardziej radykalny zwrot w kierunku socjalizmu. W trakcie wiecu powyborczego prezydent zapowiedział, iż zamierza zostać na stanowisku do roku 2021.

15 grudnia 2006 roku Chávez publicznie ogłosił, że te lewicowe partie polityczne, które nieustanie wspierały jego prezydenturę w ramach koalicji patriotycznej, zjednoczą się w jedną, większą partię pod nazwą Zjednoczona Partia Socjalistyczna Wenezueli (PSUV). W przemówieniu, w którym ogłosił ogłoszenie PSUV, prezydent oświadczył, że stare partie muszą „zapomnieć o własnych strukturach, kolorach i sloganach, ponieważ to nie one są najważniejsze dla ojczyzny”. Zdaniem politologa Barry’ego Cannona, celem utworzenia PSUV było zjednoczenie ruchu boliwariańskiego w jedną partię, z nadzieją, że likwidacja mniejszych tworów politycznych zmniejszy problem klientelizmu i korupcji.

Chávez początkowo ogłosił, że te lewicowe partie, które nie zdecydują się na wejście w skład PSUV, będą musiały opuścić rząd, gdy jednak kilka takich partii odmówiło wstąpienia do nowej partii, prezydent wycofał się z tego pomysłu. Na skutek entuzjazmu obywateli Wenezueli, już w 2007 roku liczba członków PSUV wzrosła do 5,7 miliona osób. Obecnie PSUV jest największą partią polityczną w Wenezueli.

Zwolennicy prezydenta przypominają, że Wenezuela za jego urzędowania osiągnęła znaczne sukcesy gospodarcze oraz w walce z ubóstwem. Kraj dzięki wysokim cenom ropy naftowej, której sprzedaż stanowi 90% eksportu i ponad 50% wpływów budżetu, zlikwidował deficyt oraz osiągnął nadwyżkę w bilansie płatniczym. Eksport tego surowca jest kluczowym dla jego kondycji gospodarczej. W Wenezueli poprawiają się też wskaźniki społeczne. Od 2003 r. bezrobocie spadło o 8 p. proc. (z 18 do 10%). Wzrosła płaca minimalna, która w 2006 r. zwiększyła się o 10%. Od początku rządów Cháveza spadł też poziom biedy. W 1998 roku poniżej progu ubóstwa żyło 55% Wenezuelczyków, a w 2005 roku 37,9%. W 2004 roku wzrost gospodarczy Wenezueli wynosił 18%, w 2005 – 11%, w 2006 – 9% przy szacunkowej inflacji rzędu 13,7% (2006). Systematycznej deprecjacji ulega boliwar. Cena dolara w relacji do tej waluty kształtowała się następująco: 2,147 (2006), 2,0898 (2005), 1,8913 (2004), 1,607 (2003), 1,161 (2002).

Napięte stosunki Chávez utrzymywał także z częścią hierarchii Kościoła katolickiego. Jednym z krytyków prezydenta jest arcybiskup Meridy Baltazar Porras, który porównywał jego idee polityczne do faszyzmu.

Amerykański aktor Danny Glover szukając materiału na swój reżyserski debiut, postanowił, że nakręci biograficzny film o jednym z przywódców powstania na Haiti przeciwko Francuzom. Wybrał Toussainta L’Ouverture. W maju 2006 skompletowano obsadę, w której znaleźli się m.in. Jonathan Rhys Meyers, Wesley Snipes, Don Cheadle i Mos Def. Koszty produkcji oszacowano na 30 milionów dolarów, a zdjęcia miały się rozpocząć pod koniec 2006 r. w Południowej Afryce. W maju 2007 Chávez przeznaczył 18 milionów dolarów na sfinansowanie produkcji Glovera, co oburzyło wenezuelskich filmowców, którzy woleliby, żeby te pieniądze wsparły ich rodzime kino. Miesiąc później, kiedy aktor przyjechał do Caracas w poszukiwaniu miejsca do kręcenia zdjęć, filmowcy przekazali mu petycję, w której chcieli, by jeszcze raz rozważył wykorzystanie przyznanych mu funduszy. W kwietniu 2008 wenezuelskie Zgromadzenie Narodowe zatwierdziło dodatkowe 9 840 505 dolarów na produkcję filmu Glovera.

8 stycznia 2007 prezydent zainstalował nowy gabinet i zastąpił większość ministrów. Nowym wiceprezydentem został Jorge Rodríguez, który zastąpił na tym stanowisku José Vicente Rangela. Chávez zapowiedział, że wyśle do Zgromadzenia Narodowego nowe ustawy umożliwiające renacjonalizację największej firmy telekomunikacyjnej w kraju (Cantv), a także innych firm z branży elektronicznej, które zostały sprywatyzowane przez poprzednią administrację. Prezydent zwrócił się także o wyeliminowanie niezależności Banku Centralnego. 31 stycznia 2007 roku Zgromadzenie Narodowe Wenezueli zatwierdziło ustawę umożliwiającą przyznanie prezydentowi uprawnień do orzekania w niektórych dziedzinach polityki na mocy dekretu na okres 18 miesięcy. Prezydent ogłosił, że zamierza kontynuować Rewolucję Boliwariańską, uchwalając odpowiednie reformy gospodarcze i społeczne. Ogłosił też, że chce nacjonalizacji kluczowych sektorów gospodarki. Chávez ogłosił, że w ciągu sześciu lat wprowadzi reformy, które będą początkiem transformacji Wenezueli w społeczeństwo socjalistyczne, z drugiej strony, zdaniem krytyki zmiany te miały posłużyć zwiększeniu władzy prezydenta.

W dniu 8 lutego 2007 rząd podpisał z AES Corporation umowę na zakup 82,14% udziałów w Electricidad de Caracas. W tym samym miesiącu, rząd wykupił 28,5% udziałów Cantv od Verizon Communications. 30 kwietnia tego samego roku Chávez zapowiedział, że Wenezuela oficjalnie wycofuje się z Międzynarodowego Funduszu Walutowego i Banku Światowego. Chávez następnie ogłosił utworzenie regionalnego Banku Południa, argumentował to tym że MFW i Bank Światowy znajdują się w kryzysie. Kolejnym krokiem prezydenta było ogłoszenie przejęcia kontroli nad projektem naftowym w Orinoco Belt. Zdaniem Cháveza są to „największe na świecie rezerwy ropy”. Według Cháveza, wykorzystanie nowoczesnych technologii w pozyskiwaniu tych rezerw może doprowadzić do prześcignięcia pod względem rezerw ropy Arabii Saudyjskiej. W maju 2007 roku, rząd odmówił przedłużenia licencji jednej ze stacji telewizyjnych, która uczestniczyła w zamachu stanu z 2002 roku. Jej zwolennicy w proteście przeciwko tej decyzji zwołali kilka protestów w Caracas. W odpowiedzi na marsze zwolenników telewizji, przez Caracas przemaszerowały dziesiątki tysięcy zwolenników PSUV, którzy wyrazili swoje poparcie dla decyzji rządu.

W 2007 rząd boliwariański powołał komisję mającą przejrzeć konstytucję z 1999 i zaproponować ewentualne zmiany. Na czele komisji stanął intelektualista Luis Britto García, Komisja uznała, że konstytucja musi zawierać bardziej postępowe społecznie klauzule, m.in. skrócenie tygodnia pracy, uznanie przez konstytucję praw afrowenezuelczyków i wyeliminowanie dyskryminacji ze względu na orientację seksualną. Zaproponowano również zwiększenie wpływów prezydenta poprzez np. zwiększenie kadencji prezydenckiej do siedmiu lat. Rząd wprowadził sugerowane zmiany pod referendum w grudniu 2007 roku. Referendum dotyczyło zmian w konstytucji Wenezueli, a dawałoby m.in. prezydentowi możliwość nieograniczonego kandydowania w kolejnych kadencjach, podporządkowanie prezydentowi Banku Centralnego oraz skrócenie dnia pracy do 6 godzin, obniżenie wieku wyborczego z 18 do 16 lat i inne zmiany.

1 listopada 2007 w Caracas odbył się protest opozycyjnych organizacji studenckich. Opozycyjni studenci żądali aby Krajowa Rada Wyborcza w Caracas odłożyła termin referendum. Doszło też do kontrmanifestacji zorganizowanej przez środowiska boliwariańskie. Manifestacje zakończyły się starciem protestujących, co skłoniło policję do rozwiązania manifestacji. 26 listopada 2007 roku rząd Wenezueli przedstawił dowody na przekazywanie do CIA poufnych informacji, za co odpowiadać miała ambasada Stanów Zjednoczonych w Wenezueli. Dwa dni przed referendum konstytucyjnym Chávez zagroził USA odcięciem transportu ropy w przypadku gdy rząd tego kraju skrytykuje wyniki głosowania. Postulowane przez Komisję pomysły zostały odrzucone przez 50,65% wyborców. Referendum okazało się pierwszą porażką Cháveza od czasu kiedy objął urząd prezydenta. Kadencja lidera PSUV skończyć się miała w 2013 roku. Chávez postanowił po raz kolejny udowodnić, że dalej dysponuje znaczącym poparciem Wenezuelczyków. W dniu 15 lutego 2009 roku odbyło się kolejne referendum, które dotyczyło zniesienia limitów kadencji prezydenckich (a także innych urzędów), co prezydent argumentował niedokończeniem procesu rewolucji boliwariańskiej. W referendum wzięło udział 70% obywateli, a za tą zmianą opowiedziało się 54% z głosujących. Po ogłoszeniu wyniku referendum Chávez wołał do tłumów z balkonu pałacu Miraflores: „W 2012 roku będą wybory. Jeśli Bóg nie postanowi inaczej i jeśli lud nie zadecyduje inaczej, ten oto żołnierz znów będzie kandydatem!”. W tym samym roku do opozycji przeszedł Raúl Baduel, jedna z kluczowych postaci, która umożliwiła Chávezowi powrót do władzy po puczu z 2002 roku. Baduel określił prezydenta jako „tyrana”. Wolta nastąpiła po tym gdy były sojusznik prezydenta został oskarżony o korupcję.

W 2008 przyjęto dekret powołujący Narodową Policję Boliwariańską. W 2009 w Caracas utworzono Eksperymentalny Uniwersytet Bezpieczeństwa. Według policji dzięki reformie w okolicach Caracas wskaźnik morderstw obniżony został o 60%, rozbojów o 59%, natomiast przemocy wobec kobiet o 66%. Utworzenie nowej służby było efektem pracy działającej od 2006 roku Narodowej Komisji Reformy Policji (Conarepol), która postulowała przeorganizowanie policji w nową jednostkę i przeprowadzenie specjalistycznych szkoleń w zakresie praw człowieka. Na skutek rządowej reformy w kontroli policyjnej uczestniczyć mogły też rady gminne, mogące rozpocząć dochodzenia ws. niewłaściwego zachowania się policjantów oraz przysługiwało im prawo do rozpatrywania skarg na funkcjonariuszy. Według publikacji pism El Espectador i Le Monde Diplomatique za wcześniejszy wzrost przestępczości w Wenezueli odpowiedzialne są bezprawnie działające w Wenezueli kolumbijskie grupy paramilitarne, takie Águilas Negras.

W styczniu 2008 prezydent nakazał wojsku przejąć 750 ton żywności nielegalnie kupowanej za granicą i sprzedawanej po wyższych cenach (taka sprzedaż była niezgodna z prawem Wenezueli).

W marcu 2009 rząd Wenezueli zakazał połowu włokiem, co czyniły głównie firmy eksportujące krewetki. Ustawa ta wzmocnić miała różnorodność biologiczną terenów przybrzeża i wesprzeć drobnych rybaków, których połów stanowił 70% produkcji ryb w Wenezueli.

W 2010 ukazał się raport Organizacji Państw Amerykańskich. W raporcie wskazano na osiągnięcia rządu boliwariańskiego w zakresie zwalczania analfabetyzmu, utworzenie sieci podstawowej opieki zdrowotnej, dystrybucję gruntów i zmniejszenie ubóstwa i ulepszenia w dziedzinie gospodarczej, społecznej i kulturalnej. Raport zawierał też obawy przed autorytaryzmem i łamaniem wolności słowa w Wenezueli. Chávez odrzucił raport, a jego rzecznik stwierdził, że nie uznaje Komisji OPA jako instytucji bezstronnej. Według rzecznika raport jest zniekształcony i wyciąga wenezuelskie statystyki z kontekstu,. Jego zdaniem w rzeczywistości naruszenia praw człowieka w Wenezueli spadły. Pojawił się też zarzut tłamszenia wolności mediów. W rzeczywistości raport opracowany przez amerykańskiego ekonomistę Marka Weisbrota z londyńskiego Centre for Economic Policy Research wskazuje że rząd kontroluje zaledwie 5–6% mediów w kraju. Podmioty takie jak BBC, Le Monde diplomatique i Jacobin podają, że w rzeczywistości 70% krajowych stacji radiowych i telewizyjnych była własnością prywatną. Wiele z tych (wenezuelskich) mediów ze względu na radykalne nastroje antychavistowskie określanych było jako „media nienawiści”. Weisbrot, pisząc dla The Guardian zauważył, że Wenezuela była krajem o którym w mediach pojawiało się najwięcej kłamstw.

Działalność ALBA i Banku Południowego

Boliwariański rząd położył duży nacisk na zapewnienie finansowej i medycznej pomocy pozostałym państwom Ameryki Łacińskiej. Realizowano to poprzez duże zyski z wydobywanej przez Wenezuelę ropy. W ciągu pierwszych ośmiu miesięcy 2007 roku Wenezuela na cele pomocowe wydała 8 800 000 000. Pod względem skali pomocy jest to precedens wśród krajów Ameryki Łacińskiej. Administracja Cháveza szukała porozumień i sojuszy politycznych, gospodarczych i wojskowych, z tymi krajami latynoamerykańskimi, w których władze sprawowały rządy lewicowe, a w szczególności socjalistyczne wybrane na początku XXI wieku. Powszechne sukcesy latynoskich kandydatów lewicy w tym okresie zyskały miano „różowej fali”. Wewnątrz lewicy Ameryki Południowej i Środkowej istniały jednak wewnętrzne podziały i trendy. Najbliższymi sojusznikami boliwariańskiej Wenezueli stali się Evo Morales i jego Ruch na rzecz Socjalizmu (Morales wygrał w 2005 roku wybory prezydenckie) oraz Rafael Correa i jego Sojusz PAIS (wygrał wybory w Ekwadorze w 2006 roku).

W 2007 wybory w Nikaragui wygrał socjalista Daniel Ortega i jego Sandinistowski Front Wyzwolenia Narodowego. Administracja sandinistów natychmiast zawarła umowę z Wenezuelą. W pierwszym dniu urzędowania Ortegi, Chávez zapowiedział pomoc dla zubożałych krajów Ameryki Centralnej wynoszącą 30 mln dolarów i zgodził się na dostarczenie im dalszych 10 mln dolarów i zapewnienie 20 milionów dolarów kredytu z niewielkimi odsetkami.

W listopadzie 2007 na szczycie iberoamerykańskim w Santiago de Chile doszło do wymiany zdań między socjalistycznym premierem Hiszpanii José Luisem Rodríguezem Zapatero oraz królem tego kraju a prezydentem Chávezem. Chávez określił jako „faszystę”, byłego konserwatywnego premiera Hiszpanii, José Maríe Aznara, który poparł wojnę w Iraku i był jednym z bliższych sojuszników George’a Busha. Jose Luis Rodriguez Zapatero wezwał Cháveza aby okazał więcej szacunku innym przywódcom i wrażał się w sposób bardziej dyplomatyczny. Chávez chciał się odciąć Zapatero jednak miał odłączony mikrofon. W końcu król Hiszpanii Juan Carlos zaapelował do prezydenta Wenezueli aby „się zamknął”. Chávez odpowiedział na oskarżenia ze strony Zapatero i Juana Carlosa dzięki czasowi, który przekazał mu prezydent Nikaragui, Daniel Ortega. Chávez poparty został też przez wiceprezydenta Kuby, Carlosa Lage Dávila. Stwierdził on że „prawomocność premiera wyrasta nie tylko z poparcia wyborców”, lecz musi się ona wykazać „prawomocnym sprawowaniem władzy” (Zapatero stwierdził, że liderzy Ameryki Łacińskiej nie mogą atakować Aznara, gdyż został on w demokratyczny sposób wybrany przez wyborców).

26 września 2009 Chávez wraz z sojusznikami, takimi jak Argentyna, Brazylia i Boliwia, założył regionalny Bank Południa, z siedzibą w Caracas. Celem instytucji było zdystansowanie się od globalnych instytucji finansowych, tj. Międzynarodowego Funduszu Walutowego. Chávez po raz pierwszy wspomniał o takim projekcie jeszcze przed wygraniem wyborów prezydenckich z 1998 roku. Chávez utrzymywał, że w odróżnieniu od innych organizacji finansowych, Bank Południa będzie zarządzany i finansowany przez kraje regionu, z zamiarem finansowania rozwoju społecznego i gospodarczego bez żadnych politycznych warunków tych inwestycji. Projekt został poparty przez laureata Nagrody Nobla i byłęgo ekonomistę Banku Światowego, amerykańskiego ekonomistę Josepha Stiglitza.

Gdy w Afryce Północnej i na Bliskim Wschodzie w 2010 wybuchała arabska wiosna, Chávez otwarcie skrytykował tych przywódców, którzy zostali wsparci przez USA (tj. Husni Mubarak w Egipcie), jeszcze bronił tych, których uważał za reprezentantów ideałów arabskiego socjalizmu (tj. Baszszar al-Asad w Syrii). Przed arabską wiosną Wenezuela utrzymywała dość dobre stosunki z Libią. Po wybuchu libijskiej wojny domowej, Chávez zaproponował pośredniczenie w rozmowach między rządem Muammara al-Kaddafiego a Narodową Radą Tymczasową, propozycja ta została jednak odrzucona. Chávez skrytykował „masowe bombardowania” kraju mające miejsce w czasie zachodniej interwencji w 2011 roku, prezydent oskarżył Stany Zjednoczone o chęć przywłaszczenia sobie libijskiej ropy naftowej.

Konflikt kolumbijski

Główne media wspierane przez rząd USA, wielokrotnie twierdziły, że rząd boliwariański udzielił militarnej i finansowej pomocy, FARC – ruchowi partyzanckiemu w Kolumbii. W 2005 roku wojsko kolumbijskie znalazło rzekomy laptop należący do lidera FARC, w którym miały się znajdować materiały wykazujące zaangażowanie rządu Cháveza w finansowanie działalności rebeliantów. Według treści dokumentów, sam Chávez miał się osobiście spotkać z liderami kolumbijskich rebeliantów.

W 2007 Chávez wraz z kolumbijską senatorką Piedad Córdobą pełnili rolę pośredników w wymianie humanitarnej pomiędzy rządem Kolumbii a rebeliantami z FARC. Kolumbijski prezydent Álvaro Uribe zgodził się na pośredniczenie Cháveza pod warunkiem że spotkania z FARC odbywać się będą na terenie Wenezueli. Prezydent Kolumbii niespodziewanie zerwał mediacje rząd-FARC w dniu 22 listopada 2007 roku, pretekstem było skontaktowanie się Cháveza z dowódcą wojsk kolumbijskich, Mario Montoyą Uribe, rozmowy miały bowiem odbywać się między dyplomatami, a nie wojskowymi. Chávez wycofał z Kolumbii ambasadora i umieścił kontakty Kolumbia-Wenezuela w zamrażarce, zadeklarował jednak chęć podjęcia się dalszych mediacji. Prezydent Kolumbii w odpowiedzi na decyzje Wenezueli, oskarżył go o to że legitymizuje terroryzm”, brak zainteresowania pokojem w Kolumbii i prowadzenie w regionie ekspansjonistycznej polityki.

Pod koniec 2007 Chávez za zgodą rządu Kolumbii wynegocjował z FARC uwolnienie senatorek Consuelo Gonzalez i Clary Rojas oraz jej syna Emanuela. Uwolnienie chłopca zostało opóźnione z powodu operacji wojska rządowego. 10 stycznia 2008 roku rebelianci uwolnili Rojas i Gonzalez w ręce Międzynarodowego Komitetu Czerwonego Krzyża. Jak się okazało, Emanuel został już wcześniej uwolniony i oddany do szpitala w San José del Guaviare. 13 stycznia Chávez wyraził dezaprobatę z powodu strategii walki FARC i stosowanych przez nią porwań. Prezydent Wenezueli wezwał też strony wojny do zakończenia walk w sposób pokojowy, wezwał rebeliantów do zakończenia walk i stwierdził, że wojna partyzancka należy w Ameryce Łacińskiej do historii.

W lutym 2008 roku FARC uwolnił czterech kolejnych przetrzymanych zakładników „jako gest dobrej woli” wobec prezydenta Cháveza, który pośredniczył w transakcji oraz wysłał do kolumbijskiej dżungli śmigłowce z logiem Czerwonego Krzyża aby na miejscu odebrały zakładników.

1 marca 2008 wojska kolumbijskie (rządowe) przypuściły szturm na obóz FARC znajdujący się zaledwie 1,8 kilometra od granicy z Ekwadorem. Żołnierze zabili 24 partyzantów, w tym Raula Reyesa – członka Centralnego Dowództwa organizacji. Akcja wojskowa doprowadziła do kryzysu andyjskiego roku 2008 pomiędzy prezydentem Kolumbii a prezydentem Ekwadoru, Rafaelem Correą, popartym przez Wenezuelczyków. Prezydent Rafael Correa stwierdził, że badania przeprowadzone na terenie obozu wykazały, że żołnierze FARC zostali zaatakowani we śnie, co świadczy, że operacja Kolumbijczyków nie miała charakteru defensywnego. W proteście przeciwko naruszeniu suwerenności terytorialnej, rząd Ekwadoru odwołał z Kolumbii ambasadora, a na granicę ekwadorsko-kolumbijską wysłał wojsko, analogicznie uczynił rząd Wenezueli. 6 marca Ekwador poparł też prezydent Nikaragui, Daniel Ortega, który zdecydował się na zerwanie stosunków dyplomatycznych z Kolumbią.

Do ogłoszenia końca kryzysu doszło w czasie spotkania Grupy z Rio, 7 marca 2008 w Santo Domingo. Na znak pojednania prezydenci Correa i Uribe podali sobie ręce.

Czwarta kadencja

Leczenie na Kubie

W czerwcu 2011 poinformowano, że Hugo Chávez jest chory na raka prostaty. W związku z chorobą Chávez wyjechał na leczenie na Kubę, gdzie przeszedł operacje chirurgiczne. 17 lipca 2011 w wiadomościach wenezuelskich stacji telewizyjnych poinformowano, że prezydent powrócił na Kubę, gdzie będzie kontynuował leczenie. W lutym 2012 przeszedł na Kubie kolejną operację.

Wybory i prezydentura

Operacje, którym poddał się Chávez w ciągu tego roku stawiały, zdaniem analityków, pod znakiem zapytania jego szanse ubiegania się o reelekcję w październiku 2012. Prezydent Boliwariańskiej Republiki Wenezueli, po kilkunastomiesięcznej chemio- i radioterapii, zapewnił, że nie ma już raka, a zdrowie pozwala mu w pełni na udział w zbliżających się wyborach.

Odbyły się one 7 października 2012, a głównym rywalem Cháveza był 39-letni Henrique Capriles Radonski. Pomimo że sondaże dawały urzędującemu prezydentowi znaczną przewagę, Hugo Chávez podczas swojego przemówienia 2 lipca w Hawanie wezwał swoich stronników, aby przygotowali się do ofensywy i nie podążali za triumfalizmem z powodu jego dwudziestoprocentowej przewagi nad przeciwnikiem. Po raz kolejny odniósł zwycięstwo w wyborach, uzyskując 55% głosów poparcia, podczas gdy Capriles Radonski zdobył 44% głosów i zaakceptował swoją przegraną. Frekwencja wyniosła 80%. 10 października 2012 Chávez mianował Nicolása Madura na stanowisko wiceprezydenta Wenezueli.

Przed wyborami Chávez spotkał się z dwukrotnym zdobywcą Oscara, amerykańskim aktorem i reżyserem Seanem Pennem. Do spotkania doszło w wenezuelskiej Valencii. Prezydent w trakcie spotkania przywitał aktora słowami: „dziękujemy bardzo, że nas znów odwiedzasz, drogi przyjacielu. Wszyscy jesteśmy Amerykanami – z północy, południa, środka. Niech żyje kontynent amerykański!”. Penn znany jest z aktywności politycznej, prowadzi działalność w organizacjach na rzecz praw człowieka i jest znanym krytykiem amerykańskiej polityki zagranicznej. Do podobnych spotkań doszło wcześniej kilkakrotnie, prezydent Wenezueli wsparł organizację założoną przez Penna zajmującą się pomocą dla ofiar trzęsienia ziemi na Haiti w 2010 r., a dzięki przyjaźni z Pennem, Chávez wstawił się za dwoma Amerykanami aresztowanymi w Iranie, przez co zostali oni uwolnieni i mogli wrócić do kraju.

10 grudnia 2012 Chávez wyjechał na Kubę, gdzie przeszedł czwartą już operację usunięcia nowotworu okolic miednicy. W ostatnich miesiącach swojego życia, miał trudności z wymową. 18 lutego 2013 został przewieziony z powrotem do Caracas i od tamtej pory, według oficjalnych komunikatów, pozostawał w szpitalu wojskowym, gdzie zmarł 5 marca tego samego roku, o 16:25 czasu lokalnego. Tego samego dnia wiceprezydent Nicolás Maduro ogłosił, że Chávez doznał infekcji dróg oddechowych i zmarł na raka prostaty. Według dowódcy straży prezydenckiej Wenezueli Jose Ornella, Chávez zmarł na zawał serca. W związku z jego śmiercią ogłoszono siedmiodniową żałobę narodową, a także zamknięto szkoły i uniwersytety do następnego poniedziałku i odwołano wydarzenia o charakterze rozrywkowo-kulturalnym i sportowym na znak szacunku. Siedmiodniową żałobę narodową ogłosiła Boliwia i Nikaragua. Trzydniową żałobę narodową ogłosiła Argentyna, Białoruś, Haiti, Peru, Chile, Brazylia, Ekwador, Urugwaj, Dominikana, Kuba i Antigua i Barbuda a jednodniową żałobę ogłosiła Dominika, Saint Vincent i Grenadyny, Gujana, Surinam, Sahara Zachodnia i Iran.

8 marca ciało zostało zabalsamowane i wystawione w Muzeum Rewolucji w Caracas.

Zgodnie z konstytucją obowiązki prezydenta do czasu organizacji nowych wyborów przejął wiceprezydent Nicolás Maduro.

Poglądy

Hugo Chávez określał swoje poglądy jako boliwarianizm, ideologię zapoczątkowaną przez Simóna Bolívara. Obok Bolívara pozostałymi postaciami, które wywarły wpływ na jego koncepcje, byli Simón Rodríguez (1769-1854) i Ezequiel Zamora.

Chávez deklarował poglądy lewicowe od czasów studiów na akademii wojskowej. W maju 1996 roku udzielił wywiadu Agustín Blanco Muñozowi, w którym stwierdził – „nie jestem marksistą, ale nie jestem antymarksistą. Nie jestem komunistą, ale nie jestem antykomunistą”. Od czasu objęcia urzędu prezydenckiego uległy one dalszej radykalizacji. Odrzucił umiarkowane ideologie (np. trzecią drogę) i opowiedział się za doktryną socjalizmu demokratycznego. Zapoczątkował nurt nazywany socjalizmem XXI wieku, który zakłada walkę o równość, wolność, solidarność i sprawiedliwość społeczną; pozostaje w opozycji do socjalizmu państwowego wdrażanego przez rządy ZSRR i Chińskiej Republiki Ludowej. Podkreślał rolę demokracji uczestniczącej – Chávez w okresie swoich rządów wprowadził Rady Gminne i Okręgi Boliwariańskie, instytucje oddolnej i uczestniczącej demokracji.

Chávez odżegnywał się od komunizmu i krytykował ZSRR, czytał prace Trockiego, w czasie pobytu w Moskwie w 2007 r. chwalił również idee Lenina. W artykule z okazji 143. rocznicy jego urodzin na stronie PSUV ukazał się artykuł, w którym stwierdzono: „Dla naszej rewolucji boliwariańskiej teoretyczne i praktyczne dziedzictwo Lenina jest niezbędne dla postępu w jego pogłębieniu, na drodze kierującej ku temu samemu socjalistycznemu horyzontowi”.

Z kolei w artykule „Pod sztandarem Marksa, Chrystusa i Bolivara!” prezydent wskazywał swoim zwolennikom, że chcąc przejść na wyższy etap rewolucji, muszą „pogłębić rewolucyjną świadomość i praktykę socjalistyczną, tak żeby zburzyć stare państwo burżuazyjne i otworzyć drogę do państwa socjalistycznego”. Opowiadał się jednak za wprowadzaniem socjalistycznych zmian drogą pokojową i określał się jako socjaldemokrata.

Znał różne tradycje socjalizmu latynoamerykańskiego, np. te, które reprezentowali kolumbijski polityk Jorge Eliecer Gaitán; prezydent Chile Salvador Allende, prezydent Peru Juan Velasco Alvarado; prezydent Panamy Omar Torrijos oraz kubańscy rewolucjoniści Ernesto Guevara i Fidel Castro. Pośredni wpływ na Cháveza wywarły pisma Amerykanina Noama Chomsky’ego i nauczanie Jezusa Chrystusa.

Życie prywatne

Był dwukrotnie żonaty. Jego pierwszą żoną była Nancy Colmenares pochodząca z biednej rodziny z Sabanety – rodzinnej miejscowości Cháveza. Hugo i Nancy mieli razem trójkę dzieci: Rosę Virginię, Maríe Gabriele i Hugo Rafaela. Para rozstała się wkrótce po zamachu stanu z 1992 roku. W czasie pierwszego małżeństwa, Chávez miał romans z historyczką Hermą Marksman a ich związek trwał dziewięć lat. Drugą żoną Cháveza była dziennikarka Marisabela Rodríguez de Chávez z którą rozwiódł się w 2000 roku. Z tego związku małżeństwo miało jedną córkę, Rosinés.

Był katolikiem, w młodości chciał zostać księdzem. Uważał, że jego socjalistyczne poglądy mają korzenie w naukach Jezusa Chrystusa (teologia wyzwolenia).

Polityka gospodarcza

Od czasu jego wyboru w 1998 do zamachu stanu w 2002 jego administracja prowadziła politykę zbliżoną do trzeciej drogi. Aż do śmierci w marcu 2013 administracja skierowała się w stronę demokratycznego socjalizmu. Polityka ta dotyczyła redystrybucji bogactw, reformy rolnej, demokratyzacji działalności gospodarczej za pośrednictwem samorządów i tworzenie spółdzielni. Biograf prezydenta, Nicholas Kozloff stwierdził iż Chávez nie zlikwidował kapitalizmu natomiast zrobił wiele aby powstrzymać najbardziej ekstremalne modele rozwoju neoliberalnego.

Na arenie międzynarodowej jego administracja próbowała zwiększyć niezależność kraju poprzez uniezależnienie wenezuelskiej ropy od wpływów państw europejskich i USA, w zamian za to rząd boliwariański promował integrację gospodarczą i polityczną z innymi narodami Ameryki Łacińskiej.

Według Iana Jamesa, powołującego się na szacunki Banku Centralnego Wenezueli, rząd kontrolował ten sam procent gospodarki co przed wyborem Cháveza w 1998 a sektor prywatny zajmował dwie trzecie gospodarki.

W 2009 wraz ze światowym kryzysem finansowym gospodarka Wenezueli skurczyła się o 2,9%.

W czerwcu 2010 Mark Weisbrot podał, iż w 2009 bezrobocie wyniosło 8%, podczas gdy w 1999 wynosiło ono 15%. Według danych przedstawionych przez Weisbrota w tym czasie liczba lekarzy zatrudnionych w sektorze publicznym wzrosła dziesięciokrotnie a liczba nauczycieli podwoiła się. Statystyki te zostały potwierdzone przez ONZ i Bank Światowy.

Według Centrum Badań Ekonomicznych i Politycznych (CEPR) wenezuelska gospodarka w latach 2004–2007 średnio rosła o 11,85%.

W okresie rządu Cháveza Wenezuela zgromadziła rekordowe rezerwy walutowe, która w 2006 osiągnęła 35 mld dolarów (czyli tyle samo co Kanada, która ma nieco wyższą populację). W przeliczeniu na mieszkańca rezerwa jest znacznie większa od Niemiec (55 mld dolarów).

Spółdzielczość, demokratyzacja gospodarki

Po 1998 z pomocą państwa (szkolenia techniczne i kredyty) powstało więcej niż 100 tysięcy spółdzielni, które zapewniały pracę dla półtora miliona osób. W 2005 roku około 16% obywateli było zatrudnionych w spółdzielniach.

W skład rad komunalnych wchodzi 150-200 lub więcej rodzin na obszarze miejskim lub 15-20 na obszarze wiejskim. Rady stanowią jedną z form demokracji bezpośredniej. Decyzje rad są wiążące dla władz lokalnych. W 2007 utworzono 21 000 takich grup, a w 2009 już 30 179. Począwszy od roku 2007, około 30% funduszy państwowych było bezpośrednio kontrolowanych przez rady komunalne (założono, że ostatecznie mają one kontrolować 50% funduszy).

W 2007 utworzono 300 banków komunalnych, które otrzymały od rządu 70 mln dolarów. Celem banków jest udzielanie lokalnych mikrokredytów. Z tych funduszy rady zrealizowały tysiące projektów społecznościowych, tj. brukowanie ulic, tworzenie obiektów sportowych, budowa centrów medycznych i budowa systemów kanalizacyjnych i wodociągowych. Do 2008 roku było ponad 3500 takich banków, które otrzymały 140 mln dolarów. W 2009 roku banki te otrzymały 1600 mln dolarów.

W 2009 powołano ministerstwo komunalne nadzorujące wszystkie projekty komunalne. Od września 2010 roku utworzono 30 tys. rad komunalnych. W 2010 roku wybudowano 184 komuny i tysiące mieszkań rodzinnych, na projekt ten wydano 23 mln dolarów. Niektóre z nowo utworzonych gmin produkowały własne jedzenie i były w stanie współdecydować o zarządzaniu funduszami rządowymi. We wrześniu na projekty socjalne rad komunalnych prezydent przeznaczył 876 mln boliwarów (203 mln dolarów). W dyskusji z ministrem komunalnym Isis Ochoą Chávez skrytykował biurokrację, mówiąc że wszystkie projekty powinny być realizowane nie przez biurokratów, lecz przez rady.

Upaństwowienie

Rząd na przełomie lat 2007 i 2008 w ramach swojej polityki redystrybucji bogactwa i zmniejszania wpływów korporacji międzynarodowych znacjonalizował wiele gałęzi przemysłu.

W 2007 rząd kupił 28,5% (572 mln dolarów) amerykańskiej firmy Verizon Communications, według agencji Reuters odszkodowanie dla firmy było uczciwe. Wcześniej wykupiono 82% własności amerykańskiej korporacji AES Corp, płacąc jej 740 mln dolarów, zdaniem analityków finansowych cytowanych przez Reuters cena ta była sprawiedliwa.

W 2008 po miesięcznym strajku i sporami w zarządzaniu firmą, rząd znacjonalizował spółkę stalową kontrolowaną przez argentyński Sdor. W kwietniu 2008 roku znacjonalizowało przemysł cementowy. Wykupiono zakłady należącego do szwajcarskiego Holcim, francuskiego Lafarge i meksykańskiego Cemex. Holcim i Lafarge pozostały partnerami mniejszościowymi kontrolującymi od 10 do 15 procent akcji.

Nacjonalizacji uległy też największe firmy telefoniczne i produkujące urządzenia elektryczne. W 2008 roku rząd nakazał wstrzymanie budowy centrum handlowego, zamiast tego ziemia została upaństwowiona a zamiast centrum handlowego zaplanowano wybudowanie na niej szpitalu lub uczelni.

Na początku lutego 2009 upaństwowiono amerykański koncert spożywczy Cargill.

W połowie roku rząd czasowo przejął kontrolę nad plantacjami kawy Fama de America i Cafe Madrid, był to efekt oskarżenia producentów o tzw. chomikowanie i nielegalny przemyt do Kolumbii.

Wydatki socjalne

Od 1998 do 2012 suma większości wydatków socjalnych państwa. Wydatki na edukację jako odsetek PKB w 2006 roku wyniósł 5,1% (w porównaniu do 3,4% ostatniego roku rządu Caldera). Wydatki na ochronę zdrowia wzrosły z 1,6% PKB w 2000 do 7,71% w 2006. Po ulewnych deszczach z 2010 roku administracja zdecydowała o tym że współorganizowany z Chinami, Iranem i Białorusią projekt budowy tanich mieszkań dla najbiedniejszych stanie się najwyższym priorytetem rządu.

Według Teresy A. Meade popularność Cháveza była skutkiem polityki socjalnej i zdrowotnej na której najbardziej skorzystały uboższe klasy społeczne.

Poparł utworzenie Misji Boliwariańskich których celem było dostarczanie społeczeństwu usług publicznych (kulturowych, socjalnych i ekonomicznych). Raport OPA z 2010 roku wśród osiągnięć rządu Wenezueli wymienił – likwidację analfabetyzmu, ubóstwa, rozwój systemu opieki zdrowotnej, postęp gospodarczy i społeczny.

Rząd utworzył rozległy program mikrokredytów ukierunkowanych w stronę ubogich dzięki czemu mogli oni zakładać własne małe przedsiębiorstwa. Utworzono kilka banków mikrokredytów w tym Banco del Pueblo (Bank Ludowy), Banco de la Mujer (Bank Kobiet) i Fondo de Desarollo Microfinanciero. W 2001 roku uchwalono przepisy zobowiązujące banki do przeznaczeni a ich kapitale co najmniej 3% na mikrokredyty.

W ramach programu „misja Miracle” Wenezuela i Kuba zapewniły bezpłatną opiekę zdrowotną ponad 1.139.798 osobom (od lipca 2010 średnio 5000 operacji na tydzień w 74 ośrodkach medycznych w całej Wenezueli). Z programu skorzystało też kilka tysięcy osób z innych krajów Ameryki Łacińskiej w tym z Argentyny, Boliwii, Brazylii, Kostaryki, Chile, Dominikany, Ekwadoru, Gwatemali, Nikaragui, Paragwaju, Peru i Urugwaju.

Według indeksu ONZ w okresie prezydencji Cháveza jakość życia Wenezuelczyków poprawiła się, Komisja Gospodarcza ONZ ds. Ameryki Łacińskiej podaje że stopa ubóstwa spadła z 48,6% w 2002 roku do 29,5% w 2011. Misje boliwariańskie pociągnęły za sobą m.in. budowę tysięcy darmowych klinik dla ubogich czy też objęcie miliona dorosłych Wenezuelczyków kampanią literacką.

Ekonomista Mark Weisbrot podaje że w czasie jego prezydentury stopa ubóstwa została zredukowana o ponad połowę (z 54% gospodarstw domowych w półroczu 2003 roku do 26% na koniec 2008). Skrajne ubóstwo spadło o 72%. Według współczynnika Giniego miara nierówności społecznych spadła z prawie 0,5 w 1998 do 0,39 w 2011 roku – na półkuli zachodniej Wenezuelę wyprzedziła jedynie Kanada.

W latach 1998–2006 wskaźnik umieralności niemowląt spadł o 18,2%.

Reforma rolna

Rząd wprowadził kilka ustaw mających na celu wspieranie niezależności żywnościowej poprzez zwiększenie krajowej produkcji rolnej Wenezueli i bardziej sprawiedliwej redystrybucji niewykorzystanych gruntów rolnych. Przed Chávezem 75% użytków rolnych należało do 5% właścicieli ziemskich. Większość gruntów skupionych była w nieproduktywne latyfundia. Wprowadzone przez Cháveza prawo ziemi założyło, że takie gospodarowanie ziemią jest nielegalne i wprowadzało nakaz dystrybucji takich ziem między rodziny, które potrzebowały ziemi do uprawy żywności. W styczniu 2009 roku rząd rozdzielił prawie 2.700.000 hektarów (prawie 1/3 latyfundiów istniejących przed 1998) między 180 tys. bezrolnych rodzin chłopskich.

Gwałtownie wzrosła suma udzielanych kredytów rolnych – w 1998 roku wyniosła ona 164 miliony dolarów natomiast w 2008 już 7,6 miliarda dolarów. Wiele kredytów zostało przyznanych nie przez biurokratów rządowych, lecz przed lokalne rady komunalne. Dodatkowo, w 2008 roku, wprowadzono kilka ustaw zobowiązujących do udzielenia pomocy finansowej drobnym rolnikom (np. program redukcji zadłużenia).

Administracja zaczęła oferować bezpłatną pomoc techniczną i edukacyjną dla rolników poprzez uruchomienie Narodowego Instytutu Rolniczego (INIA), wykonującego badania rolnicze.

Rząd próbował na szeroką skalę wprowadzić rolnictwo miejskie. W Caracas ruszył program Organoponico Bolivar I wzorowany na kubańskim organoponico. Wenezueli nie udało się powtórzyć kubańskiego sukcesu tegoż programu ze względu na większe zanieczyszczenia obszarów miejskich Wenezueli.

Ropa naftowa

W okresie prezydencji Cháveza główną gałęzią gospodarki Wenezueli był przemysł naftowy. Prezydent zyskał sobie w OPEC reputację jastrzębia cenowego – zwolennika rygorystycznego egzekwowania kwot produkcji i docelowego wzrostu cen ropy. W marcu 1999 roku minister ropy naftowej Alí Rodríguez Araque ogłosił, że celem administracji Wenezueli było zwiększenie aktywności tejże organizacji i dążenie do odwrotu organizacji od kursu proamerykańskiego.

Według amerykańskiego ekonomisty Marka Weisbrota ekspansja rządu w politykę naftową rozpoczęła się w pierwszym kwartale 2003. Od tamtego czasu PKB wzrosło dwukrotnie i skorygowano inflację.

W 1999 wydobycie ropy wynosiło 3 120 000 baryłek dziennie, w 2007 natomiast 2 949 000 baryłek. Od 1998 do 2008 cena ropy wzrosła o 660%, co doprowadziło do znacznego zwiększenia zysku z tej branży. Według Cannona przychody państwa z ropy naftowej zwiększyły się z 51% w 2000 do 56% w 2006, natomiast eksport ropy wzrósł z 77% (1997) do 89% w 2006. Według niego nastawienie gospodarki na ropę było jednym z największych problemów przed którym stał ówczesny rząd Wenezueli.

W dniu 13 listopada 2001 Zgromadzenie Narodowe uchwaliło ustawę naftową, która w życie weszła w styczniu 2002. Nowa ustawa wymagała, aby co najmniej 51% PDVSA (wenezuelska spółka naftowa) była własnością rządu. Oprócz tego ustawa zwiększała z 19,6% do 30% koszt licencji wypłacanych przez zagraniczne korporacje. Administracja wykorzystała fundusze PDVSA do wspierania projektów socjalnych, w 2004, 1,5 mld dolarów (budżet organizacji wyniósł 15 miliardów) zostało przeznaczonych do finansowania programów socjalnych, później ta suma została podniesiona do czterech miliardów dolarów rocznie. Zlikwidowano niektóre aktywa w PDVSA należące do amerykańskiej spółki Citgo oskarżanej przez dużą część społeczeństwa o korupcję.

Według ministra finansów Nelsona Merentesa w przeciwieństwie do poprzednich budżetów, budżet z 2006 roku pozyskał więcej dochodów z podatków niż z przemysłu naftowego.

Polityka podatkowa

Rząd wprowadził kilka nowych podatków od towarów luksusowych i niepriorytetowych. Reformy te miały na celu kontrolę inflacji oraz zmniejszenie obarczenia podatkami biedniejszych.

Od listopada 2007 do końca roku, wszystkie transakcje bankowe między firmami miały 1,5% wyodrębnionego podatku antyinflacyjnego.

W 2007 rząd zmniejszył podatek od sprzedaży podstawowych towarów z 14 do 9 procent i wyraził plan ostatecznego zlikwidowania tegoż podatku. Od marca 2009 roku na pokrycie kosztów redukcji cen ropy naftowej stawka podatku VAT została podniesiona do 12%.

W październiku 2009 roku ogłoszono zwiększenie podatków na papierosy i alkohol co miało zmniejszyć ich zużycie.

Polityka żywnościowa

W latach 80. i 90. indeksy wartości odżywiania i zdrowia dla Wenezueli były na ogół niskie, a nierówności społeczne w dostępie do żywności były wysokie. Chávez twierdził, że jego celem jest osiągnięcie dla Wenezueli suwerenności żywnościowej. Głównym elementem tej polityki było ustalenie w 2003 roku pułapów cen podstawowych artykułów żywnościowych. W 2012 roku całkowite zużycie żywności wynosiło 26 milionów ton, a więc od 2003 roku odnotowano wzrost konsumpcji wynoszący 94,8%.

Według oficjalnych danych ministerstwa ziemi i rolnictwa, w ciągu ostatniej dekady produkcja soi wzrosła o 858% (do 54 420 ton) natomiast produkcja ryżu o 84% (osiągając poziom blisko 1,3 miliona ton rocznie). W okresie administracji Cháveza zaobserwowano również znaczące zwiększenie produkcji mleka, według niektórych źródeł w ciągu dziesięciu lat wzrosło ono nawet o 50%. W latach 1998–2006 liczba zgonów z niedożywienia spadła o 50%. W październiku 2009 roku, Dyrektor Narodowego Instytutu Żywienia (INN) Marilyn Di Luca poinformował, że średnie dzienne spożycie kalorii osiągnęło 2790 kalorii a niedożywienie spadło z 21% (1998) do 6%.

W marcu 2009 rząd ustalił minimalne kwoty produkcyjne na dwanaście podstawowych produktów spożywczych, w tym ryżu białego, oleju, kawy, cukru, mleka w proszku, sera i sosu pomidorowego. Równocześnie pomiędzy drobnych przedsiębiorców rozdystrybuowano 5 000 000 hektarów gruntów rolnych należących do wielkich właścicieli ziemskich.

Likwidacja niedoborów osiągnięta została poprzez zwiększenie produkcji krajowej, osiągniętej kosztem nacjonalizacji dużej części przemysłu spożywczego. Polityka ta utrudniła import towarów z zewnątrz i zwiększyła uzależnienie od produkcji krajowej, jednocześnie wzrósł popyt na podstawowe produkty spożywcze. Zdaniem niektórych komentatorów taka polityka może w przyszłości doprowadzić do ponownego wzrostu niedoborów.

W ramach strategii bezpieczeństwa żywnościowego rząd w 2003 roku otworzył sieć ogólnokrajowych supermarketów Mercal. W 2005 było 13 392 supermarketów Mercal, 102 magazyny i 125 000 Mercalitos (małe Mercals) oraz kilkaset spółdzielni i innych podmiotów działających w połączeniu z Mercal. W kolejnych latach sieć dysponowała 16 600 placówkami zatrudniającymi 85 000 pracowników. Supermarkety dystrybuowały żywność po bardzo obniżonych cenach (często ceny w porównaniu z marketami prywatnymi niższe były o 40%) i na terenie całego kraju utworzyły 6000 stołówek gotujących tanie zupy. Jednocześnie znacjonalizowana została część supermarketów prywatnych. W 2008 roku Mercal sprzedała 1 250 000 ton żywności. Według ministra handlu Richarda Canana podstawowe pakiety żywności, które oferuje Mercal, w porównaniu do innych supermarketów są tańsze o 30%, niektóre produkty (ser, mięso) są tańsze o 50–60%.

Mercal wraz z państwowymi stołówkami stanowiły 22% krajowej dystrybucji żywności.

Współpraca gospodarcza z innymi państwami

Od 1998 nastąpiło zwiększenie wymiany handlowej Chin i Wenezueli. Do 1999 wymiana chińsko-wenezuelska była mniejsza niż 500 milionów dolarów rocznie, natomiast w 2009 osiągnęła ona 7,5 miliarda dolarów, co uczyniło Chiny drugim pod względem wielkości partnerem handlowym Wenezueli.

Jednym z kluczowych celów jego administracji było utworzenie bloku politycznego, handlowego zwanego ALBA (Bolwiariański Sojusz dla Ameryk). ALBA działała jako alternatywa dla FTAA. Wenezuela deklarowała, że procesy decyzyjne FTAA są niedemokratyczny a działalność tegoż organu zwiększa siły korporacji kosztem suwerenności narodowej.

Do ALBA oprócz Wenezueli dołączyły Kuba, Nikaragua, Honduras, Boliwia i Dominikana. W ramach działalności grupy Kuba w zamian za zniżki na wenezuelską ropę dostarczyła tysiące wykwalifikowanych lekarzy i nauczycieli. Sam Chávez określił ALBA jako elastyczny model integracji Ameryki Łacińskiej, który stawia kwestie społeczne w czołówce.

Wenezuela zaproponowała utworzenie wirtualnej waluty SUCRE (nazwa ta nadana została na cześć generała Antonio José de Sucre, bohatera walk o niepodległość państw Ameryki Łacińskiej) służącej do wymiany handlowej między członkami ALBA. Waluta ta wzorowana ma być na euro (z początkowych lat jego istnienia) i rublu transferowym. SUCRE ma zastąpić dolara jako walutę rezerwową, a w konsekwencji zmniejszyć kontrolę USA nad gospodarką Ameryki Łacińskiej i zwiększyć stabilność rynków regionalnych.

Chávez ogłosił wycofanie się Wenezueli z Międzynarodowego Funduszu Walutowego i Banku Światowego po tym gdy Wenezuela spłaciła wszelkie długi dla obu instytucji. Prezydent skrytykował obie instytucje jako narzędzia polityki imperialnej, która ma na celu wykorzystanie biednych krajów. Mimo zapowiedzi Wenezuela pozostała członkiem obu instytucji.

W 2005 rząd Wenezueli wezwał Argentynę i Brazylię do utworzenia wspólnego bloku w ramach którego trzy kraje miałyby negocjować zadłużenie zagraniczne. Prezydent Wenezueli zasugerował, że co najmniej 10% wszystkich długów zagranicznych państw latynoskich powinno być wpłacanych do „Międzynarodowego Funduszu Humanitarnego”.

Transport

Transport kolejowy w Wenezueli nie istnieje praktycznie od 1950. Obecnie Instituto de Ferrocarriles del Estado pracuje na wielu liniach a celem tejże organizacji jest zapewnienie do 2020 roku znacznej poprawy infrastruktury kolejowej kraju.

Na początku sierpnia 2008 prezydent zapowiedział, że kraj będzie współpracował z Argentyną i Brazylią w celu budowy transportu kolejowego, który połączy Caracas z Buenos Aires (wraz z miastami pomiędzy).

Rząd w okresie kadencji Cháveza rozpoczął Narodowy Plan Rozwoju Kolejowego, mający na celu utworzenie 15 linii kolejowych w całym kraju (do 2030 ma powstać 500 mil (13700 km)). Sieć jest budowana we współpracy z koleją chińską, która współpracuje z Wenezuelczykami także przy budowie fabryk torów, wagonów kolejowych i lokomotyw.

Polityka zagraniczna

W 2002 Wenezuela wstąpiła od Grupy 77 – międzynarodowego forum dyskusji na temat sposobów i metod przebudowy międzynarodowych stosunków gospodarczych, w celu zwiększenia transferu środków finansowych z państw bogatej Północy na rzecz biedniejszego Południa.

W sierpniu 2006 Wenezuela starała się o miejsce w Radzie Bezpieczeństwa ONZ. W głosowaniu starła się z Gwatemalą, która poparta została przez Stany Zjednoczone. Wenezuela poparta została natomiast przez kraje Afryki, Rosję i Ligę Arabską. Ostatecznie miejsce drogą kompromisu zdobyła Panama.

W 2010 odwiedził Rosję, Iran, Libię, Syrię, Portugalię, Ukrainę i Białoruś (zarówno Ukraina i Białoruś były odbiorcami wenezuelskiej ropy). W trakcie wizyt podpisał szereg umów międzypaństwowych.

Szczyt ONZ w 2005

15 września 2005 na szczycie ONZ, Chávez potępił neoliberalny model globalizacji przyjęty w ramach Konsensu Waszyngtońskiego. Model ten określił jako całkowicie oszukańczy i szkodliwy. W odniesieniu do polityki bloków tj. Północnoamerykański Układ Wolnego Handlu, FTAA i CAFTA stwierdził, że polityka wolnorynkowa jest przyczyną wszelkiego zła i tragedii, które aktualnie ponosił Trzeci Świat.

Na szczycie przedstawił również osiągnięcia alternatywnego modelu rozwoju przyjętego przez jego kraj. Prezydent wymienił dorobek swoich programów opieki społecznej, stwierdził iż milion czterysta sześć tysięcy Wenezuelczyków nauczyło się czytać pisać natomiast edukację rozpoczęło trzy miliony mieszkańców kraju, którzy do tej pory byli wyeliminowani z edukacji ze względu na ubóstwo, siedemnaście milionów Wenezuelczyków (niemal 70% ludności) po raz pierwszy w historii otrzymało dostęp do uniwersalnej opieki zdrowotnej, 1700 ton żywności po znacznie obniżonych cenach przekazywanych jest do ponad 12 milionów ludzi (połowa mieszkańców kraju) natomiast jeden milion dostaje żywność całkowicie za darmo.

Jako śmiertelne zagrożenie dla ludzkości określił globalny status quo, wyczerpanie ropy i globalne ocieplenie.

Po przemówieniu odwiedził Bronx, gdzie 17 września wygłosił przemówienie w miejscowym kościele. Na przemowie do wiernych podkreślił, że jakkolwiek ma pretensje do polityki zagranicznej administracji Busha to nie może mieć o nią pretensji do zwykłych Amerykanów.

Integracja latynoamerykańska i karaibska

Głównym celem polityki zagranicznej była integracja gospodarcza i społeczna państw Ameryki. Odbywało się to przez zawieranie dwustronnych umów wymiany handlowej i wzajemnej pomocy, tym tzw. dyplomacji naftowej.

Wenezuela ściśle współpracowała z sąsiadami zwłaszcza w dziedzinie energetyki i procesu integracyjnego już po Szczycie Ameryk w 1997. W tym samym roku Wenezuela ratyfikowała Ogólnoamerykańską Konwencję Przeciw Korupcji. W okresie rządów Cháveza Wenezuela nawiązała dwustronne stosunki handlowe z Brazylią, gdzie nabywano broń, i Kubą, dokąd dostarczano ropę. Wenezuela finansowała i zbudowała warty 300 mln dolarów ropociąg dzięki któremu dostarczano do Kolumbii gaz. Kraj zainicjował system wymiany argentyńsko-wenezuelski dzięki któremu Wenezuela dostarczała Argentyńczykom ropę natomiast Argentyna odpowiedzialna była za dostawy mięsa i produktów mlecznych.

Kraj przystąpił do Grupy przyjaciół Haiti przy ONZ, a w 2002 do bloku Mercosur. Wenezuela opowiedziała się przeciwko postulowanej przez USA izolacji Kuby i za budową więzi pomiędzy krajami rozwijającymi się. Z inicjatywy Wenezueli powołano PetroCaribe – blok państw regionu Karaibów prowadzących między sobą wymianę naftową (Antigua i Barbuda, Bahamy, Belize, Dominika, Dominikana, Grenada, Gujana, Jamajka, Saint Lucia, Saint Kitts i Nevis, Saint Vincent i Grenadyny, Surinam, Wenezuela, Haiti i Nikaragua); Petrosur i panamerykańską stację telewizyjną teleSUR.

Do państw zaprzyjaźnionych liderów Ameryki Łacińskiej, tj. Morales, Ortega czy Castro, których łączyła wizja socjalistycznych, boliwariańskich reform, Chávez w ramach programu PetroCaraibe dostarczał tanią ropę.

Relacje z krajami Ameryki

Ameryka Północna, Środkowa i Karaiby

W XXI wieku pogorszyły się historycznie przyjazne stosunki na linii Wenezuela-USA. Chávez był bardzo krytyczny wobec amerykańskiej polityki gospodarczej i zagranicznej. Prezydent często określał ten kraj jako imperium. W okresie 2008-2009 Wenezuela czasowo zamroziła stosunki dyplomatyczne z USA.

Jednym z bliższych sojuszników Wenezueli w regionie stała się Antigua i Barbuda, kraj ten w czerwcu 2009 roku został członkiem Boliwariańskiego Sojuszu dla Ameryki ALBA i bloku PetroCaribe. W tym samym roku, po tym gdy w wyniku skandalu finansowego upadło imperium gospodarcze amerykańskiego oszusta Allena Stanforda od którego inwestycji kraj był silnie uzależniony, Antigua i Barbuda dostała z Wenezueli 50 milionów dolarów pomocy.

Chávez publicznie popierał lewicowy FSLN, Daniela Ortegę kandydata na prezydenta Nikaragui. Jeszcze przed zwycięstwem Ortegi Wenezuela oferowała burmistrzom miast znajdujących się pod kontrolą partii sandinistów dostawy ropy po znacznie zaniżonych cenach.

Wenezuela utrzymywała napięte stosunki z Meksykiem rządzonym przez prezydenta Vicente Foxa. 10 listopada 2005 roku w trakcie przemówienia w Caracas, Hugo Chávez określiła Foxa jako szczeniaka imperium. Prezydent Wenezueli miał za złe Foxowi uczestnictwo w FTAA i zarzucał mu wsparcie dla amerykańskich interesów handlowych. Ponownie zaatakował Foxa 13 listopada 2005 roku w swoim cotygodniowym talk-show Alo Presidente. Fox w odpowiedzi na uwagi Cháveza zagroził wydaleniem z Meksyku ambasadora Wenezueli i zażądał od prezydenta tego kraju przeprosin. Chávez nie przeprosił Foxa, a w reakcji na jego groźby nakazał ambasadorowi Vladimirowi Villegasowi powrót do Caracas. Następnego dnia z Caracas odwołany został ambasador Meksyku. Pełne stosunki dyplomatyczne między Meksykiem i Wenezuelą przywrócono w sierpniu 2007 roku, po tym gdy do obydwu państw powrócili ambasadorzy.

Argentyna i Brazylia

Administracja boliwariańska pracowała wraz z Brazylią nad szeregiem projektów regionalnych. Z inicjatywy obu państw utworzono Bank Południa (BancoSur), instytucję która stara się zastąpić Międzynarodowy Fundusz Walutowy. W odróżnieniu od MFW, Bank Południa według założeń ma odejść od uciążliwych warunków udzielania pożyczek (MFW jako warunek pożyczek żąda od państw cięć programów socjalnych), organizacja deklaruje bardziej przyjazne podejście dla rozwoju. Pozostałymi krajami które wykazały zainteresowanie projektem były – Boliwia, Ekwador, Kolumbia, Paragwaj i Urugwaj.

Wenezuela nawiązała kompleksowe, przyjazne stosunki z Argentyną rządzoną przez Nestora, a następnie Cristine Fernandez de Kirchner. Kraje podpisały szereg gospodarczych umów dwustronnych. W sierpniu 2007 roku pewne kontrowersje wywołało w argentyńskich mediach zatrzymanie przez policję wenezuelskiego biznesmena, który chciał rzekomo przemycić pieniądze na kampanię prezydencką Cristiny Fernandez.

W 2005 Chávez zasugerował Argentynie i Brazylii utworzenie sojuszu, w ramach którego kraje te negocjowały by spłatę zadłużenia zagranicznego. W 2008 roku Argentyna, Brazylia i Wenezuela ruszyły z projektem budowy transportu kolejowego, który połączy stolicę Wenezueli i Argentyny.

W listopadzie 2008 Wenezuela nałożyła na brazylijskiego giganta budowlanego Odebrecht obowiązek spłaty podatku wynoszącego 282 mln dolarów. Odrebrecht zadeklarował, że wpłacił już pełną niezależność podatkową za cały rok i nie zamierza płacić nowego rachunku. Wenezuelski organ podatkowy Seniat dał Odebrechtowi 15 dni na odwołanie się od decyzji sądu.

Kraje ALBA

Najsilniejszym poparciem Wenezueli cieszył się prezydent Boliwii Evo Morales. Zanim Morales został wybrany prezydentem kraju, w 2005 roku rząd boliwariański oskarżony został o wspieranie serii strajków i blokad organizowanych przez opozycję na czele z Moralesem.

Po zwycięstwie wyborczym w 2006 Morales ogłosił światu że łączy się z Wenezuelą w walce z „neoliberalizmem i imperializmem”. Jego rząd rozpoczął współpracę z Wenezuelą w zakresie wymiany informacji i zasobów rolniczych, ochrony zdrowia, edukacji oraz polityki energetycznej.

W czasie zamieszek boliwijskich w 2008 Chávez poparł Moralesa i oskarżył USA o agitację w prowincjach wrogich Moralesowi. Morales oświadczył, że ambasador USA, Philip Goldber, jest w Boliwii personą non grata. W geście solidarności z Boliwią, amerykańskiego ambasadora wydalono również z Caracas, a ambasador Wenezueli w Waszyngtonie powrócił do kraju. Chávez ogłosił, że ambasador Bernardo Alvarez wróci do USA po zmianie rządu tegoż kraju.

Wenezuela dofinansowała program „Bolivia cambia, Evo cumple” Moralesa blisko 80 milionami dolarów.

Prezydent Ekwadoru Correa nawiązał bliskie stosunki z rządem boliwariańskim. Wenezuelczycy największe poparcie dla prezydenta Ekwadoru pokazali w trakcie kryzysu andyjskiego – w obliczu kryzysu wywołanego naruszeniem suwerenności Ekwadoru przez Kolumbię, Chávez poparł Ekwador i wysłał wojsko na granicę wenezuelsko-kolumbijską.

Peru

W 2001 r. nowo wybrany prezydent Peru Alejandro Toledo oskarżył administrację Wenezueli o ukrywanie i chronienie Vladivimira Montesinosa, oskarżonego o nadużycia (m.in. w walkach z maoistycznymi partyzantami z grupy Świetlisty Szlak) szefa wywiadu okresu fujimorizmu. Oskarżenie wywołało poważny spór dyplomatyczny między dwoma krajami. Kryzys rozpoczął się po tym gdy minister spraw wewnętrznych Peru, Antonio Ketin Vidal oskarżył oficerów wenezuelskiego wywiadu o tajne działania przeciw peruwiańskim i amerykańskim agentom próbującym uchwycić Montesinosa. W kwietniu 2001 roku dziennikarka Patricia Poleo napisała jakoby to miała na własne oczy widzieć na terenie Wenezueli byłego szefa wywiadu Peru. W czerwcu tego roku służby Wenezueli aresztowały Montesinosa.

Rząd Peru, mimo zatrzymania Montesinosa przez Wenezuelczyków, podtrzymywał wersję, według której to FBI i służby bezpieczeństwa Peru miały odegrać w zatrzymaniu najważniejszą rolę. Po oskarżeniach Toledo i po mającej miejsce (zdaniem Wenezuelczyków) bezprawnej działalności Peru na terenie kraju, Chávez wycofał przedstawiciela Wenezueli z Peru.

Prawicowa prasa wenezuelska o obecności Montesinosa w Wenezueli informowała jeszcze miesiąc przed jego zatrzymaniem. Reprezentujący stanowisko rządu Wenezueli, José Vicente Rangel zdementował doniesienia prasowe (nie wiadomo czy rząd nie wiedział jeszcze o miejscu przebywania szefa wywiadu, czy też nie chciał sprowokować go do ucieczki w obawie przed zatrzymaniem). Doradca prezydenta Toledo, Gustavo Goritti, stwierdził iż Chávez nie miał innego wyjścia jak nakazać aresztowanie Montesinosa ze względu na presję jaką wywierało na niego FBI po rzekomym aresztowaniu w Miami oficera wenezuelskiego, który miał wycofywać z banku pieniądze przeznaczone dla Vladimira Montesinosa.

Do kolejnego zgrzytu między peruwiańskimi i wenezuelskimi politykami doszło jeszcze w tym roku, gdy prezydent Wenezueli uczestniczył w inauguracji prezydenckiej Toledo, w trakcie wydarzenia członkowie kongresu Peru nazwali go dyktatorem.

W okresie od stycznia do marca 2006 Chávez komentował przebieg peruwiańskiej kampanii prezydenckiej. Prezydent poparł kandydata lewicy Ollanta Humalę, natomiast kandydata centrolewicowego Amerykańskiego Rewolucyjnego Sojuszu Ludowego, Alana Garcíę Péreza określił jako „nieodpowiedzialnego demagoga i złodzieja”, kandydatkę centroprawicowcy Lourdes Flores określił jako „kandydata oligarchii”. Jego poparcie dla Humali przyniosło odwrotny efekt, gdyż García używał go jako pretekstu do ataku na Humallę i oskarżeń wobec rządu Wenezueli o ingerencję w sprawy wewnętrzne Peru a oba kraje wycofały swoich ambasadorów.

Normalne stosunki dyplomatyczne między krajami przywrócono w 2007 roku. Do ostatniego sporu między krajami doszło w kwietniu 2009 roku, gdy Peru udzieliło azylu politycznego rywalowi Cháveza oskarżonemu o korupcję, Manuelowi Rosalesowi. Udzielenie Rosalesowi azylu zaowocowało ponownym odwołaniem wenezuelskiego dyplomaty z Peru.

Spór międzypaństwowy zakończył się w 2011 r., gdy prezydentem Peru wybrany został przyjazny Wenezueli Humala.

Kolumbia

Pod koniec 2004 r. służby Wenezueli aresztowały wysokiego rangą przedstawiciela partyzantki FARC, Rodrigo Grande. Przedstawiciel grupy został następnie przewieziony do przygranicznego miasta Cúcuta. Prezydent Kolumbii Álvaro Uribe skrytykował postawę Cháveza, który jego zdaniem nie był skory do współpracy z kolumbijskimi organami ścigania. W obliczu kryzysu Wenezuela tymczasowo zerwała więzi handlowe i dyplomatyczne z Kolumbią.

Prezydent odegrał dużą rolę w mediacjach z FARC nt. wymiany jeńców. Prezydent Kolumbii zerwał mediacje po tym gdy Chávez skontaktował się z kolumbijskim wojskowym, Mario Montoyą Uribe – rozmowy miały odbywać się bowiem między dyplomatami, a nie wojskowymi. Po zerwaniu dialogu, strona wenezuelska wycofała z Kolumbii swojego ambasadora i umieściła stosunki wenezuelsko-kolumbijskie w zamrażarce.

W 2008 r., w okresie trwania kryzysu andyjskiego, w którym Kolumbia naruszyła granice Ekwadoru, Wenezuela i Nikaragua poparła Ekwadorczyków, a Chávez w geście solidarności z Ekwadorczykami nakazał wysłać na granicę z Kolumbią oddziały wojskowe.

We wrześniu 2009 Kolumbia zawarła z USA nową umowę, na mocy której USA zyskała dostęp do kolumbijskich baz lotniczych. Chávez uznał ten krok za zagrożenie dla Wenezueli i w obawie przed działaniami militarnymi ze strony USA i Kolumbii zakupił w Rosji sprzęt wojskowy za prawie dwa miliardy dolarów.

Konflikt z Kolumbią zażegnano po tym gdy w sierpniu 2010 roku prezydentem kraju wybrany został Juan Manuel Santos.

Paragwaj

Wenezuela nawiązała bliższe stosunki z Paragwajem po tym, gdy prezydentem tego kraju został kandydat lewicy chrześcijańskiej Fernando Lugo, któremu udało się zlikwidować istniejący od 60 lat monopol prawicowej Partii Kolorado.

Dotychczasową politykę USA w Paragwaju skrytykowały rządy Wenezueli, Argentyny, Brazylii, Boliwii i Ekwadoru, także i prezydent Lugo zrewidował nieco stanowisko proamerykańskie prezentowane przez prawicowe rządy – we wrześniu 2009 prezydent odwołał planowane ćwiczenia wojskowe z udziałem wojsk USA.

Po odwołaniu Lugo w 2012 Chávez oraz Rafael Correa potępili odwołanie jako parlamentarny zamach stanu i zapowiedzieli nieuznanie nowych władz. 29 czerwca 2012 Mercosur zawiesił członkostwo Paragwaju w organizacji do czasu przeprowadzenia kolejnych wyborów powszechnych w kwietniu 2013, nazywając odwołanie prezydenta Lugo „parlamentarnym zamachem stanu”.

Europa

Rosja

W okresie chavistowskim Wenezuela nawiązała z Rosją współpracę energetyczną i militarną. Ta druga zaowocowała wspólnymi ćwiczeniami sił zbrojnych obu państw i wizytą statków rosyjskiej marynarki wojennej w Wenezueli. Ponadto Wenezuela nabyła w Rosji broń wartą miliardy dolarów.

W dniu 27 lipca 2006 Chávez i Władimir Putin zapowiedzieli umowę, która pozwoli na import sprzętu wojskowego z Rosji do Wenezueli.

Prezydent odwiedził Moskwę dwukrotnie, raz w lipcu, a następnie we wrześniu 2008. Kolejnym krokiem w relacjach między krajami była wizyta rosyjskiego wicepremiera Igora Sieczina w Wenezueli. W listopadzie na łamach Komisji Międzynarodowej, przedstawiciele Rosji i Wenezueli omówili 46 potencjalnych umów o współpracy międzypaństwowej. Zaproponowano m.in. utworzenie międzypaństwowego banku inwestycyjnego, uruchomienie połączenia lotniczego między Caracas a Moskwą, budowę platformy gazowej u wybrzeży Wenezueli, przekazanie Wenezueli planów produkcji aut oraz kupno przez Wenezuelczyków rosyjskich samolotów i okrętów. Oba kraje zawiązały ze sobą porozumienia dotyczące wykorzystania energii jądrowej i badania kosmosu. Minister spraw zagranicznych Nicolas Maduro oznajmił, że oba kraje będą rozwijać energię jądrową w sposób pokojowy, dzięki czemu będzie można w przyszłości generować alternatywne źródła energii.

W listopadzie 2008 na Karaibach odbyły się manewry rosyjsko-wenezuelskie. Wśród statków floty rosyjskiej znalazł się okręt Piotr Wielki o napędzie atomowym. Zdaniem analityków manewry było odpowiedzią na geopolityczne wsparcie USA dla Gruzji w czasie wojny tego kraju z Rosją. We wrześniu 2009 Wenezuela była jednym z trzech krajów (drugim była Rosja) na świecie które uznały niepodległość Abchazji i Osetii Południowej, które ogłosiły niezależność od Gruzji. Po manewrach Chávez i prezydent Rosji Dmitrij Miedwiediew podpisali umowę o budowie w Wenezueli reaktora atomowego Fernandeza Humberto Moran. Chávez ujawnił, że rosyjscy technicy jądrowi pracowali w Wenezueli już wcześniej.

Rosjanie prowadzili sprzedaż myśliwców do Wenezueli, a Caracas zakupiło od nich 100 tys. karabinów Kałasznikow.

W październiku 2010 prezydent Wenezueli złożył w Rosji kolejną wizytę, podpisał tam umowę na budowę pierwszej wenezuelskiej elektrowni atomowej.

Serbia i Kosowo

21 lutego 2008 Chávez oznajmił, że Wenezuela nie uzna niepodległości Kosowa, i ostrzegł, że oddzielenie tego kraju od Serbii może wywołać na Bałkanach kolejną wojnę, która może skończyć się katastrofą. Porównał kryzys kosowski do sytuacji separatystycznego stanu Zulia w Wenezueli i departamentu Santa Cruz w Boliwii. Prezydent nazwał Kosowo historycznym i geograficznym regionem Serbii. Chávez oświadczył, że ws. Kosowa popiera stanowisko Rosji i ChRL oraz wyraził poparcie dla stanowiska rządu Hiszpanii w tej kwestii. Stwierdził. że nie może zrozumieć postawy państw uznających niepodległość Kosowa.

24 marca oskarżył Waszyngton o to że poprzez wspieranie niepodległości Kosowa stara się osłabić pozycję Rosji i Serbii. Kosowskiego premiera Hashima Thaçiego określił mianem terrorysty i zauważył, że Thaçi był w przyszłości przywódcą często posądzanych o terroryzm rebeliantów z UÇK ukrywającym się pod pseudonimem „Wąż”.

Hiszpania

Relacje Wenezueli z konserwatywnym premierem José Maríą Aznarem nie układały się najlepiej, Hiszpania jako drugie państwo oficjalnie uznało puczystowski rząd Pedro Carmona (pierwsze było USA).

W 2007 r., w trakcie chilijskiego Szczytu Iberoamerykańskiego, doszło do wymiany zdań między prezydentem Wenezueli a premierem i królem Hiszpanii. Premier Hiszpanii zaprotestował gdy Chávez nazwał byłego premiera Hiszpanii, José Aznara jako faszystę. Prezydent Wenezueli miał za złe Aznarowi jego poparcie dla wojny w Iraku i polityki zagranicznej administracji Busha. W trakcie wymiany zdań król Hiszpanii, Juan Carlos wykrzyczał do Cháveza słynne zdanie – ¿Por qué no te callas? (czy mógłbyś się zamknąć?). Chávez poparty został przez Ortegę i wiceprezydenta Republiki Kuby, Dávila.

Do zażegnania sporu z królem doszło w czasie wizyty Cháveza w Hiszpanii rok później. Prezydent Wenezueli odwiedził króla w jego rezydencji na Majorce. Król podarował mu koszulkę z napisem ¿Por qué no te callas?, na co prezydent żartobliwie odpowiedział – „królu, jesteś mi winien trochę pieniędzy, które na tym zarobiłeś”. Król dodał „nic nie zarobiłem, bo nie zainkasowałem honorarium za prawa autorskie”. Na konferencji prasowej prezydent ogłosił iż „200 tys. baryłek ropy dziennie może popłynąć z Wenezueli do Hiszpanii, która będzie miała zagwarantowaną ropę na zawsze”.

Holandia

W sierpniu 2007 Chávez wszedł w konflikt z Holandią. Do sporu doszło na skutek kontrowersji wokół Antyli Holenderskich. W szeregu publicznych wystąpień prezydent Wenezueli podkreślił, że region ten powinien być „wolny od kolonializmu” i stwierdził, że każdy kawałek ziemi w odległości 200 mil morskich (370 kilometrów) od wybrzeży Wenezueli należy do tego kraju. Jako że Antyle leżą 40 mil (64 kilometry) od Wenezueli, wielu holenderskich urzędników odebrało wypowiedzi prezydenta jako groźbę inwazji i naruszenia suwerenności Holandii. Kilka partii politycznych Holandii zwróciło się do armii na przygotowania do wojny. Partia Ludowa na rzecz Wolności i Demokracji określiła Antyle jako „holenderskie Falklandy”. Inne partie określały wystąpienia Cháveza jako populizm niemający nic wspólnego z intencjami zaatakowania Antyli.

Watykan

Chávez spotkał się z papieżem w Watykanie w 2006 r. Na spotkaniu dyskutowano m.in. na temat likwidacji religii z programu nauczania, czy też niezależności mediów katolickich.

W czasie wizyty papieża w Brazylii Chávez skrytykował postawę Kościoła w okresie kolonizacji Ameryki, którą nazwał Holocaustem. Komentarz został wygłoszony kilka dni po tym gdy wenezuelskie media zinterpretowały inne komentarze papieża pod adresem Cháveza, w którym papież miał rzekomo nazwać prezydenta Wenezueli zagrożeniem dla Ameryki Łacińskiej.

Wielka Brytania

8 lutego 2006 w Izbie Gmin premier Tony Blair, w odpowiedzi na pytanie odnośnie do polityki Wielkiej Brytanii względem Wenezueli parlamentarzysty Colina Burgonam, stwierdził, że Wenezuela musi szanować innych członków społeczności międzynarodowej i przestrzegać zasad współpracy międzynarodowej, Blair skrytykował też sojusz Wenezueli z Kubą. Chávez następnego dnia stwierdził, że Blair nie słuchał społeczności międzynarodowej, gdy UK wzięła udział w inwazji na Irak, oprócz tego nazwał premiera Wielkiej Brytanii „pionkiem imperializmu” i „głównym sojusznikiem Hitlera” (Georga Busha).

W tym czasie wenezuelskiego prezydenta łączyła przyjaźń z burmistrzem Londynu, Kenem Livingstonem. W maju 2006 Chávez złożył w Anglii prywatną wizytę. W trakcie jej trwania spotkał się z Livingstonem, który na cześć prezydenta zwołał uroczysty lunch. W BBC Radio 4, Livingstone pochwalił Cháveza, mówiąc, iż jest on odpowiedzialny za wiele istotnych reform społecznych. Kiedy dziennikarze zapytali prezydenta o to czemu nie spotkał się z Blairem, prezydent odpowiedział jedynie, że jest to „bardzo głupie pytanie”, a wizyta jest wyłącznie prywatna.

W lutym 2007 podpisano porozumienie między Livingstonem a Chávezem, na mocy którego Wenezuela dostarczała do Londynu tańszą ropę dla mniej zamożnych mieszkańców miasta. W zamian za to Greater London Authority udzielała Wenezuelczykom porad ws. recyklingu i redukcji emisji dwutlenku węgla. Umowa została skrytykowana przez londyńską Partię Konserwatywną. Dzięki porozumieniu cena ropy została obniżona o 20%.

28 sierpnia 2008, po przegranych wyborach, Livingstone ogłosił, że przyjął stanowisko doradcy do spraw urbanistyki w Caracas.

Azja

Iran

Hugo Chávez rozwinął przyjazne stosunki z Iranem. Relacje rozwijano głównie w zakresie produkcji energii, gospodarki i współpracy przemysłowej. Prezydent odwiedził Iran kilkakrotnie, po raz pierwszy w 2001 roku. Chávez oznajmił, że przybył do Iranu w celu „przygotowania drogi do pokoju, sprawiedliwości, stabilności i postępu w XXI wieku”. Prezydent Iranu Mohammad Chatami odwiedził Wenezuelę trzykrotnie. Podczas wizyty w 2005 roku, Chávez wręczył Chatamiemu Orden del Libertador.

Wenezuela kontynuowała współpracę także, gdy prezydentem Iranu został Mahmud Ahmadineżad. W maju 2006 Chávez pochwalił irańskie plany pozyskiwania energii jądrowej i jednocześnie zaprzeczył jakoby Irańczycy chcieli pozyskać broń atomową. Poparcie Wenezueli dla irańskiego programu atomowego zostało uznane przez administrację USA za zagrożenie.

Według doniesień Reutersa, w czasie wizyty na Uniwersytecie Teherańskim w 2006 r., Chávez stwierdził, że „jeśli imperium USA uda się umocnić swoją dominację to ludzkość nie ma przyszłości. Dlatego musimy uratować ludzkość i położyć kres amerykańskiemu imperializmowi”. Prezydent miał też mocno skrytykować Izrael i potępić wkroczenie wojsk izraelskich do Libanu w 2006 r. jako faszystowskie i terrorystyczne. W czasie tej wizyty Ahmadineżad wręczył Chávezowi Najwyższy Medal Islamskiej Republiki Iranu. Wręczając mu odznaczenie stwierdził „Pan Chávez jest moim bratem, jest przyjacielem narodu irańskiego i ludzi dążących na wolności na całym świecie[...] Jest on robotnikiem Boga i sługą narodu”.

6 stycznia 2007 prezydenci Iranu i Wenezueli ogłosili chęć utworzenia wspólnego funduszu na rzecz narodów „próbujących wyzwolić się spod imperialistycznego jarzma”. Rządy zapowiedziały wpłacanie na rzecz funduszu aż 2 mld dolarów. Wcześniej prezydenci ogłosili budowę „osi jedności” przeciwko „amerykańskiemu imperializmowi”.

W czasie, gdy Wenezuela i Rosja prowadziły współpracę atomową, do Caracas udała się delegacja na czele z irańskim ministrem nauki, badań i technologii – Mohammadem Mehdi Zahedim. Delegacja obserwowała przebieg realizacji umowy rosyjsko-wenezuelskiej. Na miejscu powstały dwa irańsko-wenezuelskie komitety techniczne i edukacyjne. Delegacja odwiedziła też Wenezuelską Fundację Badań Sejsmologicznych, Centralny Uniwersytet w Caracas, Uniwersytet Simona Bolivara oraz Wenezuelski Instytut Badań Naukowych.

Poza sferą polityczną oba kraje zobowiązały się do uruchomienia nowego programu uniwersyteckiego z naciskiem na nauczanie zasad socjalizmu i promowania dyskusji na temat socjalizmu XXI wieku. Rząd obu państw planowały utworzenie wspólnego Uniwersytetu Cywilizacji.

Tajwan

Relacje Wenezueli z Tajwanem pozostawały napięte z powodu rosnącego partnerstwa Wenezueli z Chińską Republiką Ludową. Oba kraje nie utrzymywały żadnych oficjalnych stosunków dyplomatycznych. W 2007 roku Wenezuela nie przedłużyła wiz dla pięciu członków tajwańskiego przedstawicielstwa handlowego w Caracas.

Izrael i Palestyna

3 sierpnia 2006 w proteście przeciwko atakowi Izraela na tereny Libanu, Chávez wycofał z Tel Awiwu wenezuelskiego chargé d’affaires. W odpowiedzi rząd Izraelu wycofał z Wenezueli swojego ambasadora.

Krytyka polityki rządu Izraela przyniosła Chávezowi szacunek wśród zwolenników niepodległości Palestyny i bliskowschodnich działaczy politycznych. Wiceprzewodniczący rady politycznej Hezbollahu, Mahmoud Komati nazwał działania Cháveza „przykładem dla rewolucjonistów” natomiast lewicowy parlamentarzysta z Wielkiej Brytanii, Georg Galloway stwierdził, iż Chávez był „prawdziwym przywódcą Arabów”.

W okresie konfliktu między Izraelem a Gazą w latach 2008–2009, Wenezuela zerwała wszelkie oficjalne kontakty dyplomatyczne z Izraelem i oficjalnie potępiła działania tamtejszego rządu. 27 kwietnia 2009 roku minister spraw zagranicznych Nicolas Maduro spotkał się z ministrem spraw zagranicznych Riyadem al-Malikiem, reprezentującym Palestyńskie Władze Narodowe. Na spotkaniu oficjalnie nawiązano stosunki dyplomatyczne między Palestyną a Wenezuelą.

W czasie wizyty w Syrii w czerwcu 2010 na spotkaniu z Baszarem al-Asadem prezydent Wenezueli oskarżył Izrael o bycie satelitą USA.

Chiny

W chwili gdy Chávez doszedł do władzy, handel z Chinami nie przekraczał 200 milionów dolarów. Od czasu utworzenia rządu boliwariańskiego kwota ta wzrosła do prawie 10 miliardów dolarów. Według chińskich urzędników Wenezuela stała się największym odbiorcą chińskich inwestycji w Ameryce Łacińskiej. Wenezuela rozpoczęła również program wymiany kulturalnej i naukowej z Chinami.

W 2008 rząd Wenezueli z pomocą ChRL uruchomił pierwszą wenezuelską satelitę o nazwie VENESAT 1. Chávez stwierdził, że satelita będzie narzędziem integracji Ameryki Łacińskiej i Karaibów – Ta satelita nie jest dla nas [Wenezuelczyków], lecz dla ludzi w Ameryce Łacińskiej i na Karaibach. To kolejny krok ku niepodległości, dodał również, że projekt ten przełamie technologiczny analfabetyzm.

We wrześniu 2008 roku prezydent odwiedził ChRL. Stwierdził, że jest „maoistą” i poparł chińskie przeciwdziałania procesowi osiągnięcia przez USA dominacji na arenie międzynarodowej. Prezydent uzyskał od Chin gwarancję na budowę tankowców i na pomoc dla Wenezueli w budowie rafinerii przetwarzającej ciężką ropę. Wenezuela zakupiła od Chińczyków dwa szwadrony samolotów Hongdu JL-8 i radary gruntowe.

Kolejną umowę o wartości 12 miliardów dolarów podpisano w lutym 2009 roku. W jej efekcie z chińskim wsparciem otwarta została pierwsza fabryka telefonów komórkowych w Wenezueli.

W 2009 r. Chiny uruchomiły w Wenezueli spółkę kolejową która w 40% kontrolowana była przez Chińską Inżynierską Korporację Kolejową, a w 60% przez rząd Wenezueli.

Do 2010 r. znacznie wzrósł eksport wenezuelskiej ropy do Chin. We wrześniu 2008 Wenezuela podpisała z Chinami serię paktów o współpracy energetycznej. Do 2012 roku eksport ropy miał wzrosnąć trzykrotnie – do miliona baryłek dziennie.

W lutym 2009 Wenezuela i Chiny zgodziły się na podwojenie swojego wspólnego funduszu inwestycyjnego do 12 mld dolarów oraz podpisały umowę zwiększającą zasięg współpracy – objęła ona zwiększenie eksportu ropy z Wenezueli, dzięki czemu kraj ten stał się czwartym największym dostawcą ropy do Chin. We wrześniu 2009 roku Wenezuela ogłosiła nową transakcję z Chinami o wartości 16 miliardów dolarów. W jej wyniku PDVSA produkowała 450 tys. baryłek ciężkiej ropy dziennie. Chávez zapowiedział, że w zamian Chiny zobowiązały się do budowy w Wenezueli platform wiertniczych, linii kolejowych czy domów.

Wietnam

Wietnam i Wenezuela nawiązały stosunki dyplomatyczne w 1989 roku. Od 2006 roku Wietnam posiada ambasadę w Caracas natomiast Wenezuela w Hanoi. W 2007 dwustronny handel między krajami wyniósł 11,7 mln dolarów natomiast relacje między krajami wykazują „ogromny potencjał”.

W ciągu ostatnich dziesięciu lat obydwa kraje dokonały osiągnięć w różnych dziedzinach, szczególnie w przemyśle naftowym i gazowym.

W 2006 r. Chavez odwiedził Wietnam i od tamtego czasu jego rząd zintensyfikował kontakty z tym krajem. Po wizycie w 2006 Petroleos de Venezuela i PetroVietnam ogłosiły uruchomienie szeregu wspólnych projektów, m.in. PetroVietnam uzyskał koncesję na prace w basenie Orinoko oraz umowę na transport wenezuelskiej ropy do Wenezueli, gdzie dwa koncerny mają wybudować rafinerie. W czasie wizyty Chávez pochwalił rewolucyjną historię Wietnamu, a agresję amerykańską na ten kraj określił jako „zbrodnię imperialistyczną”.

W 2007 r. Wenezuelę odwiedził natomiast pierwszy sekretarz Komunistycznej Partii Wietnamu Nông Đức Mạnh. 18 listopada 2008 Wenezuelę odwiedził prezydent Nguyễn Minh Triết. Obaj przywódcy podpisali kontrakt na 200 mln dolarów oraz zawiązali 15 wspólnych projektów.

W marcu 2008 Wenezuela i Wietnam podpisały umowę o współpracy w dziedzinie turystyki. W 2009 rząd zatwierdził wsparcie rolnictwa wietnamskiego w wysokości 46 500 000 dolarów.

Afryka

Libia

Pierwsza podróż prezydenta Cháveza do Libii odbyła się w 2001 po osobistym zaproszeniu, które już w 1999 otrzymał od tamtejszego przywódcy Muammara Kaddafiego. W czasie krótkiej wizyty omówili sytuację międzynarodowe, poziom produkcji OPEC i spadek cen ropy naftowej. W 2004 roku prezydent Wenezueli został odznaczony Międzynarodową Nagrodą Praw Człowieka Al-Kadafiego. Chávez nazwał Kadafiego przyjacielem i podkreślił, że łączy ich ten sam światopogląd.

W 2006 r., podczas trzeciej wizyty Cháveza, przywódcy podpisali ogólny traktat współpracy ekonomicznej i kulturalnej, a Chávez wezwał do wzajemnego zjednoczenia przeciwko „amerykańskiej hegemonii”. W tym czasie Libia starała się naprawić stosunki ze Stanami Zjednoczonymi podczas gdy Wenezuela wysuwała się do roli czołowego przeciwnika administracji Busha w Ameryce Południowej.

W czasie wojny domowej w Libii, Chávez poparł Kadafiego i zaproponował pośredniczenie w rozmowach między nim a opozycją.

Inne

Wenezuela i Madagaskar nawiązały stosunki dyplomatyczne w dniu 17 listopada 2008. Ceremonii tej przewodniczył Reinaldo Bolivar, wenezuelski wiceminister spraw zagranicznych ds. Afryki oraz Zinga Andrianarivelo Razifi, ambasador Madagaskaru w Wenezueli. Razafi podkreślał, że obydwa kraje mają podobną historię i doznały one problemu kolonializmu. W tym czasie Wenezuela otworzyła jedenaście nowych ambasad na obszarze kontynentu.

W tym samym roku Wenezuela podpisała z Zimbabwe umowę o współpracy w dziedzinie umocnienia więzi energetycznych, rolniczych, gospodarczych, społecznych i kulturalnych.

V Międzynarodówka

W 2007 Chávez ogłosił, że będzie dążył do utworzenia nowej międzynarodówki, a 2008 będzie dobrym momentem na zwołanie posiedzenia partii i ruchów lewicowych z regionu Ameryki Łacińskiej i Karaibów. 21 listopada 2009 w Caracas odbyło się Pierwsze Międzynarodowe Spotkanie Partii Lewicowych. W trakcie spotkania prezydent wezwał do powołania Piątej Międzynarodówki Socjalistycznej. Wiceminister kultury Pedro Calzadilla stwierdził, że hipotetyczne dojść spotkanie założycielskie może odbyć się w kwietniu 2010 w Wenezueli. Calzadill stwierdził, że powstanie nowej międzynarodówki to bardzo ważna inicjatywa, której celem jest przegrupowanie sił lewicowych w skali światowej. To także odnowienie nadziei na to, że socjalizm jest możliwy.

Według doniesień do nowej organizacji dołączyć miały boliwijski Ruch na rzecz Socjalizmu, Międzynarodowa Tendencja Marksistowska, salwadorski Front Wyzwolenia Narodowego im. Farabunda Martíego, sandiniści, ekwadorska Alianza PAIS, gwatemalska Nowa Alternatywa Narodowa, chilijska Propozycja na rzecz Społeczeństwa Alternatywne oraz australijski Sojusz Socjalistyczny. Przedstawiciele portugalskiej partii Blok Lewicy, niemieckiej Die Linke i francuskiej Partii Lewicy wyrazili zainteresowanie udziałem w grupie, lecz stwierdzili, że przed hipotetycznym dołączeniem do międzynarodówki potrzebne są konsultacje. Komunistyczna Partia Kuby wydawała się sprzyjać wenezuelskiej propozycji, jednak wiele innych partii komunistycznych było zdecydowanie przeciwnych inicjatywie.

Media

Wizerunek Cháveza w wenezuelskich mediach

Większość mediów wenezuelskich stanowiły media prywatne kontrolowane przez nieprzychylne PSUV korporacje. W 2007 prywatne korporacje kontrolowały 80% kanałów telewizji kablowej, 100% gazet i 706 z 709 stacji radiowych.

W mediach prywatnych

Jeszcze przed zamachem z kwietnia 2002 wielu właścicieli, menedżerów i komentatorów pracujących dla pięciu największych ogólnodostępnych prywatnych sieci telewizyjnych i największych gazet głównego nurtu wyrażało sprzeciw wobec polityki rządu boliwariańskiego. Media oskarżały administrację o zastraszanie dziennikarzy przy użyciu gangów. Prezydent natomiast oskarżał media prywatne o to że ich właściciele nie są lojalni wobec Wenezueli, lecz wobec Stanów Zjednoczonych i są nośnikiem propagandy neoliberalizmu. Prywatne media za pośrednictwem znanych politologów (nieprzychylnych rządowi) podawały, że m.in. Chávez jest chory psychicznie i skrywa swoją „seksualną obsesję do Castro”.

Według Grega Grandina, profesora historii Ameryki Łacińskiej na Uniwersytecie Nowojorskim, wenezuelskie media cierpiały na przewlekłą obsesję Cháveza i krytyczne wobec niego w sposób całkowicie obcy dla większości obserwatorów amerykańskich.

Na krótko przed zamachem 11–14 kwietnia prywatne media zwiększały napięcia. W dniu 11 kwietnia w większości prywatnych kanałów telewizyjnych nadano komunikaty wzywające do usunięcia Cháveza i nadawały nieopłacone reklamy, w których wzywano Wenezuelczyków do udziału w antychavistowskim powstaniu.

W dniach poprzedzających zamach rząd starając się zachować w kraju porządek, powołując się na Artykuł 192 prawa telekomunikacyjnego (użył go ponad trzydzieści razy) wykorzystał 15-20 minutowy czas antenowy do promocji własnej wersji sytuacji w kraju.

Po tym gdy w 2007 licencję utraciła stacja RCTV, która udzieliła wsparcia organizatorom zamachu stanu, w dalszym ciągu media prywatne pozostały przeciwne rządowi boliwariańskiej, ale w większości przypadków zliberalizowały swoje stanowisko i zgodziły się na przedstawianie opinii rzeczników rządu. W ostatnich latach prezydencji najbardziej antychavistowską stacją telewizyjną była Globovisión. Globovisión popierała zamach stanu i blokadę naftową w 2002 i 2003 roku. 29 maja 2007 roku prezydent skrytykował stację za zachęcanie do niepokojów społecznych i potępił incydent w trakcie którego stacja wezwała do jego zabicia (w trakcie kontrowersyjnej audycji nadano m.in. fragment filmiku z zamachu na Jana Pawła II i piosenkę Esto no Stacje Aquí – „To nie koniec”). Rząd wniósł w tej sprawie skargę na telewizję do Biura Prokuratura Generalnego. Rząd skrytykował też CNN w której w tym samym czasie obok scen z zamachów Al Kaidy pokazywano wizerunek Cháveza.

Po trzęsieniu ziemi w 2009 wybuchł kolejny konflikt w sprawie działalności Globovisión – rząd oskarżył stację o wywoływanie paniki. Chávez zażądał sankcji wobec stacji. Zostało to skrytykowane przez Franka La Rue z ONZ i Cataline Botero z OPA, którzy monitorują wolność słowa.

W tym samym roku Globovisión została ukarana przez sąd grzywną w wysokości 4,1 miliona dolarów za nielegalne nadawanie na nieautoryzowanych falach i nie zapłacenie podatków za reklamy polityczne z lat 2002–2003.

Do końca życia Cháveza większość gazet i stacji radiowych pozostało krytyczna wobec prezydenta.

Media proboliwariańskie

Prezydent był gospodarzem nadawanego na żywo talk-show Aló Presidente. Program nadawany był w zmiennym formacie w mediach państwowych co każdą niedzielę. 11 czerwca 2009 roku prezydent zainaugurował teoretyczne wydanie show, w którym promował swoje ideały, program nadawany był w czwartki po południu. Program Aló Presidente stał się inspiracją dla stworzenia podobnych talk-show prowadzonych przez lewicowych prezydentów krajów latynoamerykańskich: Evo Moralesa i Rafaela Correę.

W 2005, wraz z kilkoma innymi krajami, Wenezuela ogłosiła utworzenie panamerykańskiej stacji TeleSUR z siedzibą w Caracas. Kanał wspierają m.in.: Argentyna, Boliwia, Kuba, Ekwador i Nikaragua. TeleSUR ma być amerykańskim odpowiednikiem stacji Al Jazeera i ma doprowadzić do obalenia dominacji mediów amerykańskich – CNN en Español i Univision.

W 2006 prezydent utworzył studio filmowe o nazwie Villa del Cine. Według prezydenta celem rodzimego przemysłu filmowego powinno być sprzeciwienie się temu co określał jako „dyktaturę Hollywood”.

Chávez miał własne konto na portalu społecznościowym Twitter, w sierpniu 2012 miał on na nim 3.200.000 obserwujących. Według prezydenta konto posłużyć miało jako sposób dzięki któremu ludzie mogli ominąć biurokrację i mieć bezpośredni kontakt z prezydentem. Prezydent miał własny 200 osobowy zespół, który sortował sugestie i uwagi przesyłane przez ludzi za pośrednictwem portalu. W raporcie Twittera wydanym w czerwcu 2010 roku, Wenezuela pod względem liczby użytkowników portalu była trzecim krajem na świecie, w tamtym czasie z portalu korzystało 19% ludności Wenezueli.

Media zagraniczne

Według wielu obserwatorów także i za granicą w wielu mediach Chávez i proces rewolucji boliwariańskiej nie był przedstawiany obiektywnie. Media w USA i w części innych państw często konsekwentnie sugerowały, że prezydent jest w rzeczywistości dyktatorem lub zmierza do wprowadzenia reżimu. Według zwolenników prezydenta nie zważano przy tym na to, że partia prezydenta wygrywała wybory, które zostały uznane przez obserwatorów międzynarodowych. Lewicowy FAIR skrytykował przedstawienie prezydenta Wenezueli przez The New York Times, w którym, 25 lutego 2007 roku ukazał się artykuł pod tytułem Venezuela Spending on Arms Soars to World’s Top Ranks o zbrojeniach Wenezueli. FAIR wykazał, że źródłem informacji z artykułu była organizacja rządowa United States Agency for International Development która mogła wziąć udział w nieudanym zamachu stanu w 2002 roku.

13 marca 2007 Rada Prasy Ontario uwzględniła skargę na brak neutralności czasopisma Toronto Star, które w maju 2006 wydało serię artykułów dotyczących ubóstwa, bezrobocia i wskaźnika morderstw, opierając się przy tym wyłącznie na źródłach opozycyjnych.

Odniesienia w popkulturze

• Po jego śmierci na całym świecie ukazały się serie rysunków, obrazów, komiksów i filmów poświęconych jego karierze politycznej i reakcją na jego śmierć.
• Pojawia się jako jeden z bohaterów postmodernistycznej książki United States of Banana (2011) autorstwa portorykańskiej pisarki Gianniny Braschi. W książce Wenezuelczyk prowadzi lewicowych przywódców Ameryki Łacińskiej (Evo Moralesa, Lulę de Silve, Fidela Castro i Cristine Fernandez de Kirchner) do wyzwolenia Portorykańczyków spod panowania USA.
• W 2009 Oliver Stone wyreżyserował dokument South of the Border, w którym zakwestionował on błędne jego zdaniem ukazywanie w mediach głównego nurtu Cháveza i innych lewicowych przywódców Ameryki.

Upamiętnienie, odznaczenia

Amerykański magazyn Time umieścił Cháveza na liście 100 najbardziej wpływowych osób lat 2005–2006. W 2006 roku brytyjski tygodnik New Statesman umieścił Cháveza na liście „bohaterów naszych czasów” na pozycji jedenastej. W 2010 roku New Statesman umieścił go na liście The World’s 50 Most Influential Figures.

W 2008 został odznaczony Błękitną Planetą – nagrodą przyznawaną przez Fundację Ethecon.

Otrzymał honoris causa uniwersytetów w następujących krajach:. Libia, Nikaragua, Chiny, Korea Południowa, Dominikana, Brazylia, Rosja, Boliwia, Chile i Syria (Uniwersytet Damasceński).

Imię Hugo Cháveza nosi port lotniczy Cap-Haitien na Haiti. Jego imieniem nazwane zostały ulice (lub zostało to zapowiedziane) m.in. w Dominikanie, Libanie, Palestynie, Rosji, RPA, Wenezueli, Senegalu, Białorusi, Nikaragui i Argentynie.

Odznaczenia (lista niepełna)

• Wielki Łańcuch Orderu Oswobodziciela (Wenezuela)
• Krzyż Wielki Orderu Francisco de Miranda (Wenezuela)
• Wojskowy Order Generała Rafaela Urdanety I klasy (Wenezuela)
• Wielki Łańcuch Orderu Infanta Henryka – 2001, Portugalia
• Order Islamskiej Republiki Iranu
• Order Joségo Martí (Kuba)

Otrzymał także odznaczenia państwowe Białorusi, Nikaragui i Serbii.

Uwagi

Przypisy

Bibliografia

Młodość

• Berger, RM (2004), „A Presidential Option for the Poor in Venezuela?”, Sojourners
• BBC News (2005), „Profile: Hugo Chávez”, BBC News
• Byrne, J (2005), „Venezuela – Bolivarian Revolution”, Foreign Correspondent
• Chávez, H (2005), „Transcript: Hugo Chávez Interview”, ABC News / Nightline
• Chávez, H (2005b), „Hugo Chavez Special: Chavez NYC Speech (Untitled Speech delivered at the Latino Pastoral Action Center in Bronx, New York City)”, Democracy Now!
• Chávez, NI (2002), „Néstor Isaías „Látigo” Chávez”, Venezuela Tuya
• Ellner, S (1999), President Hugo Chavez of Venezuela
• RichardR. Gott RichardR., Hugo Chávez and the Bolivarian Revolution, London: Verso Books, 2005, ISBN 1-84467-533-5, OCLC 58595123 .brak strony (książka)
• Government of Venezuela (2005), „Presidente Hugo Rafael Chávez Frías”, Gobierno En Línea
• Guillermoprieto, A (6 October 2005), „Don’t Cry for Me, Venezuela”, New York Review of Books
• Harnecker, M (2003), „The Venezuelan Military: The Making of an Anomaly”, Monthly Review
• Kozloff, N (2005), „Hugo Chávez and the Politics of Race”, Counterpunch
• Lynn, BC (January 2003), „Hugo Chávez and His Bolivarian Revolution”, Mother Jones
• Marcano, C; Barrera Tyszka, A (2005), Hugo Chávez Sin Uniforme: Una Historia Personal, Random House Mondadori, ISBN 980-293-284-1.
• O’Donoghue, PJ (2005), „Historian Details Presidential Interest In Controversial Barinas Landed Estate”, V Headline.
• O’Keefe, D (2005), „Building a Democratic, Humanist Socialism: The Political Challenge of the 21st Century”, Z Communications
• Organización Rescate Humboldt (2005), „Accidentes Aéreos En Venezuela”, El Universalp.
• Wilpert, G (2005), „Chavez Highlights Venezuela’s Land Reform with Broadcast from Seized Farm”, Venezuela Analysis

Kariera wojskowa

Berger, R.M. (2004), „A Presidential Option for the Poor in Venezuela?”, Sojourners

• Cartaya, V.; Magallanes, R.; Domínguez, C (1997), „Venezuela: Exclusion and Integration–A Synthesis in the Building?”, International Institute for Labour Studies (IILS)
• Chávez, H. (2005b), „Hugo Chavez Special: Chavez NYC Speech, Democracy Now!
• Chomsky, N. (1998), Profit Over People–Book Review, Seven Stories Press, ISBN 1-888363-82-7.
• „Country Fact Sheet: Venezuela”, International Finance Center (Yahoo! Finance), 2005
• DiJohn, J. (2004), „The Political Economy of Economic Liberalisation in Venezuela”, Crisis States Programme, Development Research Centre, LSE
• RichardR. Gott RichardR., Hugo Chávez and the Bolivarian Revolution, London: Verso, 2005, ISBN 978-1-84467-533-3, OCLC 58595123 .brak strony (książka)
• Gott, R. (25 August 2005), „Two Fingers to America”, The Guardian
• „Presidente Hugo Rafael Chávez Frías”, Gobierno En Línea
• Guevara, Y. A. C. (1999), „El Largo Andar de la Democracia: Continuidad y Cambio a Finales del Siglo XX Venezolano”, Analítica Semanal
• Guillermoprieto, A. (2005), „Don’t Cry for Me, Venezuela”, The New York Review of Books
• Lynn, B.C. (2003), „Hugo Chávez and His Bolivarian Revolution”, Mother Jones
• Marcano, C.; Barrera Tyszka, A. (2005), Hugo Chávez Sin Uniforme: Una Historia Personal, Random House Mondadori, ISBN 978-987-1117-18-5.
• O’Keefe, D. (2005), „Building a Democratic, Humanist Socialism: The Political Challenge of the 21st century”, Z Communications
• Rico, R.; Torrecilla, C. (2002), „Venezuela: Una Neuva Esperanza en America Latina”, Laberinto
• Schuyler, G. W. (2001), „Health and Neoliberalism: Venezuela and Cuba”, The Policy Studies Organization

Jako polityk

• Ali Tariq: Pirates of the Caribbean: Axis of Hope. London and New York: Verso, 2006. ISBN 978-1-84467-102-1. (ang.).
• Allan Brewer-Carías: Dismantling Democracy in Venezuela: The Chávez Authoritarian Experiment. Cambridge and New York: Cambridge University Press, 2010. ISBN 978-0-521-19587-4. (ang.).
• Iain Bruce: The Real Venezuela: Making Socialism in the 21st century. London: Pluto Press, 2008. ISBN 978-0-7453-2736-5. (ang.).
• Barry Cannon: Hugo Chávez and the Bolivarian Revolution: Populism and Democracy in a Globalised Age. Manchester: Manchester University Press, 2009. ISBN 978-0-7190-7771-5. (ang.).
• Rory Carroll: Commandante: myth and reality in Hugo Chávez’s Venezuela. New York: The Penguin Press, 2013. ISBN 978-1-59420-457-9. (ang.).
• Javier Corrales, Michael Penfold: Dragon in the Tropics: Hugo Chávez and the Political Economy of Revolution in Venezuela. Washington D.C.: Brookings Institution Press, 2011. ISBN 978-0-8157-0497-3. (ang.).
• Leslie C. Gates: Electing Chávez: The Business of Anti-Neoliberal Politics in Venezuela. Pittsburgh, Pennsylvania: University of Pittsburgh Press, 2010. ISBN 978-0-8229-6064-5. (ang.).
• Richard Gott: Hugo Chávez and the Bolivarian Revolution in Venezuela. London and New York: Verso, 2005. ISBN 978-1-84467-533-3. (ang.).
• Kirk A. Hawkins: Venezuela’s Chavismo and Populism in Comparative Perspective. New York: Cambridge University Press, 2010. ISBN 978-0-521-76503-9. (ang.).
• Bart Jones: Hugo! The Hugo Chávez Story from Mud Hut to Perpetual Revolution. Hanover, New Hampshire: Steerforth Press, 2007. ISBN 978-1-58642-135-9. (ang.).
• Nicholas Kozloff: Hugo Chávez: Oil, Politics, and the Challenge to the United States. New York: Palgrave Macmillan, 2006. ISBN 978-1-4039-7315-3. (ang.).
• Nicholas Kozloff: Revolution!: South America and the Rise of the New Left. New York: Palgrave Macmillan, 2008. ISBN 978-0-230-61754-4. (ang.).
• Christina Marcano, Alberto Barrera Tyszka: Hugo Chávez: The Definitive Biography of Venezuela’s Controversial President. New York: Random House, 2007. ISBN 978-0-679-45666-7. (ang.).
• Michael McCaughan: The Battle of Venezuela. New York: Seven Stories Press, 2005. ISBN 978-1-58322-680-3. (ang.).
• H. Michael Tarver, Julia C. Frederick: The History of Venezuela. Westport, Connecticut: Greenwood Publishing Group, 2005. ISBN 978-0-313-33525-9. (ang.).
• Harold A. Trinkunas: Crafting Civilian Control of the Military in Venezuela: A Comparative Perspective. Chapel Hill, North Carolina: University of North Carolina Press, 2005. ISBN 978-0-8078-5650-5. (ang.).
• Gregory Wilpert: Changing Venezuela by Taking Power: The History and Policies of the Chávez Government. London and New York: Verso, 2007. ISBN 978-1-84467-552-4. (ang.).
• Alan Woods: The Venezuelan Revolution: A Marxist Perspective (Third Edition). London: Well Red Books, 2006. ISBN 978-1-900007-21-4. (ang.).

Your Face Sounds Familiar – międzynarodowy format telewizyjny, zapoczątkowany w Hiszpanii i stworzony przez Endemol Shine oraz telewizję Antena 3.

Pierwszy program tego typu zrealizowano w Hiszpanii pod nazwą Tu cara me suena w 2011 roku. Własne edycje tego programu posiadają także: Albania, Argentyna, Białoruś, Brazylia, Bułgaria, Chile, Chiny, Chorwacja, Czechy, Estonia, Filipiny, Francja, Grecja, Cypr, Gruzja, Holandia, Kolumbia, Kostaryka, Litwa, Łotwa, Niemcy, Meksyk, Mongolia, Panama, Peru, Polska, Portugalia, Rosja, Rumunia, Serbia, Bośnia i Hercegowina, Macedonia Północna, Czarnogóra, Słowacja, Słowenia, Stany Zjednoczone, Turcja, Ukraina, Węgry, Wielka Brytania, Wietnam i Włochy.

Format

W programie uczestniczą znane osoby, które mają za zadanie wcielić się w lokalną lub światową gwiazdę piosenki, naśladując ją zarówno w śpiewie, jak i ruchu scenicznym, oraz odwzorowując jej wizerunek.

W każdym tygodniu uczestnicy wcielają się w inną gwiazdę, którą wcześniej wylosują. Może być to artysta zarówno młody, jak i starszy, a także płci przeciwnej czy zmarły.

Po wszystkich występach jury przyznaje punkty w oparciu o jak najdokładniejsze odwzorowanie przez uczestnika danego artysty. Dodatkowo także rywalizujące ze sobą gwiazdy przyznają sobie wzajemnie punkty. Wyniki są prezentowane w formie rankingu od najlepszej prezentacji wieczoru do najgorszej.

Na koniec każdego odcinka uczestnicy losują artystę, w którego wcielą się w następnym tygodniu. W przedostatnim odcinku cztery gwiazdy, które zgromadziły łącznie najwięcej punktów w ciągu poprzednich tygodni, awansują do finału. Po ostatecznej rywalizacji gwiazda z największą liczbą punktów otrzyma nagrodę pieniężną, którą będzie mogła przekazać na dowolnie wybrany przez siebie cel charytatywny.

Your Face Sounds Familiar na świecie

Od debiutu formatu w Hiszpanii zrealizowano go w ponad 40 innych krajach, takich jak Chiny, Rumunia, Portugalia, Grecja, Serbia czy Włochy.

Legenda

    Format obecnie realizowany

    Realizacja formatu zakończona

    Oryginalna wersja (Hiszpania)

    Dziecięca wersja

Przypisy

Pastora Soler, właściwie María del Pilar Sánchez Luque (ur. 28 września 1978 w Coria del Río, w prowincji Sewilla) – hiszpańska piosenkarka, kompozytorka i autorka tekstów.

Jej kariera rozpoczęła się w 1994, wraz z wydaniem debiutanckiego albumu Nuestras coplas. Dwa lata później na rynek trafił jej drugi album El mundo que soñé. Jednak dopiero trzeci album Fuente de luna, wydany w 1999, przyniósł jej popularność. Płyta odniosła sukces; w Hiszpanii sprzedano ponad 120 tysięcy egzemplarzy. W 2001 opublikowała kolejny album zatytułowany Corazón congelado, który otrzymał certyfikat platynowej płyty. Rok później wydała płytę Deseo, która także zdobyła status platynowej. W 2005 ukazał się jej następny album Pastora Soler, któremu za sprzedaż przyznano certyfikat złotej płyty. Ponadto otrzymał kilka nagród, w tym Premio Cadena Dial 2005 w kategorii Najlepszy album.

W 2007 otrzymała nagrodę Micrófono de Oro, przyznawaną przez Federację Radia i Telewizji. Tego samego roku ukazał się jej siódmy album studyjny Toda mi verdad, dzięki którego sukcesowi w 2008 została laureatką wielu nagród muzycznych m.in. Premio Cadena Dial 2007, Premio del Senado Mujer 2008 czy Premios de la Música, w ramach której otrzymała nagrodę w kategorii Najlepszy album roku.

W 2009 ukazał się jej ósmy album studyjny zatytułowany Bendita locura. Rok później świętowała piętnastolecie działalności artystycznej; z tej okazji wydała album koncertowy 15 años, który otrzymał nagrodę Premios de la Música w kategorii Najlepsza produkcja audiowizualna oraz zdobył nominację do Latin Grammy Awards 2011 w kategorii Najlepszy album flamenco. W 2011 wydała następną płytę pod tytułem Una mujer como yo.

W 2012 otrzymała nagrodę Premio Cadena Dial 2011. W tym samym roku reprezentowała Hiszpanię w 57. Konkursie Piosenki Eurowizji w Baku z piosenką „Quédate conmigo”, zajmując 10. miejsce. Rok później wydała dziesiąty album studyjny pod tytułem Conóceme. W 2017 został wydany jedenasty album artystki – La calma.

Kariera

Początki kariery

Już od najmłodszych lat wykazywała się dużą muzykalnością. Gdy miała pięć lat, zaczęła śpiewać na targach w Sewilli, a w wieku ośmiu lat rozpoczęła pierwsze lekcje śpiewu u Adelity Domingo. W tym czasie występowała w Los chavalillos de España, prowadzonej przez Lauren Postigo, gdzie koncertowała wraz z nimi po Andaluzji. W 1986 nagrała swój pierwszy singel „Gracias madre”. Piosenka została wydana jednak dopiero w 1988 na płycie gramofonowej i kasecie, jednocześnie będąc jedynym dziełem piosenkarki wydanym pod jej imieniem i nazwiskiem – Pilar Sánchez.

W 1994 podpisała swój pierwszy kontrakt płytowy z wytwórnią Polygram. Wtedy postanowiła znaleźć dla siebie pseudonim artystyczny, wybierając ostatecznie Pastora Soler. W tym samym roku wydała swój debiutancki album Nuestras coplas. Płyta ta składa się z dziesięciu utworów, z których popularne stały się m.in. „Triniá”, „Capote de grana y oro” czy „Romance de la Reina Mercedes”. Dwa lata później, w 1996, zmieniając swój styl muzyczny na pop, wydała drugi album El mundo que soñé, gdzie kierownictwem muzycznym nad płytą zajął się Eddy Guerin. Był to jej ostatni album wydany z wytwórnią Polygram.

1999–2004: Fuente de luna, Corazón congelado i Deseo

W 1999 podpisała kontrakt z wytwórnią Emi-Odeón, która jeszcze tego samego roku wydała jej trzeci album Fuente de luna. Płyta została utrzymana w stylistyce popu, ale zawierała także elementy muzyki arabskiej. Dzięki temu albumowi, Soler stała się sławna na hiszpańskiej scenie muzycznej, jako obiecująca się piosenkarka młodego pokolenia muzyki pop-flamenco. Za produkcję tej płyty odpowiadał Manuel Ruiz „Queco”, który był na niej autorem m.in. piosenki „Dámelo ya”, która stała się pierwszym znaczącym sukcesem piosenkarki. Ten właśnie utwór został wydany jako pierwszy singel z płyty i, do którego także powstał teledysk, będącym pierwszym teledyskiem w karierze Soler. Piosenka osiągnęła pierwsze miejsca na listach muzycznych nie tylko w Hiszpanii, ale także w Turcji. Album Fuente de luna sprzedał się łącznie w ponad 120 tysięcy egzemplarzach w Hiszpanii. W tym samym roku nagrała nową wersję piosenki „Dámelo ya” w duecie z Tomasito, która została wydana wraz z oryginalną wersją piosenki i remiksem jako maxi singel.

W 2001 został wydany jej kolejny album Corazón congelado. Z płyty pochodzą single m.in. „En mi soledad” i „Corazón congelado”. Ten drugi, czyli tytułowy utwór z albumu został wybrany jako przewodnia piosenka tegorocznej edycji wyścigu Vuelta a España. Z tej okazji, piosenkarka nagrała spot reklamowy, który służył do promocji tego wydarzenia. Z albumu Corazón congelado pochodzi również piosenka „Pa ti, pa ti”, która była soundtrackiem do hiszpańskiego filmu I Love You Baby, z udziałem m.in. Jorga Sanza i Verónicii Forqué. Jeszcze w tym samym roku jej płyta Corazón congelado otrzymała certyfikat platynowej płyty. Również w tym samym roku nagrała piosenkę „Una rosa es una rosa” z Raphaelem, jednym z najważniejszych wokalistów muzyki hiszpańskiej. Utwór znalazł się na najnowszej wówczas płycie Raphaela, Maldito Raphael.

28 października 2002 trafił do sprzedaży jej piąty studyjny album Deseo, który został wyprodukowany przez Carlosa Jeana. W celu promocji albumu wydała jako singel „Guerra fría”, a następnie „Herida”. Ten drugi był grany w klubach na terenie całego kraju w zremiksowanej wersji, która także została wydana. Płyta Deseo sprzedała się w ponad 80 tysiącach egzemplarzy oraz otrzymała status platynowej. Przy tworzeniu albumu piosenkarka współpracowała z wieloma muzykami, m.in. z Noelem Molinem, Johnem Parsonsem, Alfonso Pérezem, Luisem Dulzaidesem, Angie Bao, Paco Ibáñezem, Arturo Soriano i Orquestą Filmadrid.

W 2003 uczestniczyła w projekcie Ellas y Magia. Wydano DVD, na którym znalazły się wykonania najpopularniejszych hiszpańskich piosenkarek, które nagrały hiszpańskie wersje piosenek z filmów Disneya. W projekcie oprócz Soler wzięły udział m.in. Malú, Marta Botía, Marilia Casares, Marta Sánchez, Merche i Lydia. Piosenkarka w projekcie nagrała hiszpańską wersję piosenki „Reflection”, którą Christina Aguilera śpiewała w oryginalnej wersji filmu Mulan.

2005–2006: Kontrakt z Warner, Pastora Soler i Sus grandes éxitos

15 marca 2005 do sprzedaży trafił album Samba pa' ti, którym hiszpańscy artyści oddali hołd klasykom brazylijskiej muzyki. Wokalistka w projekcie nagrała dwie piosenki, „Por qué llorar” oraz „Desafinado” wraz z Aną Belén, Carmen París, Lolitą i Lucrecią. Płyta została nagrana w listopadzie 2004 i wyprodukowana przez Luisa Miguela Fernándeza, Fernanda Illána i Juliego Palaciosa. Wraz z albumem została nagrana również płyta DVD z filmem dokumentalnym pod tytułem Aquarela do Brasil, zawierającym też wypowiedzi wszystkich muzyków uczestniczących w projekcie. DVD zostało zarejestrowane w Madrycie, Walencji, Barcelonie, Salvadorze i Rio de Janeiro.

W tym samym roku, piosenkarka zmieniła wytwórnię i podpisała kontrakt z Warner Music. 26 kwietnia wydała swoją pierwszą płytę z nową wytwórnią, zatytułowaną Pastora Soler. Na albumie znalazło się jedenaście utworów, wśród których oprócz premierowych piosenek można znaleźć utwór „Non credere”, jeden z najbardziej charakterystycznych dzieł z repertuaru Miny oraz piosenkę „La flor de Estambul” z repertuaru Javiera Ruibala. Pastora Soler była nagrywana w Madrycie i Mediolanie od października 2004 do marca 2005. Za produkcję odpowiadał włoski producent Danilo Ballo. Album dotarł do 17. miejsca na liście stu najlepiej sprzedających się albumów w Hiszpanii. Płyta Pastora Soler otrzymała ponadto kilka nagród muzycznych, w tym Premio Cadena Dial 2005 w kategorii Najlepszy album. W celu promocji albumu piosenkarka wydała jako singel utwór „Solo tú”, który pokazuje muzyczną i osobistą dojrzałość artystki.

9 maja 2005 wydała swój pierwszy album kompilacyjny zatytułowany Sus grandes éxitos, który zawierał jej najpopularniejsze piosenki nagrane z wytwórnią EMI. Na płycie znalazło się w sumie dziewiętnaście utworów, w tym „Dámelo ya”, „Corazón congelado”, „Guerra fría” oraz „Herida”, a także kilka remiksów. Z kolei 5 czerwca ukazała się reedycja albumu Davida DeMaríi pod tytułem Barcos de papel, na której znalazła się piosenka „Mi trocito de vida”, którą DeMaría nagrał w duecie z Soler.

18 kwietnia 2006 album Pastora Soler został wydany w specjalnej edycji, która została poszerzona o duety z Davidem DeMaríą, Armando Manzanero i Antonio Martínezem Aresem. Płyta została jeszcze rozszerzona o dodatkowe DVD z trasy koncertowej po całej Hiszpanii, w którą piosenkarka wyruszyła w celu promocji albumu. Trasa zakończyła się 29 września po ponad 58 koncertach. Płyta Pastora Soler otrzymała natomiast certyfikat złotej płyty za sprzedaż w nakładzie ponad 40 tysięcy egzemplarzy.

24 listopada 2006 premierę miała hiszpańska komedia ¿Por qué se frotan las patitas? w reżyserii Álvaro Benigesa, do której Soler nagrała dwie piosenki, „Tu frialdad” w duecie z Raimundo Amadorem oraz „Soy rebelde” w duecie z Indią Martínez.

2007–2008: Micrófono de Oro, Toda mi verdad i nagrody muzyczne

21 kwietnia 2007 w Ponferradzie otrzymała nagrodę Micrófono de Oro, przyznawaną corocznie przez Federację Radia i Telewizji.

5 czerwca wydała swój siódmy album studyjny, zatytułowany Toda mi verdad. Płyta była nagrywana w Tarifie, a za jej produkcję odpowiadał Jacobo Calderón. Wydawnictwo składa się z dziesięciu utworów, skomponowanych głównie przez Antonia Martíneza-Aresa. Po raz pierwszy piosenki na swoją płytę komponowała również sama piosenkarka, z czego tytułowy utwór „Toda mi verdad” został stworzony przez nią samą. Album promowały single „Quién”, „Qué va a ser de mí” i „Por si volvieras”. Wydawnictwo ostatecznie dotarło do 13. miejsca na oficjalnej hiszpańskiej liście sprzedaży.

10 października 2007 uczestniczyła w koncercie z okazji obchodów święta Matki Bożej z Pilar w Saragossie, gdzie na scenie wystąpiła wraz z Antoniem Carmoną. Z kolei 18 grudnia 2007 uczestniczyła wraz z innymi artystami sceny muzyki hiszpańskiej takimi jak David Bustamante, María Villalón i Diego Martín, w koncercie organizowanym corocznie przez radio Cadena Dial z okazji świąt Bożego Narodzenia.

W 2008 Pastora Soler została laureatką licznych nagród m.in. Premio Cadena Dial 2007, Premio del Senado Mujer 2008 czy Premios de la Música, gdzie piosenkarka otrzymała nagrodę za Najlepszy album roku. W tym samym roku dużo koncertowała poza granicami Hiszpanii, m.in. odbyła kilka koncertów w Egipcie, gdzie w Kairze cieszyła się bardzo dobrym odbiorem publiczności.

2009–2010: Bendita locura, Mi primer olé i 15 años

7 lutego 2009 premierę miał singel „Bendita locura”, będący pierwszym z jej ósmego albumu o tym samym tytule. Piosenka została skomponowana przez Esmeraldę Grao. Ponadto utwór znalazł się na 34. miejscu na oficjalnej liście pięćdziesięciu najlepiej sprzedających się singli w Hiszpanii. 21 kwietnia natomiast odbyła się premiera jej ósmego albumu Bendita locura, który był nagrywany w Madrycie, a za jego produkcję odpowiadał Pablo Pinilla. Na płycie znalazło się trzynaście kompozycji, w tym piosenka „Esta vez quiero ser yo”, nagrana w duecie z Manuelem Carrasco. Autorami utworów na albumie byli m.in. David DeMaría, Martínez Ares, Esmeralda Grao, Vanesa Martín, David Santiesteban, José Abraham czy Alejandro Sanz. Na płycie znalazł się również utwór „Volver a Sevilla”, poświęcony Sewilli, która jest bardzo ważnym miastem w życiu Pastory Soler, a „Corazón bandolero” to jedyna piosenka na albumie skomponowana przez samą piosenkarkę. Wydawnictwo Bendita locura ostatecznie dotarło do 8. miejsca na oficjalnej hiszpańskiej liście sprzedaży. W celu promocji albumu wiosną i latem koncertowała po całej Hiszpanii, z czego większość koncertów odbywała się głównie w teatrach.

W lipcu 2009 utwór „Esta vez quiero ser yo” został wydany jako drugi singel z albumu. Teledysk do piosenki został nakręcony w Madrycie, a wyreżyserował go Daniel Etura. Cztery miesiące później wzięła udział w koncercie Artistas por la paz, poświęconemu Światowemu Marszowi na rzecz Pokoju i Nieagresji. W grudniu tego samego roku wraz Davidem DeMaríą wystąpiła w reklamie kanału Canal Sur, do której nagrali też swoją wersję piosenki „Navidad en Canal Sur”.

W styczniu 2010 nagrała piosenkę „Limosna de amores” w duecie z Lolitą, którą ta wydała na swoim albumie De Lolita a Lola. W lutym tego samego roku uczestniczyła w nagrywaniu płyty Andalucía por la humanidad, której dochód ze sprzedaży został przeznaczony na pomoc ofiarom trzęsienia ziemi na Haiti. Na albumie znalazł się utwór „Volver a Sevilla” z poprzedniej płyty Soler Bendita locura oraz nowa wersja hymnu Andaluzji („Himno de Andalucía”), którą piosenkarka nagrała specjalnie na tę okazję wraz z Davidem DeMaríą i Vanesą Martín.

W kwietniu została zaproszona jako jedna z artystów, by uczcić setną rocznicę Gran Vía. Na uroczystości upamiętniającej to wydarzenie zaśpiewała cztery piosenki: „El lerele”, „Limosna de amores”, „Triniá” i „Romance de la Reina Mercedes”. W czerwcu tego samego roku ogłoszono, że Soler poprowadzi nowy program talent show dla dzieci, Mi primer olé na kanale Canal Sur. W rezultacie program prowadzony przez piosenkarkę osiągnął 12,9% udziału w rynku i 229 tysięcy średniej oglądalności.

7 września z okazji piętnastolecia swojej działalności artystycznej wydała album koncertowy 15 años, który zawierał nagrania na żywo, zarejestrowane 5 i 6 maja 2009 w teatrze Lope de Vega w Sewilli. Na płycie znalazły się najbardziej udane utwory w karierze Soler, a także duety z Malú, Miguelem Povedą i Manuelem Carrasco. Do promocji wydawnictwa została wybrana akustyczna wersja piosenki „La mala costumbre”, dedykowanej jej ojcu. Album dotarł do 9. miejsca na oficjalnej hiszpańskiej liście sprzedaży. Płyta otrzymała ponadto nominację do Latin Grammy Awards 2011 w kategorii Najlepszy album flamenco.

W październiku 2010 wyruszyła w trasę koncertową 15 años en el escenario wraz z ogólnokrajowym hiszpańskim radiem COPE, gdzie podczas koncertów wykonywała największe przeboje ze swojego repertuaru.

2011: Una mujer como yo

W lutym 2011 zdobyła dwie nominacje do nagrody Premios de la Música w kategorii Najlepszy album i Najlepszy album hiszpańskojęzyczny, z których obydwie nominacje zostały przyznane za album 15 años. Ostatecznie podczas gali wręczenia nagród 15. edycji Premios de la Música zwyciężyła tylko w kategorii Najlepszy album hiszpańskojęzyczny. W kwietniu tego samego roku odbyła swój pierwszy koncert w Miami. Będąc bardzo zadowolona ze spotkania z tamtejszą publicznością, postanowiła zagrać jeszcze koncerty w Portoryko i Kolumbii.

Pod koniec lipca na swoich oficjalnych profilach na portalach społecznościowych poinformowała, że jej dziewiąty album studyjny będzie nosić tytuł Una mujer como yo i zostanie wydany w październiku tego samego roku. Pierwszy singel zapowiadający płytę, „Demasiado amor” został wydany 2 września. Piosenkę stworzyli Cesar Garcia Rosado i Pablo Pinilla. Z kolei teledysk do utworu nagrywany był w Madrycie, a wyreżyserował go Daniel Etura. Singel dotarł do 23. miejsca na oficjalnej hiszpańskiej liście sprzedaży.

18 października 2011 do sprzedaży trafił jej album Una mujer como yo, na którym znalazło się dwanaście utworów. Płyta była nagrywana w Rzymie i Madrycie, a nad produkcją czuwał Pablo Pinilla. Na albumie znalazł się m.in. utwór „Vamos”, który piosenkarka skomponowała wspólnie z Malú i Vanesą Martín, czy kompozycja „Soy de ti” autorstwa Soler. Wydawnictwo ostatecznie znalazło się na 3. miejscu stu najlepiej sprzedających się płyt w Hiszpanii. Jesienią tego samego roku David Bustamante zaprosił ją do nagrania w duecie piosenki „Bandera blanca”, która ukazała się na jego płycie Mío. Na początku 2012 otrzymała nagrodę Premio Cadena Dial 2011.

2011–2012: Konkurs Piosenki Eurowizji 2012

21 grudnia 2011 hiszpański nadawca publiczny RTVE oficjalnie ogłosił, że Pastora Soler została wybrana wewnętrznie na reprezentantkę Hiszpanii w nadchodzącym Konkursie Piosenki Eurowizji w azerskim mieście Baku. Na początku 2012 telewizja RTVE ogłosiła, że piosenka konkursowa artystki zostanie wybrana podczas specjalnego programu w marcu. Ostatecznie do rywalizacji wybrano cztery utwory, z których dwa pochodzą z poprzedniego albumu Soler Una mujer como yo: „Tu vida es tu vida” (autorzy: Max Miona, Eleonora Giudizi i Juan María Montes) i „Me despido de ti” (autorzy: Marco Deltoni, Xerónimo Manzur i Javier Rodríguez) oraz dwie niepublikowane piosenki, „Ahora o nunca” (autor: José Abraham Martínez) i „Quédate conmigo” (autorzy: Thomas G:son, Tony Sánchez-Ohlsson i Erik Bernholm). Utwory „Tu vida es tu vida” i „Quédate conmigo” zostały wybrane bezpośrednio przez Soler i jej zespół do rywalizacji w telewizyjnej gali, natomiast piosenki „Ahora o nunca” i „Me despido de ti” zostały poddane głosowaniu internetowemu na stronie nadawcy (plebiscyt wygrała kompozycja „Ahora o nunca” z wynikiem 56,4%). 3 marca 2012, podczas specjalnego programu Eurovisión. Pastora Soler, piosenkarka wykonała wszystkie trzy utwory, które znalazły się we finale. Ostatecznie profesjonalne jury i telewidzowie w głosowaniu SMS-owym zdecydowali, że Pastora Soler w Baku zaśpiewa „Quédate conmigo”.

19 marca został przedstawiony oficjalny teledysk do piosenki. Wideo wyreżyserował Rafael Sañudo, a wystąpiła w nim sama piosenkarka, której towarzyszyło dwóch tancerzy. W teledysku można usłyszeć ostateczną wersję „Quédate conmigo”, która została dopracowana w Szwecji. 26 maja z 19. numerem startowym wystąpiła od razu w finale konkursu, dzięki przywilejowi przynależności Hiszpanii do grupy krajów tzw. „wielkiej piątki”, która ma zagwarantowane miejsce w finale. Po zaprezentowaniu utworu „Quédate conmigo” przed europejską publicznością Pastora Soler zajęła ostatecznie 10. miejsce w konkursie z 97 punktami, otrzymując najwyższe noty punktowe od widzów i jurorów z Portugalii, Izraela, Wielkiej Brytanii i Szwajcarii. Osiągnięty przez nią wynik w Baku oznaczał, że Hiszpania po raz pierwszy od 2004 znalazła się w Top 10 konkursu. Zmagania Soler na scenie w Azerbejdżanie śledziło prawie 50% telewidzów, co oznaczało, że Eurowizja 2012 była najlepiej oglądanym programem niesportowym w 2012 w Hiszpanii.

Wokół udziału artystki w finale konkursu narosły kontrowersje. Wynikały one z ujawnienia informacji o presji wywieranej na wokalistkę, która była rzekomo namawiana do zaśpiewania celowo poniżej swoich możliwości. Naciski te miały wynikać z trudnej sytuacji ekonomicznej Hiszpanii, która w razie wygranej kraju stanęłaby wobec konieczności zorganizowania konkursu u siebie. W mediach cytowano wypowiedź piosenkarki, która stwierdziła, że to „nie czas na wygraną ani dla Hiszpanii, ani dla hiszpańskiej publiczności”. Powiedziała też, że w przypadku zajęcia pierwszego miejsca zainscenizowanie takiego widowiska mogłoby się okazać niemożliwe.

Po konkursie singel „Quédate conmigo” znalazł się na 6. miejscu na oficjalnej hiszpańskiej liście sprzedaży, a także na 76. miejscu na liście w Belgii. Latem tego samego roku artystka nagrała angielską wersję utworu „Quédate conmigo”, która została zatytułowana „Stay with Me” i wydana 24 lipca. Autorem angielskiego tekstu do piosenki był Tony Sánchez-Ohlsson.

2013–2017: El número uno, Conóceme, 20 i La calma

11 lutego 2013 wystąpiła jako gość specjalny w programie Tu cara me suena, w którym znane osoby próbują jak najdokładniej upodobnić się do danego piosenkarza. Pastora Soler w programie naśladowała Céline Dion i wykonała jej przebój „My Heart Will Go On”. 13 maja ogłoszono, że wraz z Mónicą Naranjo, Pitingo i Davidem Bustamante zasiądzie w jury drugiej edycji programu El número uno.

22 lipca wydała singel „Te despertaré”, promujący jej dziesiąty album studyjny. Piosenka trafiła na 17. miejsce na oficjalnej hiszpańskiej liście sprzedaży. 10 września ukazał się jej album Conóceme, który był nagrywany w Madrycie i Sztokholmie, a za jego produkcję odpowiadał Tony Sánchez-Ohlsson. Na płycie znalazło się jedenaście utworów, w tym „Si vuelvo a empezar” autorstwa samej piosenkarki. Wydawnictwo dotarło do 2. miejsca na liście stu najlepiej sprzedających się płyt w Hiszpanii.

11 stycznia 2014 koncertem w teatrze Gran Teatro Falla w Kadyksie rozpoczęła trasę koncertową pod nazwą Gira Conóceme, promującą płytę Conóceme. Trasa objęła nie tylko koncerty w hiszpańskich miastach, ale także występy poza granicami kraju, przy czym drugi koncert tournée odbył się w Miami. Recitale w ramach trasy koncertowej zaplanowane są do grudnia. Latem natomiast piosenkarka została prowadzącą programu Se llama copla Junior, emitowanego w telewizji Canal Sur.

9 grudnia z okazji 20-lecia swojej kariery artystycznej wydała drugi w swoim dorobku album kompilacyjny, zatytułowany 20. Wydawnictwo objęło 3 płyty CD oraz DVD, na których zostały umieszczone zarówno największe przeboje piosenkarki jak i niepublikowane wcześniej utwory, a także duety z takimi artystami jak Manuel Carrasco, Malú czy El Sueño de Morfeo. Album był notowany na 28. miejscu na hiszpańskiej liście sprzedaży.

Wokalistka zmagała się z niepokojem i tremą. Zemdlała na scenie podczas koncertu w Sewilli. W grudniu artystka z przyczyn zdrowotnych zawiesiła swoją karierę artystyczną.

Na początku 2015 roku na antenie hiszpańskiej telewizji publicznej TVE został wyemitowany program Hit – la canción z udziałem piosenkarki. Podczas programu wokalistka wykonała premierowy utwór „Un ratito más”, który powstał na potrzeby show. W lutym kompozycja trafiła do sprzedaży cyfrowej.

W maju Pastora Soler była jednym z członków hiszpańskiej komisji jurorskiej podczas 60. Konkursu Piosenki Eurowizji.

15 września 2017 ukazał się jedenasty album studyjny artystki zatytułowany La calma. Materiał umieszczony na płycie składa się z 11 kompozycji. Album zadebiutował na 1. miejscu listy stu najlepiej sprzedających się albumów w Hiszpanii. Data wypuszczenia albumu na rynek nie była przypadkowa. Pojawił się on w dniu drugich urodzin córki artystki.

od 2019: Sentir, La Voz Senior i Mask Singer

W październiku 2019 roku wydała swój dwunasty album studyjny, Sentir. Ogłoszono również, że artystka została jedną z trenerek programu La Voz Senior. W 2020 roku brała też udział w programie Mask Singer: Adivina quién canta, hiszpańskiej wersji programu The Masked Singer, w którym wcieliła się w rolę pawia (Pavo Real).

Życie prywatne

17 października 2009 w rodzinnym mieście Coria del Río wzięła ślub z choreografem Francisem Viñolo, po pięciu latach związku. 15 września 2015 przyszła na świat ich córka – Estrella. 28 stycznia 2020 artystka urodziła drugą córkę, Vegę.

5 września 2012 została uhonorowana przez władze miasta Nerja mianem Honorowej turystki 2012 tamtejszej miejscowości.

Dyskografia

• Nuestras coplas (1994, Polygram)
• El mundo que soñé (1996, Polygram)
• Fuente de luna (1999, Emi-Odeón)
• Corazón congelado (2001, Emi-Odeón)
• Deseo (2002, Emi-Odeón)
• Pastora Soler (2005, Warner Music Spain)
• Toda mi verdad (2007, Warner Music Spain)
• Bendita locura (2009, Warner Music Spain)
• Una mujer como yo (2011, Warner Music Spain)
• Conóceme (2013, Warner Music Spain)
• La calma (2017, Warner Music Spain)
• Sentir (2019)

Przypisy

Kriss Sheridan (ur. 15 kwietnia 1989 w Bielsku-Białej) – polsko-amerykański piosenkarz, autor tekstów, aktor, podróżnik i steward.

Życiorys

Wczesne lata

Jest synem Polki i Amerykanina, urodził się w 1989 w Bielsku-Białej. Ma również niemieckie obywatelstwo. Dzieciństwo i młodość spędził w Polsce, USA, Niemczech i Hiszpanii.

Studiował w Monachium, Madrycie i Nowym Jorku. Został pomyślnie przyjęty do Lee Strasberg Theatre and Film Institute w Nowym Jorku, pracował również jako model.

Kariera

Już w trakcie studiów współpracował ze stacjami telewizyjnymi i radiowymi takimi jak RTL Group, ProSiebenSat.1, Televisión Española, RFO czy Radio Bayernwelle, w Monachium i Madrycie.

Jesienią 2016 zakończył pracę nad swoim pierwszym albumem solowym i podpisał kontrakt płytowy z wytwórnią RegioRecords (dystr. Universal Music Polska). W marcu 2017 wydał swój debiutancki singiel „Happy”, który napisał we współpracy z Marcinem Kindlą. Muzycy poznali się w samolocie, w którym Sheridan pracował jako steward. Singiel, będący zapowiedzią debiutanckiego albumu piosenkarza, dotarł do pierwszych miejsc list przebojów w regionalnych rozgłośniach radiowych. Teledysk do singla został nakręcony w Norwegii. Był grany przez międzynarodowe stacje Viva oraz MTV. 6 lipca 2017 zaśpiewał na przywitanie Prezydenta USA Donalda Trumpa w telewizji TVP Polonia.

W marcu 2018 wydał singiel „I Don’t Wanna Say Goodbye”, z którym dotarł do pierwszych miejsc list przebojów w regionalnych rozgłośniach radiowych w Polsce. Do piosenki zrealizował oficjalny teledysk, który został nagrany pod Warszawą. Reżyserem klipu był Piotr Smoleński, a wystąpiła w nim modelka Agata Borowiak oraz tancerze z grupy tanecznej Agustina Egurroli. W październiku wydał singiel „Tomorrow”, który napisał wraz z Marcinem Kindlą. Do piosenki zrealizował teledysk, którego reżyserem został Piotr Smoleński.

Dyskografia

Single

Teledyski

Filmografia

Przypisy

„Santo” – piosenka wykonywana przez amerykańską wokalistkę Christinę Aguilerę we współpracy z portorykańskim artystą Ozuną, wydana na singlu 20 stycznia 2022 roku nakładem Sony Music Latin. Był to trzeci singel promujący minialbum wykonawczyni La Fuerza, jak również longplay Aguilera. Autorami nagrania są Aguilera, Dallas James Koehlke, Gale, Josh Barrios oraz Ozuna, natomiast za produkcję odpowiadają DallasK, Rafa Arcaute, Federico Vindver, Afo Verde i Jean Rodríguez.

„Santo” jest piosenką z pogranicza reggaeton i muzyki latin urban, w której opowiedziana zostaje historia dwóch osób gotowych zrobić dla siebie wszystko, a także popełnić każdy grzech. Utwór został pozytywnie oceniony przez krytyków, którzy pochwalili umiejętności wokalne Aguilery oraz rytm nagrania i jego przebojowość. Singel spotkał się z sukcesem komercyjnym w Ameryce Łacińskiej, gdzie uplasował się w czołowej dziesiątce notowań w Gwatemali, Panamie, Peru, Portoryko czy Salwadorze. Zajął też trzecie miejsce listy Latin Pop Airplay, wydawanej przez tygodnik Billboard, ósme miejsce listy Mexico Espanol Airplay (tego samego wydawcy) oraz siedemnastą pozycję w węgierskim zestawieniu Single Top 40 slágerlista.

Utwór nominowano do nagrody Latin Grammy w kategorii najlepszy występ z utworem urban. Teledysk do piosenki, który toczy się w mistycznym lesie, porównanym do „mrocznego Edenu”, uzyskał nominację do nagrody Latin American Music.

Informacje o utworze

Aguilera nagrała utwór we współpracy z portorykańskim wokalistą Ozuną, choć początkowo w sieci pojawiały się informacje, że na featuringu obecna będzie Becky G. „Santo” to piosenka utrzymana w konwencji latynoskiego popu, reggaetonu, muzyki latin urban oraz muzyki cumbia. Zawiera wpływy rumby, wykorzystano w niej instrumenty perkusyjne, bębny oraz marakasy. Monitor Latino, wydawca list przebojów, podaje, że utwór „zaprogramowano” z myślą o formacie radiowym CHR. Nagranie skomponowano w tonacji a-moll, jest ono oparte na umiarkowanie szybkich ruchach 96 uderzeń na minutę. Tekst utworu opowiada historię dwóch osób, które są skłonne umrzeć dla ciebie nawzajem i są gotowe popełnić każdy grzech.

W refrenie Aguilera śpiewa: „Święty, ocal mnie / Za twoją sprawą tańczę perreo / Skosztuj mnie i ugryź; powiem, kiedy możesz przestać”. W swojej zwrotce Ozuna nakazuje kobiecie tańczyć w szpilkach i nazywa ją groźniejszą niż karabin.

Nawiązanie do utworu padło w piosence „Brujería” z minialbumu Aguilery La Tormenta, gdzie wokalistka nazywa tajemniczego kochanka „świętym, który okazał się diabłem”.

Wydanie singla

Wersja demo piosenki wyciekła do internetu na początku października 2021 roku. „Santo” znalazł się na liście dziesięciu utworów z najlepszym debiutem w serwisie streamingowym Spotify w dniach 21–23 stycznia 2022. Pod koniec miesiąca singel trafił na oficjalną playlistę Spotify zestawiającą najczęściej słuchane piosenki stycznia.

W Portoryko singel spędził pięć tygodni na miejscu pierwszym listy Top 20 Airplay – Pop.

W Surinamie utwór debiutował z miejsca trzydziestego na liście przebojów Nationale Top 40, a jako szczytowe zajął na niej miejsce dwudzieste pierwsze.

W Ekwadorze piosenka weszła na listę Top 100 Airplay & Streaming, kompilowaną przez Charts Ecuador, debiutując na niej pod koniec stycznia 2022. Powróciła na listę w połowie marca, a jako szczytowe zajęła na niej miejsce pięćdziesiąte pierwsze.

Odbiór

Recenzje

Piosenka została pozytywnie oceniona przez krytyków. Lideny Villatoro, dziennikarka Univision, uznała, że utwór inspirowany jest tańcem perreo oraz kulturą Portoryko i stanowi „obietnicę wielkiego przeboju”. Zdaniem Villatoro „grzechem jest nie zatańczyć do «Santo», słuchając jego rytmu”. Liz Calvario‍ (Entertainment Tonight) nazwała „Santo” „najgorętszą piosenką roku”. W omówieniu dla portalu CGM utwór określono jako „natychmiastowy hit”, a o Aguilerze i Ozunie napisano: „gwiazdy z pełną mocą wnoszą (do piosenki – przyp.) swoje niezrównane wokale”. Lucas Villa z serwisu Rolling Stone skwitował nagranie jako seksowne. Albert Nowicki, recenzując minialbum La Fuerza dla strony Prime News, stwierdził, że piosenka ma „największy potencjał komercyjny” i „za kilka lat może okazać się równie kultowa, jak «Livin’ la vida loca» czy «Despacito»”. Shirley Gómez, na łamach tygodnika ¡Hola!, podsumowała utwór jako „silny”, „hołdujący latynoskim i afrokaraibskim rytmom”.

Serwis Rosario3.com, należący do argentyńskiej stacji telewizyjnej El Tres, również wydał pozytywną recenzję: napisano w niej, że utwór „napędzany jest przez zaraźliwy, reggaetónowy rytm”. Według Zuzanny Janickiej (The-Rockferry) nagranie „natychmiastowo wpada w ucho”, a w serwisie That Grape Juice nazwano je „skwiercząco gorącym”. Pip Ellwood-Hughes, współpracujący z portalem Entertainment Focus, wskazał „Santo” jako najsilniejszy ustęp płyty, chwaląc piosenkę za „pulsujący beat”, który powinien przynieść jej popularność w latynoamerykańskich klubach. Hughes docenił też „charakterystyczny” głos Ozuny, który dobrze współgra z wokalem Aguilery i dodał: „kawałek jest niezaprzeczalnie chwytliwy”. Podobnego zdania był recenzent piszący dla serwisu Monitor Latino, który uznał, że piosenka jest „bardzo rytmiczna” i „wszyscy do niej zatańczą”. Polski serwis El Cultura, poświęcony kulturze Ameryki Łacińskiej, podsumował utwór jako „hipnotyzujący”, „przyprawiający o zawrót głowy”. Enrique Cerros (NEIU Independent) twierdził, że nagranie jest „pikantne” i okazuje się „prawdziwym klubowym bangerem”; Aldo Magallanes (El Siglo de Torreón) nazwał je „doskonałą fuzją” i „latynoskim hitem”.

Późniejsze opinie

Jacob Uitti, piszący dla magazynu American Songwriter, przypisał singlowi miejsce piąte na liście dziesięciu najlepszych piosenek w dorobku Aguilery. W lipcu 2022 serwis Billboard wymienił „Santo” na liście sześciu „najlepszych latynoskich featuringów roku”.

Teledysk

Premiera teledysku do utworu „Santo” miała miejsce tego samego dnia co premiera singla, 20 stycznia 2022 roku. Reżyserem kręconego w Las Vegas wideoklipu jest pochodzący z Wenezueli Nuno Gomes. Historia przedstawiona w teledysku kontynuuje tę, którą opowiedziano w dwóch poprzednich wideoklipach Aguilery („Pa mis muchachas”, „Somos nada”). Abstrakcyjny teledysk rozpoczyna się sceną, w której Aguilera odwiedza kino: emitowany jest w nim film Santo – Chapter III. Artystka ma na sobie czarną, gotycką suknię i welon oraz mocny makijaż. Po wejściu do budynku Aguilera przenosi się do mistycznego lasu w świecie podziemi, gdzie staje twarzą w twarz z byłym kochankiem i współpracownikiem (w tej roli ponownie Francesco Cuizza, który pojawił się w klipach do dwóch wcześniejszych singli z albumu La Fuerza). Bohater zmarł pod koniec klipu do utworu „Somos nada” i prześladuje wokalistkę jako duch.

Ozuna pojawia się w teledysku jako zbawca, który ratuje Aguilerę (wers refrenu można przetłumaczyć jako: „Święty, ocal mnie”), a następnie rapuje swoje partie w spowitym mgłą lesie, otoczony ubranymi w czerwony lateks tancerkami. Aguilera trafia do ogrodu, w którym towarzyszą jej tancerze – poubierani w kwiaty i przypominający postać Trującego Bluszczu. Artystka ma na sobie czerwoną suknię i piercing – kolczyk w kształcie kwiatu w dolnej wardze. W ostatniej scenie wideoklipu, po uderzeniu pioruna, widzimy artystkę ponownie przed starym kinem; w jej oczach, na zbliżeniu, odbijają się błyskawice.

W serwisie Entertainment Tonight teledysk określono jako „skwarny” i zmysłowy, a w recenzji dla portalu CGM pisano, że jest on „wizualnie oszałamiający”. Krytyk Albert Nowicki uznał, że wideoklip przypomina „skrzyżowanie «Get Ur Freak On» z «Everybody» zespołu Backstreet Boys”. Tomás Mier, dziennikarz Rolling Stone, porównał Aguilerę i Ozunę do Adama i Ewy, ale w „dzikim wydaniu”, a scenografię teledysku okrzyknął jako „mroczny Eden”.

Współtwórcy

• Reżyseria: Nuno Gomes
• Dyrektor kreatywny: Danna Takako, Rudy Grazziani; studio Original Creative Agenc
• Występują: Christina Aguilera, Ozuna, Francesco Cuizza
• Choreografia: Teresa „Toogie” Barcelo
• Asystent choreografki: David Mayorga
• Tancerze: Alyse Rockett, Brianna Pavon, Renato Gamez, Samath Orm, Alexis Saenz, Orlando Agawin, Kat Cheng, Shantel Ureña, Clarys Biagi, Nadine Olmo, Jonathan Burdine, Julio Marcelino, Owen Scarlett, Malachi Middleton, William Ylvisaker
• Stylizacja: Anna Trevelyan
• Charakteryzacja: Etienne Ortega
• Wytwórnia: Compostela Films & Art

Wersja alternatywna

10 lutego 2022 na profilu Aguilery w serwisie Facebook opublikowano alternatywną wersję teledysku. Trwający niewiele ponad trzy minuty wideoklip także wyreżyserował Nuno Gomes. Aguilera i Ozuna śpiewają w nim wersy i refren piosenki, ubrani w czerwone, lateksowe stroje. Akcja toczy się w lesie przy pełni Księżyca, a klip utrzymany jest w kolorystyce jaskrawego, neonowego fioletu. 15 czerwca 2022 alternatywny wideoklip pojawił się też na oficjalnym youtube’owym kanale Aguilery.

Promocja i wykonania koncertowe

W lutym 2022 roku popularność w sieci zyskał klip, w którym do piosenki tańczy Shiloh Jolie-Pitt. Aguilera wykonała utwór po raz pierwszy w trakcie wydarzenia muzycznego Mallorca Live Festival pod koniec czerwca 2022. Następnie piosenka została wpisana na setlistę promocyjnej trasy koncertowej EU/UK Summer Series, która odbyła się latem 2022 i objęła osiem występów w Hiszpanii, Monako oraz Wielkiej Brytanii. W ramach tournée artystka wystąpiła między innymi na The O₂ Arena w Londynie, a także podczas Brighton Pride w Preston Park.

W październiku 2022 Aguilera zaśpiewała „Santo” podczas koncertu w The Hollywood Palladium, przy Bulwarze Zachodzącego Słońca. Na przestrzeni 2023 roku wokalistka wykonywała utwór na scenie podczas licznych imprez muzycznych, jak Festival de Viña del Mar w Chile czy Smukfest w Danii, a także na koncertach w Izraelu (Riszon le-Cijjon, w sierpniu) oraz w Turcji (Antalya). We wrześniu 2023 Aguilera wystąpiła na Malcie, podczas pride’owego koncertu, na którym zjawiło się 38 tys. widzów. Wykonała między innymi utwór „Santo”.

Nagrody i wyróżnienia

Pozycje na listach przebojów

Notowania radiowe/internetowe

Listy końcoworoczne

Sprzedaż i certyfikaty

Historia wydania

• Stany Zjednoczone: 23 stycznia 2022 (airplay; format Spanish Contemporary/US Latin Radio)
• Włochy: 27 stycznia 2022 (airplay)
• Rosja: 1 lutego 2022 (airplay)

Uwagi

Przypisy

Linki zewnętrzne

• Oficjalna strona internetowa Christiny Aguilery (ang.)
• Oficjalna strona internetowa Ozuny (hiszp.)